Əsgər Rəsulov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
66 hökmdarları, Atilladan qorxduqları üçün, “bəlanın” onlardan yan keçməsi məqsədiylə, öz qizlarını və bacılarını Atillayla evləndirirdilər. Dastandakı üçüncü qadın obrazı Atillanın ikinci arvadı İldikodur. Dastanda İldikonun hansı milletə mensub olduğu açıqlanmır. “Kendisine İlek, Dengizik ve İrmek adlı üç oğul veren Albız yoktu artık. İldiko adlı bir peri kızını sevdi. İldiko kimdi, nereliydi, kimse bilmiyordu. Yedi gün şenlik ateşleri yakıldı. Davullar vuruldu. Yedinci gün, Atilla gerdeğe gencelip girdi”. (Bax: 15) Tarixi mənbələrdə isə İdikonun bir Burqund gözəli olduğu deyilir. Bir zamanlar Atilla İldikonun ailəsini öldürdüyü üşün İldiko qisas almaq məqsədiylə Atillayla evlənməyə razılaşır. Və bu Atillanın sonu olur: “Attila ne yapılırsa yapılsın, Avrupalılarca durdurulamıyordu. Onu mertlikle alt edemeyenler yine bir hile aradılar ve nihayet bunu da buldular. Attila’nın evvelce ortadan kaldırdığı Got şeflerinden birinin kızına ulaşıldı ve ona, Attila’yı zehirlemesi teklif edildi. Zaten kız da bir fırsat bekliyordu. Babasını öldüren bu Türk’ten mutlaka intikamını almalıydı. İldiko, Attila’nın evlenme teklifine hemen olumlu cevap verdi. Altmış yaşına gelmiş olan Attila, muhteşem bir düğünle, evlendi. Daha önceden kıza zehir verilmişti. Zifaf gecesi kız, yatmadan evvel Attila’nın içeceği kımıza zehiri koydu. Sabah olduğunda kaganın çadırından ses, seda çıkmıyordu. Attila’nın kardeşleri ve çocukları merak ettiler. Sonunda çadıra girilmeye karar verildi. İçeri baktıklarında, Attila’nın cansız vücuduyla karşılaştılar. Onun zehirlendiğini anlayan Hunlar, kadını oracıkta boğuverdiler.”(Bax: 15) Bu yalnız Atillanın ölümü deyil, Boyük Hun İmperiyasının çöküşü idi. Gördüyümüz kimi, dastandakı qadın obrazları müxtəlifliyiylə seçilir. Fikrimizcə, əslində qədim türklər bu dastanda verilmiş qadın obrazlariyla gələcək nəsillərə bir mesaj da yollamişlar. Burada biz bir faktın şahidi oluruq – türk dürüstlüyü və avropa hiyləbazlığı. Yəni, “TÜRKÜN TÜRKDƏN BAŞQA DOSTU YOXDUR!” ifadəsi heçdə boşuna söylənməmişdir. Məlumdur ki, Hunlardan sonra tarixi arenaya Göytürklər gəlmişdir. “Ergenekon” və “Bozqurd” əfsanələri bu dövrün ədəbi məhsullarıdır. Hər iki dastanda türklərin yenidən dirçəlişindən bəhs olunmşdur. Qədim türklərin həyatlarında baş vermiş tarixi hadisələri əks edən bu dastanlar türklərin birləşərək hər şeyin öhdəsindən gələ biləcəyindən bəhs edir. İslamaqədərki dövrün son ədəbi məhsulları Uyğur dövründə meydana gələn “Türeyiş” və “Göç” dastanlarıdır. “Türeyiş” dastanında qadın obrazı xaqanın qızlarında cəmləşir. Dastanın qısa məzmunu belədir: “xaqanın iki çox gözəl qızı vadı. Hökmdarın qızları o dərəcədə gözəl imiş ki, o qızlarını heç bir insana layiq görmürdü. Onları insanlardan uzaq bir yerdə saxlayaraq, Tanrıya onlarla evlənməsi üçün dualar edirdi. Nəhayət Tanrı xaqanın dualarını eşidərək Bozqurd şəklində gəlir və qızlarla evlənir. Bu evlilikdən də Bozqurd ruhu daşıyan Uyğurlar dünyaya gəlir”. (4, s.28) Burada biz yenə türklərin öz qızlarına verdiyi yüksək dəyərin şahidi oluruq. Əminik ki, burada söhbət yalnız zahiri gözəllikdən getmir. Türklərin qadına verdikləri dəyər o dərəcədə yüksək idi ki, onlar dastanlarda qadını bir ilahi varlıq, “dişi Tanrı” (4, s.33) kimi təsvir edirdilər. Uyğur dövrünə aid başqa bir dastan da “Göç” dastanıdır. Dastanın qısa məzmunu belədir: . “...Çin'de T'ang sülalesinin elçileri, bilgi edinmek için müşavirleri ile birlikte Uygur ülkesine gitmişlerdi. Bunlar aralarında konuşup şöyle dediler: ''Kara- korum'un kudret ve zenginliği, ancak bu dağ sayesinde olmuştur. Biz bu dağı niçin yok etmeyip de (Uygur) devletini zayıflatmayalım ''. Elçiler aralarında böyle konuşup anlaştıktan sonra, (Uygur Kağanı) Tiğin'e geldiler ve ona şöyle söylediler: ''Siz Çinli bir prensesimizle evlendiniz. (Bizim de) sizden bazı yardımlarınızı istemek için ricalarımız olacak. ''İyi talih'' dağının taşları sizin muhterem memleketinizce kullanılmamaktadır. (Sizin yerinize biz bu taşları değerlendirelim), dediler ve Tigin ile anlaştılar. Bu taşları 67 alıp Çin'e götürmek istediler. Fakat taşlar çok büyüktü. ve (Çin'e) götürmenin imkanı yoktu. Bunun üzerine taşlara ateş verip yaktılar, geriye kalan parçalara da asit döküp hepsini küçük parçalara ayırdılar. Ondan sonra da bu parçaları alarak (Çin'e) gittiler. Bu taşların götürülmesinden az zaman sonra, kuşlarla hayvanlar bağırmağa başladılar. Yü-lun Tigin ise, on beş gün içinde öldü. Memleketin başına türlü türlü felaketler geldi. Halk ise rahat bir gün görmedi. (Yü-lun Tigin'den sonra) onun yerine geçen kağanlar da arka arkaya öldüler. Bunun üzerine Uygurlar, Turfan'a göç etmek zorunda kaldılar”. (Bax: 17) Gördüyümuz kimi, “Göç” dastanının qadın obrazı bir Çin şahzadəsidir. Dsatanda onun haqqında məlumat verilməsə də, biz burada yenə də bir Türk xaqanının qeyri türklə evlənməsiylə qədim türklərin həyatlarında baş verən bəlaları və fəlakətləri görürük. Dastandakı hadisələri araşdırarkən belə nəticəyə gəlmək olar ki, bu dastanlarda qədim türklər həm həyatlarında baş verən tarixi hadisələri özlərinəməxsus bədii formada əfsanələşdirir, həm də sonrakı nəsillərə ibrətamiz mesajlar yollayırdılar. Beləliklə, gördüyümüz kimi İslamaqədərki türk ədəbiyyatında qadın obrazı müxtəlif olmuşdur. Birmənalı deyə bilərik ki, Qədim türklərin həyatında qadıının xüsusi yeri olmuşdur ki, İslamaqədərki dövrdə meydana gələn dastanlar bunun açıq göstəricisidir. Son olaraq söyləmək istərdik ki, tarix boyu Türk toplumunda qadına hər zaman böyük önəm verilmiş və verilməkdədir. Bu dəyəri qoruyub saxlamaq üçün əlimizdən gələni etməliyik. Çünki Türk qadını namus, şərəf və ləyaqət simvoludur! İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT 1. http://kayzen.az/blog/gender/5093/gədim-türklərdə-qadın-hüquqları.html 2. http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Islam/women_history.php 3. M.Ergin. Orhun abideleri 4. N.S.Banarlı. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c.I, s.634 5. Л.Н.Гумилев. Древние тюрки. М., 1993, 500 с. 6. M.E.Bars. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 3/32014s. 94-111, TÜRKİYE 7. Kabaklı Ahmet. Türk Edebiyatı. 5 ciltte. İstanbul: Türk Edebiyatı vakfı yayınları , II c., 2006, 752 s. 8. http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000003/st08.shtml история древнего мира. упадок древних обществ/гуннская держава на востоке (3 век до н.э.-4 век н.э.) 9. Metin Turan, Türk destanları, Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi, 61 s. 10. А.Н. Бернштам. Очерк истории гуннов . // Л.: ЛГУ. 1951. 256 с. 11. Oğuz Kağan Destanı Üzerine Yeni Düşünceler. Prof. Dr. Fuzuli Bayat. Kaynak: http://www.edebiyatfatihi.net/2015/08/oguz-kagan-destan-uzerine- yeni.html 12. Metin Turan. Türk destanları, Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi, 61 s. 13. http://www.edebiyatdersi.net/derskonu/Turk.destanlari.htm 14. Babayev Y. XIII-XIV əsrlər anadilli lirik şeirimizin inkişaf yolu. Bakı: Elm, 2009, 252 s. 15. http://www.edebiyatogretmeni.org/etiket/atilla-destani/ 16. http://gizliilimler.tr.gg 17. http://www.iasj.net/iasj?aId=66436&func=fulltext Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|