EMEKveTOPLUM
HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi © Cilt: 1, Yıl: 1, Sayı: 1 (2012)
ISSN: 2147-3668
İKTİSAT TEORİSİNDE EMEĞİN ÖYKÜSÜ: DEĞERİN
KAYNAĞI OLAN EMEKTEN MARJİNAL FAYDANIN
TÜREVİ OLAN EMEĞE YOLCULUK
Ersan Bocutoğlu
1
ÖZET
İktisat teorisinde değeri belirleyen faktörün ne olduğu Adam Smith, David Ricardo, Jean-
Baptiste Say, William Nassau Senior, William Stanley Jevons ve Carl Menger tarafından
sorgulanmıştır. Özel mülkiyetin ve sermaye birikiminin bulunmadığı ilkel toplumlarda
değerin tamamen emek tarafından yaratıldığı fikrini ortaya atan Adam Smith’in görüşü,
David Ricardo ve Karl Marx tarafından genişletilerek tüm zamanlarda değeri yaratan tek
faktörün emek olduğu ilkesine dönüştürülmüş ve emek-değer teorisi adını almıştır.
Emek-değer teorisi, öz itibariyle sermayeye dayalı olan kapitalizmin kar teorisine mey-
dan okuduğu için, Jean-Babptiste Say ve William Nassau Senior tarafından yumuşatıl-
maya çalışılmış, Marjinalist Devrimin öncülerinden William Stanley Jevons ve Carl
Menger tarafından yıkılarak yerine marjinal fayda teorisi konmuştur. Emek-değer teori-
sinde değerin asli kaynağı olan emek, marjinal fayda teorisinde tüketici tercihlerine göre
şekillenen türev bir üretim faktörü haline dönüşmüştür. Emeğin değer yaratan tek üre-
tim faktörü mü, değeri yaratan üretim faktörlerinden biri ve en önemlisi mi yoksa değer
yaratımında ikincil bir üretim faktörü mü olduğu küreselleşen dünya ekonomisinin en
önemli tartışma konularından birisidir ve tartışma henüz sonuçlanmamıştır.
Anahtar Kelimeler: Değer, Emek, Fayda, Emek-Değer Teorisi, Marjinal
Fayda Teorisi
1
Prof.Dr. Ersan Bocutoğlu, Karadeniz Teknik Üniversitesi İktisat Bölümü Başkanıdır.
Email: ebocutoglu@ktu.edu.tr
Ersan Bocutoğlu
128
Emek ve Toplum (Cilt: 1, Yıl: 1, Sayı: 1)
THE TALE OF LABOR IN ECONOMIC THEORY: A JOURNEY
FROM THE LABOR AS THE ORIGIN OF A VALUE TO THE
LABOR AS THE DERIVATIVE OF MARGINAL UTILITY
Ersan Bocutoğlu
ABSTRACT
What determines value in economic theory was questioned by Adam Smith, David
Ricardo, Jean-Baptiste Say, William Nassau Senior, William Stanley Jevons and Carl
Menger. The view of Adam Smith who proposed that value was created solely by labor
in the primitive societies without private property and capital accumulation was
extended by David Ricardo and Karl Marx and they developed so called labor theory of
value suggesting that labor was always the unique factor that creates value. Since the
labor theory of value had challanged the profit theory of capitalism, some classical
economists such as Jean-Baptiste Say and William Nassau Senior had tried to soften the
labor theory of value, finally the pioneers of the Mariginalist Revolution, namely William
Stanley Jevons and Carl Menger replaced the labor theory of value with the theory of
mariginal utility. Labor that was the principal value-creating-factor in the labor theory
of value was transformed into a secondary/derivative factor of production that was
positioned with respect to consumer preferences. Whether labor is unique factor of
production in value creating process or it is one and most important value-creating
factor of production or it is a secondary/derivative factor of production in the so called
process in globalizing world economy has been under question and debate over the role
of labor in the value-creating process does not come to an end.
Keywords: Value, Labor, Utility, Labor Theory of Value, Theory of
Mariginal Utility
İktisat Teorisinde Emeğin Öyküsü
(
Cilt: 1, Yıl: 1, Sayı: 1
)
Emek ve Toplum
129
1. GIRIŞ
Emek faktörünün ekonomide oynadığı rol konusunda söylenenler gerçeğin
ancak bir kısmını ortaya koymaktadır. Öykünün tümü henüz
anlatılmamıştır. Bu nedenle bu makalede ele alınan emeğin öyküsü, emeğin
Avrupa Medeniyetindeki rolü konusundaki tartışmaları kapsamaktadır.
İktisat teorisinde değeri belirleyen faktörün ne olduğu Adam Smith, Da-
vid Ricardo, Jean-Baptiste Say, William Nassau Senior, William Stanley Je-
vons ve Carl Menger tarafından sorgulanmıştır. Özel mülkiyetin ve sermaye
birikiminin bulunmadığı ilkel toplumlarda değerin tamamen emek
tarafından yaratıldığı fikrini ortaya atan Adam Smith’in görüşü, David Ri-
cardo ve Karl Marx tarafından genişletilerek tüm zamanlarda değeri yara-
tan tek faktörün emek olduğu ilkesine dönüştürülmüş ve emek-değer teori-
si adını almıştır. Emek-değer teorisi, öz itibariyle sermayeye dayalı olan
kapitalizmin kar teorisine meydan okuduğu için, Jean-Baptiste Say ve Wil-
liam Nassau Senior tarafından yumuşatılmaya çalışılmış, Marjinalist Devri-
min öncülerinden William Stanley Jevons ve Carl Menger tarafından
yıkılarak yerine marjinal fayda teorisi konmuştur. Emek-değer teorisinde
değerin asli kaynağı olan emek, marjinal fayda teorisinde tüketici tercihle-
rine göre şekillenen türev bir üretim faktörü haline dönüşmüştür. Emeğin
değer yaratan tek üretim faktörü mü, değeri yaratan üretim faktörlerinden
biri ve en önemlisi mi yoksa değer yaratımında ikincil bir üretim faktörü
mü olduğu küreselleşen dünya ekonomisinin en önemli tartışma
konularından birisidir ve tartışma henüz sonuçlanmamıştır.
İktisat teorisinde emek piyasasının analizi, tıpkı meta/mal piyasalarının
analizi gibi yürütülmektedir. Mesela sabun fiyatının oluşumu süreci ile
ücretin oluşumu süreci aynı everensel neo klasik arz ve talep yasalarına
bağlanmıştır. Sabunun entelektüel bir kimliğe, koruması gereken bir sağlığa
ve geçindirmesi gereken bir aileye sahip olmadığı hususu analizin dışında
tutulmakta, ceteris paribus sepetine atılmaktadır. İktisat biliminde fizik bili-
minde olduğu gibi evrensel yasalara sahip olma arzusu, tabir aşırı kaçmaz
ise fanatizmi, insanın metalaştırılması/mallaştırılması gibi, aslında bilimin
de arzu etmediği, sonuçlar doğurabilmektedir.
Bu makalenin amacı, Anglo-Amerikan kökenli iktisat teorisinde emek ile
değer arasındaki ilişkilerin teorik tarihi gelişimini özetlemektir. Dikkat edi-
lirse görülecektir ki yerküredeki ideolojik mücadeleler emek faktörü üze-
rinden yürütülmektedir. Makalenin emek faktörüne farklı açılardan bakan