ƏSƏD ƏLİyev
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əsəd Əliyev
- XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti
Əsəd Əliyev 120 c ənazəyə keşik çəkərdi. Burada məqsəd mərhumun ruhuna hörm ət və onu şər qüvvələrdən qorumaq idi. Şər qüvvələrdən qorumaq üçün m ərhumun sinəsinin üstə güzgü də qoyulardı. İnama görə, şər qüvvələr “güzgünün işığından, parıltısından qorxub” (3,46) c ənazəyə yaxın gəlmirdilər. Türkiyənin Qars çevr əsində isə ölənin qarnının üstə bıçaq qoyurdular ki, şişməsin (36, 203). Gümanımızca, bıçağın ağzı parıltılı olduğu üçün onu h əm də cənazəyə toxuna biləcək pis ruhları qorxutmaq məqsədi il ə qoyurmuşlar. Meyiti h əyətin münasib bir tərəfində hazırlanmış “yuyat” yerind ə yuyardılar. Meyit yuyan şəxslər xalq arasında “ölü yuyan” v ə ya “yuyucu” adlanırdı. Bəzən yaşlı qadınları onun öz qızları, bacıları və ya yaxın qohumları yuyurdu. İlk öncə m ərhumun boğazdan yuxarı hissəsi sidr tozu, bədən hissəsi isə kafur qatılmış su ilə yuyulurdu. Bundan sonra yuyulma heç nə əlavə olunmamış adi suyla həyata keçirilirdi. Lap axırda meyitin üstün ə başdan ayağadək üç dəfə su tökərək qüsl verirdil ər. Meyiti yuduqları “ölü suyu”nun yığıldığı çalaya isə bir daş qoyaraq basdırırdılar ki, bir daha həmin yerdə ölü yuyul masın. Belə bir inam Azərbaycan və Orta Asiya türkləri arasında da mövcud idi (49,201). Meyit yuyulduqdan sonra q oltuqlarının altına pambığa bükülmüş 15-20 və ya 25-30 sm uzunluğunda söyüd çubuğu qoyur, qulaqlarına və burun deşiklərinə isə pambıq dolduraraq k əfənləyirdilər. Kəfən ağ çit parçadan olmaqla üç hissədən XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 121 ibar ət idi: bədənin qurşaqdan aşağı hissəsini bürümək üçün parça k əsiyindən, köynəkdən və xələtdən. K əfən baş, orta və ayaq tərəfdən kəfənlik parçadan k əsilmiş qatmalarla bağlanırdı. Bu həm kəfənin dəfnə qədər açılmaması, həm də qatmadan tutub mərhumu qəbrə endirmək üçün edil ərdi. Söyüd çubuqlarının mərhumun qoltuqlarının altına qoyulması isə xüsusi məna kəsb edirdi. Xalqın inamına gör ə, mərhum o biri dünyada “inkir-minkir” tərəfindən imtahana ç əkilərkən həmin çubuqlardan dayaq kimi istifadə ed ərək dikələcək və onların suallarına cavab verəcəkdir. Yuyat yerind ə üç gün gecə-gündüz şam və ya lampa yandırılırdı. İnama görə, mərhumun ruhu üç gün yuyat yerini t ərk etmir. Ona görə də həmin yeri işıqlı saxlayırdılar ki, şər qüvv ələr oddan qorxaraq mərhumun ruhuna toxuna bilməsin. Meyit k əfənləndikdən sonra onu kilimə büküb evə gətirir v ə ortaya salınmış döşəyin üstünə uzadaraq üzərinə qara parça ç əkirdilər. Dünyasını dəyişmiş şəxs gənc və nakam olduqda isə onun meyidinin üz ərinə qara parça ilə bərabər qırmızı və yaxud yaşıl parça da çəkilərdi. Meyiti d əfn üçün qəbiristanlığa aparmaq vaxtı yetişdikdə, molla m ərhumun bir neçə yaxın adamı ilə cənazə olan otağa keçirdi. Qadınlar ağlaşmanı kəcib bayıra çıxırdılar. Molla meyitin baş tərəfində durub “Quran” oxuduqdan sonra mərhumu üç d əfə qaldırıb yerə endirirdilər. Bundan sonra onu başı irəli olmaqla bayıra çıxarıb tabuta qoyurdular. Mərasim iştirakçıları tabuta yaxınlaşıb “ölü namazı”na dururdu. Molla yenə də Əsəd Əliyev 122 “Quran” oxuyur, c ənazə təkrarən üç dəfə qaldırılıb yerə qoyulurdu. Bu son vidalaşmadan sonra cənazə çiyinə qaldırılıb, Az ərbaycanın bəzi bölgələrindən fərqli olaraq (5,344) ayaq yox, baş tərəfi irəli olmaqla sürətli addımlarla qəbiristanlığa aparılırdı. Tabutun qabaq qollarından mərhumun oğlanları, oğlu olmazdısa qızları, qardaşı, eləcə də qardaşı və bacısı oğlanları t utardı. Meyit evin darvazasından bir qədər aralandıqdan sonra c ənazəni götürən qız və qadınları geri-evə qaytarardılar. M əlumatlar göstərir ki, mərhum gənc olardısa onun dəfn m ərasimi xeyli təmtəraqlı keçirilirdi. Cənazəni bəzi hallarda musiqi v ə dil deyib ağladan qadın dəstəsi müşaiyət edirdi. Dil dey ənlərin qəmli bayatıları mərhumun ana-bacısının, qohum- qardaşlarının şivən səsinə qarışaraq qəmli, kədərli bir mühit yaradırdı. Bəzi hallarda mərhumun ən yaxın adamları-anası, bacısı, hətta həyat yoldaşı əlində qara yaylıq cənazənin qabağında oynayırdı. Bu qəmli oyunda mərhumun qardaşı, qohumları, yaxın dostları da iştirak edirdi (61,37). XIX əsrin ortalarında Tiflis şəhərində yaşayan azərbay- canlıların dəfn mərasimini görən P.P.Yeqorov yazırdı ki, c ənazənin önündə mərhumun atını aparırdılar. At qiymətli çula, gümüşə tutulmuş yüyən, dəbdəbəli yəhər və yəhər üstü ilə b əzədilmişdi. Mərhumun tapança və qılıncı yəhərdən asılmış, qara papağı isə yəhərin qaşına keçirilmişdi (53,63). Qeyd edək ki, türkdilli tayfalar ar asında bu adət lap qədimdən mövcud olmuşdur. XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 123 N əzərə çatdıraq ki, həyatdan nakam köçmüş cavan üçün söyüd ağacından kəsilmiş şax bəzədilərdi. Qırmızı parçayla b əzədilmiş “toy şaxı”ndan fərqli olaraq, bu şaxa qara parça dolanır, qollarından şirni və almalar asılırdı. “Qara şax”ı m ərhumun dostları götürərək cənazənin önündə qəbiristanlığa aparardı. Bu şaxı mərhumun qəbrinin baş tərəfinə qoyardılar. Şaxın üstündəki şirni və almaları, “savabdır” deyə, qəbiristanlı- ğın yanından keçən yolçular, əsasən də yaşlı adamlar yeyərdi. “Qa ra şax” bəzəmək adəti Azərbaycanda da mövcud idi (47,257). C ənazəni ön, orta və arxa tərəfdən olmaqla bir neçə nəfər götürür, dig ər mərasim iştirakçıları isə tez-tez onların əllərini d əyişirdi. Az ərbaycanın bu və ya digər yerlərindən fərqli olaraq (5,344), t ədqiq etdiyimiz bölgələrdə cənazəni qəbiristanlığın gir əcəyində yerə qoymaz, dayanıb çiyinlərində saxlayar, molla is ə cəmi qəbiristan əhlinə “Quran” oxuyardı. Bundan sonra c ənazəni qazılmış qəbirin yanına aparardılar. Cənazə qəbrin yanında yerə qoyular, üstündəki örtük götürülərək mərhum tabutdan çıxarılardı. Mərhumun qohum-əqrəbasından dörd nəfər k əfənin baş və ayaq tərəfindən, eləcə də ortasından bağlanmış k əmər-qatmadan tutaraq “ana bətni hesab edilən”(45,238) q əbirə endirir və üzü qibləyə tərəf olmaqla sağ çiyni üstə m əzara uzadır, başının altına çumbuz və ya yastı daş qoyurdular . Bundan sonra artıq şəxslər çıxır, meyitin yanında t ək bir nəfər və molla qalırdı. Molla ərəb dilində peyğəmbərin, Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|