Hal-hazırda praktiki olaraq vergitumanın aşağıdakı əsas
prinsipləri həyata keçirilir:
-
təsərrüfat müstəqilliyi
və sərbəstliyi prinsipi;
-
ədalətlilik prinsipi;
-
tarazlılıq prinsipi;
-
vergi ödəyicilərinin maraq və imkanlarının maksimum uçotu
prinsipi;
-
səmərəlilik prinsipi.
Bu prinsiplərin hər birini ayrılıqda şəhr edək.
Təsərrüfat müstəqilliyi və sərbəstliyi prinsipi
vergi ödəyicisinin
xüsusi mülkiyyət hüququna, xüsusi mülkiyyətin toxunulmazlığına və
onun bu hüquqlarının dövlət tərəfindən qorunmasına əsaslanır.
Ədalətlilik prinsipi.
Ədalətli vergi sisteminin yaradılması
hələ ki
heç bir dövlətin nail olmadığı bir arzudur. Bu prinsipə əsasən ölkənin
hər bir vətəndaşı dövlət xərclərinin maliyyələşdirilməsində öz gəlirlərinə
və imkanlarına uyğun olaraq iştirak etməlidirlər. Bi prinsip bir tərəfdən
nəzərdə tutur ki, eyni iqtisadi vəziyyətdə
olan vergi ödəyicilərinin
öhdəlikləri vergilərin məbləği də eyni olmalıdır. Lakin bu zaman belə
bir etik problem ortaya çıxır: eyni bir müəssisədə işləyən, eyni işi görən,
eyni əmək haqqı alan iki işçidən birinin ailəsi üç nəfər,
o birinin ailəsi
isə beş nəfərdən ibarətdirsə, onların eyni vəziyyətdə olan hesab etmək
olarmı?
Digər tərəfdən isə iqtisadi cəhətdən qeyri-bərabər
vəziyyətdə olan
şəxslər qeyri-bərabər vergi vəziyyətondə olmalıdırlar, yəni kim
dövlətdən daha çox alırsa, onun ödəyəcəyi verginin də məbləği də artıq
olmalıdır. Adətən dövlət bu prinsipə mütərəqqi vergilərin və vergi
güzəştlərinin tətbiq edilməsi ilə nail olmağa çalışır.
Tarazlıq prinsipi.
Bu prinsipin əsas məqsədi dövlət xəzinəsinin və
vergi ödəyicilərinin maraqlarını tarazlaşdırmaqdan ibarətdir.
Vergi
dərəcəsinin yüksəlməsi büdcənin gəlirlərinin artımına səbəb olur. Lakin
nəzərə almaq lazımdır ki, bu yüksəliş elə bir həddə çata bilər ki,
istehsalçının xalis gəlirlərinin əsas hissəsi tamamilə vergilərin
ödənilməsinə sərf olunar. Bu isə iqtisadi fəallığın aşağı
düşməsinə,
vergidən yayınma hallarının kütləvi xarakter almasına səbəb olar. Buna
görə də vergitutmanın bir iqtisadi kateqoriya kimi həddi olmalıdır.
Verginin həddi dedikdə, dövlət xəzinəsi və vergi ödəyicisi üçün elə bir
optimal
səziyyə başa düşülür ki, həmin səviyyədən müəyyən qədər
Dostları ilə paylaş: 
