Coğrafiya
və təbii resurslar, №1, 2015
50 AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya
Cəmiyyəti
dekabr aylarında olmaqla, 9-10 mm təşkil
etmişdir.
Çoxillik norma ilə 1991-2012-ci illər
arasında olan kəmiyyətlərin müqayisəsi də maraq-
lıdır. Orta çoxillik kəmiyyətə nisbətən həmin
dövrdə atmosfer yağıntılarının miqdarı 48% və ya
95 mm çoxalmışdır. Bu dövrdə iyun ayında yağın-
tıların kəmiyyətində dəyişmə olmamış, iyul və
avqust aylarında isə 2 mm-ə qədər azalma nəzərə
çarpmışdır. Digər aylarda isə yağıntılar 1 mm-lə
(mart) 20 mm (dekabr) arasında çoxalmışdır.
Yağıntıların ən çox artması dekabr, yanvar, fevral
aylarında müşahidə edilir.
Cədvəl 1
Bakıda atmosfer yağıntılarının orta illik miqdarı, norması və onların arasındakı fərqlər
1961-1990
və
1991-2012-ci
illərin
məlumatlarının müqayisəsi də maraqlıdır. Bu
dövrlər ərzində orta illik yağıntı 58 mm və ya
25% çoxalmışdır. Birinci dövrə nisbətən 2-ci
dövrdə yağıntının miqdarı may ayında 5 mm,
avqustda isə 1 mm azalmışdır. Ən çox artma
yanvar, fevral və sentyabr – noyabr aylarında 10-
14 mm olmuşdur. Bu təhlillər onu göstərir ki, orta
çoxillik göstəriciyə nisbətən həm 1961-90-cı
illərdə və həm də 1991-2012-ci illərdə atmosfer
yağıntılarının artması müşahidə edilir.
Atmosfer yağıntılarının artım sürəti çoxillik
göstəriciyə nisbətən 1961-1990-cı illərdə 1,2
mm/il, 1991-2012-ci illərdə 4,5 mm/il, norma ilə
1991-2012-ci illər arasında isə 2,8 mm/il olmuş-
dur.
Bakıda atmosfer yağıntılarının aylar üzrə
davamiyyəti də müxtəlifdir və bu göstəricilər 1-ci
şəkildə göstərilir [2]. Burada həm yağıntının
davam etdiyi saatların orta və həm də maksimal
miqdarı əks etdirilir.
Saat
Aylar
Şəkil 1. Yağıntıların illik gedişi
0
50
100
150
200
250
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Maksimal
Orta
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
İLLİK
Orta
çoxillik
21
15
19
19
10
8
5
7
13
29
31
21
198
Norma
24
22
24
23
20
10
2
6
17
28
29
30
235
Fərq mm
%
3
14
7
47
5
26
4
21
10
100
2
25
-3
60
-1
14
4
31
-1
3
-2
6
9
43
37
19
Orta
çoxillik
21
15
19
19
10
8
5
7
13
29
31
21
198
1991-
2012
33
34
20
23
15
8
3
5
30
40
43
41
293
Fərq mm
%
12
57
19
127
1
5
4
21
5
50
0
0
-2
40
-2
-29
7
54
11
38
12
39
20
95
95
48
Norma
23
22
24
23
20
10
2
6
17
28
29
30
235
1991-
2012
33
34
20
23
15
8
3
5
30
40
43
41
293
Fərq mm
%
10
43
12
55
4
17
0
0
-5
-25
-2
-20
1
50
-1
-16
13
76
12
43
14
48
9
30
58
25
Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2015
AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan
Coğrafiya Cəmiyyəti
51
Şəkil 1-dən göründüyü kimi, ən çox yağın-
tılı günlər oktyabr – yanvar, ən azı isə iyun – av-
qust aylarında müşahidə edilir. Bu həm yağıntı-
ların maksimum miqdarında və həm də orta
miqdarında özünü göstərir.
Yağıntıların orta illik davamiyyəti 612 saat,
maksimum davamiyyəti isə 1452 saatdır.
Atmosfer yağıntılarını səciyyələndirən mü-
hüm göstəricilərdən biri də il ərzində aylar üzrə
müxtəlif miqdarda yağıntı düşən günlərin sayıdır.
Bakı şəhəri üzrə bu göstərici çox müxtəlif hədlər
daxilində dəyişir (şəkil 2).
Şəkil 2. Müxtəlif miqdarda yağıntı olan günlərin sayı (Ə.C.Əyyubovun məlumatlarına son illər əlavə
edilməklə yenidən işlənmişdir.)
Şəkil 2-dən göründüyü kimi, orta çoxillik
məlumata görə, kəmiyyəti 10 mm və daha çox
olan yağıntılı günlərin sayı yalnız oktyabr, noyabr
və dekabr aylarında nisbətən çox olur və bunların
sayı ildə 5 gündən artıq olmur. 5 mm-dən artıq
yağıntılı günlərin sayı ildə 12 gün olmaqla sen-
tyabr-aprel aylarında nəzərə çarpır. 1 mm və daha
çox yağıntı düşən günlər, demək olar ki, bütün
aylarda ən azı bir gün, ən çoxu isə 6 günə qədər
müşahidə edilir və ildə 42 gün olur. 0,1 mm və
daha çox yağıntı düşən günlər də hər ay müşahidə
edilir. Ümumiyyətlə, Bakıda yağıntılı günlərin
sayı ildə 78 gün müşahidə edilir.
Aşağıdakı cədvəldə Bakıda 1 gündə 10
mm-dən yuxarı düşmüş yağıntıların və 1961-90-cı
illərdə düşmüş yağıntıların miqdarı göstərilir.
Cədvəl 2
Bakıda 1 gündə 10 mm-dən yuxarı düşmüş yağıntıların və 1961-90-cı illərdə düşmüş yağıntıların
miqdarı
Cədvəldən göründüyü kimi, son üç il ər-
zində atmosfer yağıntılarının maksimum miqdarı
böyük hədlər daxilində dəyişmişdir
Norma üzrə düşən yağıntıların 156,2 mm və
ya 67%-i ilin soyuq dövrünə (X-III aylar) təsadüf
edir. İlin isti dövründə isə yağıntıların 33%-i və ya
78,5 mm-i düşür.
Son illərdə müşahidə edilən birgünlük
maksimum yağıntıların saatla davamiyyətinin
təhlili də maraqlı nəticələr əldə etməyə imkan
verir.
Məsələn, 2011-ci il noyabr ayının 6-sı, saat
9-dan noyabrın 8-i səhər saat 6-ya qədər Bakıya
58 mm miqdarında yağıntı düşmüşdür. Bu, bir
hektar sahəyə 580 m
3
və ya 580 t su deməkdir.
Deməli, təqribən 2 sutka ərzində Bakı şəhərinə 0,1
km
3
-ə qədər yağıntı düşmüşdür. Aylıq norma isə
noyabr ayında 29 mm-dir. Ümumi götürsək, hə-
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Norma
24
22
24
23
20
10
2
6
17
28
29
30
2010
tarix
miq.
26
11
6
33
19
26
24
18
3
20
16
2
23
6
7
26
2
18
%
48
150
108
78
145
100
100
153
64
2011
tarix
miq.
12
10
17
21
16
16
20
13
14
14
24
10
7
13
2
39
7
46
%
43
95
70
65
40
167
186
139
159
2012
tarix
miq.
21
11
1
12
17
17
16
23
15
16
15
18
12
23
%
48
55
71
230
57
62
192