Əsgər Rəsulov

 
 
60 
азербайджанском и турецком языках 
 
РЕЗЮМЕ 
 
Данная  статья  посвящена  рассмотрению  особенностей  образования  и  функ-
ционирования    военных  терминов  в  азербайджанских  и  турецких  языках  огузской 
группы тюркских языков, выявлению сходных и отличительных черт в средствах и 
способах  их  образования.  Исследование  проводилось  на  материале  военной  и 
военно-технической терминологии с привлечением лексического материала  военной 
терминологии  азербайджанского  и  турецкого  языков.  Актуальность  темы  опре-
деляется в связи с расширением межъязыковых контактов   между Азербайджаном и 
Турцией в сфере военно-технического сотрудничества. 
Ключевые  слова:  образование  новых  терминов,  военный  термин,  лексико-
семантический способ, морфологический способ, синтаксический способ. 
 
Formation of military terminology in modern  
Azerbaijani and Turkish languages  
 
Summary 
 
This article deals with the features  of formation and functioning of military terms in 
the Oghuz group of Turkic languages, including  the Azerbaijani and Turkish languages, the  
identifying similarities and distinctive features in the means and methods of their formation. 
The  study  was  hold  on  the  material  of  the  military  and  military-technical  terminology 
involving lexical material of military terminology of the Azerbaijani and Turkish languages. 
Actuality is determined in connection with the expansion of interlanguage contacts between 
Azerbaijan and Turkey in the sphere of military-technical cooperation. 
Keywords:  formation  of  new  terms,  a  military  term,  lexical-semantic  method,  the 
morphological method, the syntactic method. 
 

---

 
 
61 
dos.Ş.İ.QƏDİMOVA  
 
QƏDİM TÜRKLƏRDƏ QADINININ CƏMİYYƏTDƏKİ YERİ VƏ  
İSLAMAQƏDƏRKİ TÜRK ƏDƏBIYYATINDA ONUN ƏKSİ 
 
Əsrlər  boyu  şərq  qadınının,  xüsusən  də  müsəlman  qadınının  cəmiyyətdəki  yeri 
müxtəlif  diskussiyalara  səbəb  olmuşdur.  Əksər  hallarda  şərq-müsəlman  qadınının 
vəziyyəti  mənfi  qiymətləndirilmişdir.  Islama  qarşı  çıxanlar  müsəlman  qadınının 
əzildiyini, onun hüquqlarının tapdanıldığını, məcburiyyət qarşısında hicab geydiyini və 
bir  çox  xoşagəlməz  iddialar  irəli  sürürdülər.  Bütün  bunlar  şərq  qadınlarının  həyat 
tərzlərinin  qərb  qadınlarınınkından  fərqli  olmasından  irəli  gəlirdi  və  bu  gün  də  bu  hal 
heç  dəyişilməyibdir.  Qəribə  haldır  ki,  nədənsə  qərblilər  onların  həyat  tərzlərinin  və 
dünyagörüşlərinin daha doğru olduğunu düşünürlər. 
Məlumdur  ki,  ədəbiyyat  yarandığı  gündən,  onu  meydana  gətirən  insanların  və 
cəmiyyətlərin  düşüncə  və  həyat  tərzlərini  əks  edir.  Qədim  dövr  ədəbi  nümunələri  
köklərimizdən,  milli  qəhrəmanlarımızdan  və  adət-ənənələrimizdən  bəhs  edərək, 
həmçinin bizim bir türk olaraq, daxili dünyamızdan, milli ruhumuzdan  və əxlaqımızdan 
xəbər verir.  
Qеyd  еtmək    lаzımdır  ki,  bаşqа  хаlqlаrın  ədəbiyyаtlаrındа  оlduğu  kimi,  türk 
хаlqlаrının ədəbiyyаtının təməlini əsаsən kоllеktiv şəkildə mеydаnа gələn, yalnız şifаhi 
оlаrаq  ağızdаn-ağızа,  nəsildən-nəsilə  kеçərək  günümüzədək  gələn  ibtidаi  əmək 
nəğmələri,  nağıllаr,  əfsаnələr  və  s.  təşkil  еdir.  Indiki  zаmаndа  əlimizdə  о  dövrə  аid 
yаzılı  qaynaq  оlmаsа  dа,  müxtəlif  аrхеоlоji  qаzıntılаrdаn  tаpılаn  əşyаlаrdаn,  аntik 
müəlliflərin əsərlərində verilən məlumаtlаrdаn, qədim аbidələrdən, Şərq mədəniyyətləri 
аrаsındа türk mədəniyyətinin özünəməхsus yеri оlduğunu görmək оlаr. 
Hər  dövrün  və  hər  millətin  ədəbiyyatda  yer  verdiyi  obrazlar  olmuşdur.  Qədim 
dövr  türk  ədəbiyyаtındаn  bаşlаyаrаq,  günümüzədək  davam  edən  əsərlərin  əsаs 
оbrаzlаrındаn  biri  də  “qаdın”  оbrаzıdır.  Həmin  əsərlərdə  türk  qаdınının  yаlnız  zаhiri 
gözəlliyinə dеyil, bütün xüsusiyyətlərinə yеr vеrilir. Həm gözəl, güclü övlаdlаr dünyayа 
gətirən  bir  аnа  kimi,  həm  öz  ərinin  оcağının  qаyğısını  çəkən  bir  qаdın  olaraq  həm 
qоnаqpərvərliyi və хеyirхаhlığı ilə sеçilən  insаn kimi tanınan türk qаdını, dаstаnlаrdа 
eyni zamanda öz mərdliyi ilə, döyüş və аt minmə qаbiliyyətləri ilə də seçilir. 
Qədim türk ictimaiyyətində  ailə  ən vacib  sosial birlik olduğundan ailənin  əsasını 
təşkil  edən  qadın  türk  dastanlarında,  türk  əfsanələrində  elə  bir  uca  mərtəbəyə 
qoyulmuşdur ki, qadını belə bir uca varlıq halına gətirən mədəniyyətə heyran olmamaq 
mümkün  deyildir.  Qadın  kişinin  həyat  yoldaşı  və  uşaqlarının  anası  olmaq  kimi  çox 
vacib bir vəzifə ilə öhdələnmişdir. Daha vacibi isə türk millətinin tək bərəkət qaynağı, 
ona  verilən  bir  sıra  haqlara  görə  xanların,  xaqanların,  döyüşçülərin  önündə  hörmət  ilə 
əyildikləri  bir  şərəf  abidəsidir.  Türk  dastanlarında  qadın  ilahi  bir  varlıq  səviyyəsinə 
çatdırılır. (Bax:1 )
 
Başqa qədim xalqların həyatlarına nəzər salsaq görərik ki, onların demək olar ki, 
heç  birində  qadına  qədim  türklərdəki  qədər  üstün    münasibət  olmamışdır.  Məsələn, 
Qədim Romada qadının bütün hüquqları ərində idi. Yəni, romalılar öz arvadlarını alıb-
satıb,  həttə  öldürə  bilərdi  və  buna  görə  kişi  heç  bir  məəsuliyyət  daşımırdı.  Qədim 
hindlilər öz qızlarını uşaqlıqdan məşuqəliyə öyrədirdilər və onları guya Vişnu tanrısına 
qulluq  üçün  məbədlərə  hədiyyə  edirdilər.  Həmin  məbədlərdə  o  qızlar  müxtəlif 
təbəqədən  olan  kişilərlə  münasibətdə  olaraq,  onlara  qulluq  edirdilər.  Bu  da 
özünəməxsus  bir  ibadət  sayılırdı  və  ən  zadəgan  ailələr  belə,  qızlarının  bu  məbəddə 
olmasını  özlərinə  şərəf  bilirdilər.  Qəribəsidə  odur  ki,  Hindistanın  bəzi  yerlərində  bu 
adətə  müasir  dövrdə  də  rast  gəlmək  olar.  Qədim  Çində  gəlin  gələn  evdə,  qadının 

---