18
Ö
zgənin pulunun (kapitalının) istifadəsinə görə ödənilən haqq faiz adlanır.
N
əhayət, sahibkarlıq fəaliyyəti xüsusi fəaliyyət növlərindən biri olmaqla növbəti
resurslardan biri
və əsası hesab olunur. O, əmtəə və xidmətlərin istehsalı məqsədilə
firmaların yaradılması üçün zəruri olan idarəetmə və təşkilati işləri, tərcübə və
vərdişləri əhatə edir. Bir çox qərb sosioloqlarının tədqiqatları göstərir ki, belə
qabiliyyətə dünya əhalisinin 2 faizdən bir az çoxu malikdir.
Y
uxarıda sadalanan resurslar biri-birindən asılı olmadan fəaliyyət göstərir.
O
nları yalnız sahibkarlıq qabiliyyəti birləşdirə bilər. Belə ki, sahibkar hər hansı bir
isteh
salı qurmaq üçün kapital cəlb edir, işçi tutur, təbii resurslardan istifadə edir və
bütün
bunları səfərbər edib idarə etməklə əmtəə və xidmətlərin istehsalına başlayır.
Sahibkarlar
alınmış kreditlərə görə faiz ödəyir, işçilərə məvacib verir, təbii
resurslara
görə renta ödəyir, əgər işini düzgün qurarsa, yerdə qalan pul isə
onun
mənfəətini təşkil edir ki, bu da sahibkarlıq qabiliyyətinə, biznes vərdişinə və
keyfiyyətinə, yeni ideya və səylərə, riskə görə haqqı xarakterizə edir.
M
İKROİQTİSADİYYAT, MAKROİQTİSADİYYAT
İqtisadçılar "İqtisadiyyat" elminə iki səviyyədə yanaşırlar. Bu yanaşmaya görə,
iqtisadiyyat mikro
və makro səviyyələrdə fərqləndirilir. Mikroiqtisadiyyat firma,
istehsalç
ı səviyyəsində baş verən prosesləri öyrənir. O məhdudluq, seçim, tələb və
təklif, qiymət və onların təsərrüfat fəaliyyətinə təsirini və sair məsələləri
aydınlaşdırır. Makroiqtisadiyyat dövlət miqyasında məsələlərə aiddir. O, məcmu
tələb və təklifi, məcmu gəliri, inflyasiya və işsizliyi və sair məsələləri öyrənir. Əgər
iqtisadiyyatı saat mexanizmi ilə müqayisə etsək, onda mikroiqtisadiyyat hər bir yayı,
mıxı, çarxı, makroiqtisadiyyat isə bu detalların qarşılıqlı fəaliyyətini və onun
nəticəsində vaxtın təyin edilməsinin səbəblərini aydınlaşdırır.
İqtisadiyyat insanlara nəyə görə lazımdır?
İnsanların, bir çox hallarda əsas, hətta ən yüksək tələbatları maddi tələbatlar
hesab olunur ki, bunu da
yalnız iqtisadiyyat təmin edə bilər. Hər bir ölkə, hər hansı
bir xalq iqtisadi
qanunların dərk edilməsinin özünəməxsus yollarını müəyyən edir.
Ö
lkələr bir-birilə ünsiyyətə ilk növbədə, ticarət vasitəsi ilə başlamışlar ki, bu da
onlar üçün eyni
istiqamətli və ya oxşar iqtisadi mexanizmlərin formalaşmasını
şərtləndirmişdir. Bu gün biznesmen bir ölkədən digərinə gedərkən çox şeylər onun
üçün
tanış gəlir, beləliklə də o universal iqtisadiyyatın oyun qaydalarına vərdiş edir.
Bu qaydalar
əsrlərlə cilalanmış, təkmilləşdirilərək daha rasional olmuşdur. Çünki,
h
amı tərəfindən qəbul olunmuş iqtisadi qanunlara əməl etmədən fəaliyyət göstərmək
h
əddindən artıq çətindir. Lakin bəzi ölkələrdə müxtəlif resursların böyük ehtiyatları
olsa da, h
əmin dövlətlərin vətəndaşları yoxsul yaşayırlar. Çünki, onlar öz
resurslarından qeyri-rasional istifadə edirlər.
İг
t
иса
d
и
сямярялилик (раси
on
аллыг
)
- зярури
hалларdа м ювъуd ресурслардан м иnим ум
сярf еtм якля м аксим ум иг tисаdи fайdа ялdя
еdилм яси г айdасыdыр.
19
Dünyada iqtisadiyyat rasional
prinsiplərlə idarə olunur. Məhz bu prinsip iqtisadi
mexanizmlərin əsasını təşkil edir. Biz bilirik ki, təbiət fərqli funksiyalı müxtəlif
canlılardan ibarətdir. Hətta canlıların bir növü olan qarışqa da öz “məmləkətində”
müxtəlif funksiyalar yerinə yetirir.
Əmək bölgüsü daha doürusu ixtisaslaşması - insanların və ya qrupların
yalnız müəyyən olunmuş növdə işləri yerinə yetirməsinə yönələn iqtisadi
əməkdaşlıq mexanizmidir.
D
igər mexanizm - əməyin kooperasiyasıdır.
Əməyin kooperasiyası insanlar və ya firmalar arasında hansısa əmtəənin
buraxılması üçün lazım olan istehsalat əməliyyatlarının bölgüsüdür.
S
izlərdən çoxunuz beynəlxalq kooperasiyalaşmanın nəticələrini hətta öz
evinizdə də hiss etmisiniz. Yəqin ki, sizin yapon istehsalı olan televizorunuzun
kinoskopu
Honkonqda,
ya
da
Tayvanda
h
azırlanıb. İxtisaslaşma və
kooperasiyalaşma yüksək ustalıüa şərait yaratmaqla, məhsuldarlıüın artımını da
təmin edir.
İnsan eyni vaxt ərzində nə qədər çox məhsul istehsal edərsə, əmək məhsuldarlıüı
da bir o
qədər yüksək olar. İxtisaslaşma və kooperasiyalaşma məhsuldarlıüı
yüksəltməklə, iqtisadi cəhətdən daha güclü mexanizmin - ticarətin fəaliyyətinə
gətirib çıxarmışdır.
T
icarət - qarşılıqlı fayda əsasında əmtəənin səmərəli mübadilə qaydasıdır.
FAYDA -
İQTİSADİYYATI BAŞA DÜŞMƏYİN AÇARIDIR
Biz qeyd etdik ki,
insanların iqtisadiyyat sferasındakı fəaliyyəti başlıca olaraq
iqtisadi
rasionallıq üzərində qurulur. İqtisadiyyat sferasında ən vacib motiv
FAYDADIR!
İnsanların həyatında onun rolu ölçülməz dərəcədə yüksəkdir. İnsanlar
əmək sferasında ixtisaslaşmanın və kooperasiyalaşmanın həyata keçirilməsindən sonra
öz
əməyinin məhsulunu mübadilə edəndə başa düşürlər ki, bu faydalıdır.
Fayda- maddi rifah h
alının arzu olunan səviyyəsinə nail olarkən şəxsi güc
və vaxtın qənaətlə qorunmasını tələb edir.
R
asionallığa cəhd insanları tələbatlarının ödənilməsindən daha çox həzz
almaqla h
əyatlarını qurmaüa kömək edir.
Ямяйи
n
мя
h
сул
d
арлы
ü
ы
-
ишчи
n
и
n
мцяййя
n
ва
xt
ва
h
и
d
и
ярзи
nd
я
ис
t
е
h
сал
е
td
ийи
мя
h
сул
вя
x
и
d
мя
t
ляри
n
миг
d
ары
n
ы
и
f
а
d
я
е
d
ир
.
Dostları ilə paylaş: |