Cədvəldən göründüyü kimi, istehsal olunmuş məhsulun həcminə görə ən böyük inhisarçılıq “Xam neft və təbii qaz hasilatı”, “Dəmir filizinin hasilatı”, “Kimya sənayesi və gübrə istehsalı üçün mineral xammal hasilatı”, “Bitki, heyvan yağları və piylərinin istehsalı”, “Dəridən geyim istehsalı”, “Ayaqqabı istehsalı”, “Şpon, faner, lövhə və panellərin istehsalı”, “Aqrokimyəvi məhsulların istehsalı”, “Qalvanik elementlərin (elektrik akkumulyatorlarının və ilkin elementlərin) istehsalı”, “Ötürücü cihazların istehsalı”, “Çuqun, polad və ferroərintilərin istehsalı (AKPB)”, “Boru istehsalı”, “Sair kimyəvi məhsulların istehsalı”, “Avtomobillər üçün gövdələrin (kuzovların) istehsalı qoşqu və yarımqoşquların istehsalı”, “Avtomobillər və onların mühərrikləri üçün hissələrin və ləvazimatların istehsalı” və “Musiqi alətlərinin istehsalı” fəaliyyət növlərində daha çox müşahidə olunur.
İşçilərin sayına görə ən böyük inhisarçılıq “Dəmir filizinin hasilatı”, “Dəridən geyim istehsalı”, “Avtomobillər üçün gövdələrin (kuzovların) istehsalı, qoşqu və yarımqoşquların istehsalı”, “Avtomobillər və onların mühərrikləri üçün hissələrin və ləvazimatların istehsalı” fəaliyyət növlərində müşahidə olunur.
Tədqiqat göstərir ki, inhisarçılıq daha çox sənayedə olmuşdur. Sənaye üzrə inhisarçılığı xarakterizə edən statistik göstəricilər aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.
Cədvəl 8
İqtisadi fəaliyyət növlərinin kodu
|
İqtisadi fəaliyyət növlərinin adı
|
Müəs-sisələrin sayı
|
İşçilə-rin sayı, nəfər
|
Əsas fondların dəyəri, min manat
|
İstehsal olunmuş məhsulun həcmi,
min manat
|
Mədənçıxarma sənayesi
|
11
|
Xam neft və təbii qaz hasilatı; Bu sahədə xidmətlərin göstərilməsi
|
1
|
2406
|
19770469.0
|
20727640.5
|
13
|
Metal filizlərinin hasilatı
|
1
|
256
|
17121.0
|
696.6
|
14
|
Mədənçıxarma sənayesinin digər sahələri
|
4
|
772
|
36405.0
|
16714.5
|
Emal sənayesi
|
15
|
İçkilər də daxil olmaqla qida məhsullarının istehsalı
|
5
|
1173
|
230809.0
|
99828.8
|
16
|
Tütün məmulatlarının istehsalı
|
1
|
642
|
40716.0
|
20050.5
|
17
|
Toxuculuq sənayesi
|
3
|
338
|
841.0
|
13920.7
|
18
|
Geyim istehsalı, xəzin bəzədilməsi və rənglənməsi
|
2
|
595
|
1484.0
|
6884.1
|
19
|
Dəri, dəridən məmulatlar və ayaqqabı istehsalı
|
3
|
351
|
8843.0
|
9335.1
|
20
|
Mebeldən başqa ağacın emalı və ağacdan məmulatların və tıxacın istehsalı
|
4
|
150
|
6216.0
|
5521.2
|
21
|
Sellüloz, kağız, karton və onlardan məmulatların istehsalı
|
2
|
212
|
1366.0
|
5509.0
|
22
|
Nəşriyyat və poliqrafiya fəaliyyəti, məlumatların yazılmış daşı-yıcılarının çoxaldılması
|
1
|
82
|
197.0
|
7646.7
|
23
|
Koks, neft məhsullarının və nüvə materiallarının istehsalı
|
1
|
2858
|
233181.0
|
77171.0
|
24
|
Kimya sənayesi
|
6
|
3888
|
263456.0
|
142207.6
|
25
|
Rezin və plastmas məmulatların istehsalı
|
1
|
11
|
769.0
|
106.4
|
26
|
Digər qeyri-metal mineral mad-dələrin istehsalı
|
3
|
1271
|
16608.0
|
10064.4
|
27
|
Metallurgiya sənayesi
|
5
|
4077
|
131912.0
|
276187.4
|
28
|
Hazır metal məmulatlarının istehsalı
|
6
|
2815
|
148234.0
|
134131.5
|
29
|
Maşın və avadanlıqların istehsalı
|
6
|
840
|
19141.0
|
43050.0
|
30
|
Ofis avadanlığı və hesablama texnikasının istehsalı
|
1
|
176
|
26799.0
|
1487.7
|
31
|
Elektrik maşınları və elektrik avadanlıqlarının istehsalı
|
5
|
778
|
30445.0
|
16093.0
|
32
|
Radio, televiziya və rabitə cihazlarının istehsalı
|
3
|
446
|
25934.0
|
8511.7
|
33
|
Tibb texnikası məmulatları, ölçü vasitələri, optik cihazlar, saatlar və aparaturaların istehsalı
|
4
|
618
|
11099.0
|
7733.4
|
34
|
Avtomobil, qoşqu və yarımqoşqu-ların istehsalı
|
3
|
381
|
8862.0
|
18069.6
|
35
|
Sair nəqliyyat vasitələrinin istehsalı
|
4
|
2727
|
34697.0
|
142949.2
|
36
|
Mebel və digər qruplara daxil edilməyən sair məhsulların istehsalı
|
3
|
902
|
9225.0
|
14700.8
|
Elektrik enerjisi, qaz və suyun istehsalı və bölüşdürülməsi
|
40
|
Elektrik enerjisi, qaz, buxar və isti suyun istehsalı və bölüşdürülməsi
|
5
|
5980
|
420858.0
|
298155.5
|
41
|
Suyun yığılması, təmizlənməsi və paylanması
|
1
|
5074
|
395182.0
|
65416.3
|
CƏMİ
|
84
|
39819
|
21890869.0
|
22169783.2
|
Emal sənayesində inhisarçı müəssisə işçilərinin sayının paylanması qrafiki aşağıdakı kimidir.
Qrafikdən göründüyü kimi, fəaliyyət növü “İçkilər də daxil olmaqla qida məhsullarının istehsalı”(15), “Koks, neft məhsullarının və nüvə materiallarının istehsalı” (23), “Kimya sənayesi” (24), “Digər qeyri-metal mineral maddələrin istehsalı” (26), “Metallurgiya sənayesi” (27), “Hazır metal məmulatlarının istehsalı” (28) və “Sair nəqliyyat vasitələrinin istehsalı” (35) olan inhisarçı müəssisələrdə daha çox işçi çalışır.
Emal sənayesində inhisarçı müəssisələrdə məhsul həcminin paylanması qrafiki aşağıdakı kimidir.
Qrafikdən göründüyü kimi, məhsul həcmi daha çox “İçkilər də daxil olmaqla qida məhsullarının istehsalı” (15), “Tütün məmulatlarının istehsalı” (16), “Koks, neft məhsul-larının və nüvə materiallarının istehsalı” (23), “Digər qeyri-metal mineral maddələrin istehsalı (26), “Metallurgiya sənayesi” (27), “Hazır metal məmulatlarının istehsalı (28) fəaliyyət növlərində olmuşdur.
Emal sənayesində inhisarçı müəssisələrin əsas fondların dəyərinə görə paylanması qrafiki aşağıdakı kimidir.
Qrafikdən göründüyü kimi, “İçkilər də daxil olmaqla qida məhsullarının istehsalı” (15), “Koks, neft məhsullarının və nüvə materiallarının istehsalı” (23), “Kimya sənayesi” (24), “Metallurgiya sənayesi” (27), “Hazır metal məmulatlarının istehsalı” (28), “Maşın və avadanlıqların istehsalı” (29), “Sair nəqliyyat vasitələrinin istehsalı”(35) fəaliyyət növləri üzrə əsas fondların dəyəri ən çox olmuşdur.
İnhisarçı müəssisələrin işçilərin sayına görə paylanması aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.
Cədvəl 9
Qruplar
|
İşçilərin sayına görə intervallar
|
Müəssisələrin sayı
|
Cəmi işçilərin sayı
|
İnhisarçı müəssisələrin məhsul həcminin dəyəri, min manat
|
İnhisarçı müəssisələrin əsas fondlarının dəyəri, min manat
|
1
|
2-327
|
61
|
6484
|
270210.8
|
421570
|
2
|
420-948
|
12
|
7611
|
309055.3
|
159714
|
3
|
1128-1835
|
5
|
7365
|
319673.4
|
316865
|
4
|
2195-2430
|
3
|
7031
|
21008416.7
|
20114752
|
5
|
2858
|
1
|
2858
|
77171
|
233181
|
6
|
3396
|
1
|
3396
|
119839.7
|
249605
|
7
|
5074
|
1
|
5074
|
65416.3
|
395182
|
Cəmi
|
84
|
39819
|
22169783.2
|
21890869
|
Cədvəlin məlumatlarından aydın olur ki, müəssisələrin intervallar üzrə paylanması qeyri-normaldır. Yəni, işçilərin sayına görə orta həcmli müəssisələr daha azdır, lakin 3 iri müəssisə var, kiçik müəssisələrin sayı isə 61-dir. Eyni zamanda 4-cü qrup üzrə 3 müəssisə məhsulunun həcmi başqa intervallarda yerləşən müəssisələrin məhsul həcmindən kəskin fərqlənir (21008416.7 min manat). Həmin qrup üzrə əsas fondların dəyəri 20114752 min manat təşkil edir. Yəni, başqa qrupların əsas fondlarının dəyərindən kəskin fərqlənir.
İnhisarçı müəssisələrin fəaliyyət seksiyaları üzrə ölçüsünü xarakterizə edən əsas göstəricilər cədvəl 10-da verilmişdir.
Cədvəl 10
Fəaliy-yət seksi-yasının kodu
|
Fəaliyyət seksiyasının adı
|
Müəssisələrin sayı
|
İnhisarçı məhsulu həcminin ümumi məhsul həcmində xüsusi çəkisi,%
|
İnhisarçı müəssisələrdə işçilərin sayının işçilərin ümumi sayında xüsusi çəkisi,
%-lə
|
Min manatlıq məhsula düşən əsas fondların dəyəri, manatla
|
C
|
Mədənçıxarma sənayesi
|
6
|
93.4
|
11.1
|
955.6
|
D
|
Emal sənayesi
|
72
|
26.7
|
32.1
|
1178.7
|
E
|
Elektrik enerjisi, qaz və suyun istehsalı və bölüşdürülməsi
|
6
|
49.0
|
30.4
|
2244.5
|
Cədvəldən göründüyü kimi, mədənçıxarma sənayesində 1000 manatlıq məhsula düşən əsas fondun dəyəri 955.6 manat, emal sənayesində 1178.7 manat, elektrik enerjisi, qaz və suyun istehsalı və bölüşdürülməsi seksiyasında isə 2244.5 manat təşkil edir.
Sənaye fəaliyyəti ilə məşğul olan statistik vahidlərin məhsul həcminə görə riyazi-statistik təhlilinə əsasən ayrı-ayrı sənaye fəaliyyəti üzrə statistik xarakteristikalar aşağıdakı kimidir.
Cədvəl 11
min manatla
Fəa-
liy-
yət
növü
|
Müəs-sisə-lərin
sayı
|
Orta
kəmiy-
yət
|
Median qiyməti
|
Orta
kəmiy-
yətin
standart
xətası
|
Cəmi
məhsul
həcmi
|
Mini-
mum
|
Mak-
simum
|
Variasiya genişliyi
|
Standart
kənar-
laşma
|
Varia-siya əm-
salı
|
11
|
61
|
369455
|
5436
|
339490
|
22536764
|
0
|
20727641
|
20727641
|
2651503
|
718
|
13
|
1
|
697
|
697
|
,
|
697
|
696.6
|
697
|
0
|
,
|
|
14
|
220
|
136
|
25
|
62
|
29834
|
0
|
13129
|
13129
|
922
|
680
|
15
|
456
|
2608
|
51
|
1089
|
1189273
|
0
|
466607
|
466607
|
23261
|
892
|
16
|
5
|
4490
|
144
|
3912
|
22448
|
4.6
|
20051
|
20046
|
8747
|
195
|
17
|
86
|
334
|
30
|
137
|
28765
|
0
|
11218
|
11218
|
1275
|
381
|
18
|
58
|
241
|
10
|
125
|
13956
|
0
|
6868
|
6868
|
950
|
395
|
19
|
20
|
486
|
11
|
318
|
9720
|
0
|
5730
|
5730
|
1420
|
292
|
20
|
59
|
148
|
13
|
89
|
8758
|
0
|
5217
|
5217
|
682
|
460
|
21
|
21
|
448
|
81
|
240
|
9411
|
0
|
4860
|
4860
|
1100
|
246
|
22
|
182
|
236
|
38
|
53
|
42948
|
0
|
7647
|
7647
|
720
|
305
|
23
|
3
|
29122
|
9113
|
24136
|
87366
|
1082
|
77171
|
76089
|
41805
|
144
|
24
|
84
|
2728
|
61
|
1436
|
229116
|
0
|
117254
|
117254
|
13161
|
483
|
25
|
77
|
538
|
46
|
161
|
41403
|
0
|
8281
|
8281
|
1413
|
263
|
26
|
241
|
628
|
59
|
117
|
151438
|
0
|
14191
|
14191
|
1812
|
288
|
27
|
33
|
10446
|
215
|
5217
|
344720
|
0
|
140073
|
140073
|
29968
|
287
|
28
|
69
|
2278
|
77
|
1047
|
157190
|
0
|
58445
|
58445
|
8696
|
382
|
29
|
83
|
1340
|
275
|
297
|
111246
|
0
|
15075
|
15075
|
2707
|
202
|
30
|
6
|
573
|
487
|
235
|
3440
|
0
|
1488
|
1488
|
575
|
100
|
31
|
37
|
754
|
76
|
293
|
27902
|
0
|
9105
|
9105
|
1779
|
236
|
32
|
9
|
1091
|
190
|
608
|
9823
|
1.9
|
4778
|
4776
|
1825
|
167
|
33
|
12
|
909
|
518
|
306
|
10906
|
2.4
|
3451
|
3449
|
1059
|
117
|
34
|
4
|
4479
|
1557
|
3424
|
17917
|
108.9
|
14694
|
14585
|
6847
|
153
|
35
|
32
|
5844
|
546
|
2640
|
187003
|
1.4
|
64653
|
64651
|
14933
|
256
|
36
|
125
|
271
|
29
|
101
|
33828
|
0
|
11421
|
11421
|
1130
|
417
|
40
|
183
|
4267
|
656
|
1207
|
780876
|
0
|
163523
|
163523
|
16324
|
383
|
41
|
61
|
1376
|
183
|
929
|
83942
|
0
|
56634
|
56634
|
7258
|
527
|
Total
|
2228
|
11746
|
58
|
9312
|
26170689
|
0
|
20727641
|
20727641
|
439528
|
3742
|
Məhsulun həcminə görə statistik xarakteristikalar göstərir ki, verilmiş fəaliyyət növləri üzrə müəssisələrin paylanması demək olar ki, qeyri-normaldır. Yəni, variasiya əmsalı 33% - dən böyükdür. Belə paylanmada hər fəaliyyət növü üzrə müəssisələrin məhsul həcminə görə qruplaşdırılması zərurəti yaranır. Bu zaman iri, kiçik müəssisələr ifadəsindən istifadə etməklə müəyyənləşir. Burada, -məhsul həcmi üzrə orta kəmiyyət, -isə standart kənarlaşmadır. Qruplaşma məlumatları əsasında fəaliyyət növü üzrə orta inhisarçılıq səviyyəsini müəyyənləşdirmək olar.
Dostları ilə paylaş: |