~ 12 ~
Миллятин эяляcяйи цчцн тарих, хцсусиля, сийаси вя мяняви тарих йазмаг
тарихи йаратмаг гядяр мцгяддяс бир ишдир. Чцнки миллятин тарихи миллятин юзцня
лайиг бир шякилдя йазылмаса вя бу йазылаcаг тарих миллятин мяняви – мядяни вя
тяфяккцр гайнаьы олмаса, о тарих торпаг алтында галан гиймятли хязиняляр кими
щеч бир мяна вя дяйяр кясб етмяз. Тцрк милляти тарихдя ня гядяр язямятли бир
мювгейя сащибдирся дя Онун Юз тарихини йазмагда сяриштяси бир о гядяр
гцсурлудур. Беля ки, милли тарихимизин бюйцк бир дюврцнц ящатя едян ня сийаси, ня
иcтимаи, ня игтисади, ня дини, ня мяняви, ня мядяни вя ня дя фялсяфи вя щцгуги
сащяляри цзря санбаллы тарих китабларымыз йох дяряcясиндядир. Йазылмыш тарих
китабларымызын яксяриййяти йалныз хронолоjи характер дашыйараг айры–айры
щюкмдарларын, рящбярлярин, гящряманларын тярcцмейи-щалларыны, дювлят вя
халгларын бир-бири иля савашларыны вя гаршылыглы мцнасибятлярини якс етдирир.
Миллятимизин дцшцнcя тярзи, онун мяняви кейфиййятляри, иcтимаи-сийаси, дини-яхлаги
бахышлары, бядии зювгц вя с. бу кими мяняви мядяниййяти кцлл щалында тядгигата
cялб едилмямишдир.
Тцркцн тарихи бир океандыр. Мющтяшям вя язямятли бир тарихи олан бу
миллятин тарихини бцтцн йюнляри иля арашдырмаг бир шяхсин, беш-он тядгигатчынын иши
дейил. Бу тарихи щярйюнлц инcялямяк цчцн онларла алим-тядгигатчы-тарихчи, дилчи,
археолог, дин алими, философ, психолог, сосиолог вя с. cялб едилмяли вя истянилян
мигдарда пара сярф едилмялидир.
Ян азы iyirmi беш мин иллик бир кимлик тарихиня малик олан Тцрк миллятинин
(Артыг дцнйа тарихшцнаслыьы сцбут етмякдядир ки, Дцнйа мядяниййятинин илк
йарадыcыларындан бири Туран халгыдыр. Ян гядим гызыл, эцмцш яшйалар, свастика,
хач вя с. сянят ясярляри мящз Туран яразисиндян тапылмышдыр – А.М.) бу мяняви
дяйярлярини кцлл щалында арашдырыб тягдим етмяк тякcя Тцрк миллятиня дейил, бцтцн
инсанлыьа бир хидмятдир гянаятиндяйик. Чцнки ян азы ики мин беш йцз ил Асйанын,
мин беш йцз ил Авропанын бюйцк бир гисминин, дюрд йцз ил Африканын шимал
щиссясинин талейини, мцгяддяратыны щялл едян бир миллятин о мцдщиш фядакарлыьыны
инкар етмяк яслиндя бяшяр тарихинин бюйцк бир дюврцнц инкар етмяк демякдир.
Тцркцн тарихини, Онун дцшцнcя системини инcялямяк цчцн Тцрклярин мадди
вя мяняви дяйярлярини, тарихи истигамятляндирмяк вя щятта дяйишдирмяк
гцдрятиндя олан щюкмдар, ideoloq вя гящряманларынын щяйатыны, онларын
дюврцндя йарадылан мадди-мяняви мядяниййят нцмунялярини дяриндян
юйрянмяк эярякдир.
Тцркцн ясл тарихи йазылмаса да Онун шцурларда, щафизялярдя, бядии
ясярлярдя, йаратдыьы сянят ясярляри вя дастанларда йашамыш, нясилдян нясля
ютцрцлмцш тарихи бир чох халгларын яфсаня вя мифя дайанан тарихляриндян даща
реалдыр, ясил тарихдир. Бюйцк мцтяфяккирляр сюйляйибляр ки: «Миф, яфсаня юзцня йер
тапдыьы заман елм ифласа уьрайар». Демяли, миф вя яфсаняляри елмляшдирмяк
инсанлыьы эерийя, ясл елми яфсаняляшдирмяк, мифляшдирмяк ися ирялийя апарар.
~ 13 ~
Тцркцн ясл тарихи елмя дайандыгcа о, яфсаняляшяcяк, мифляшяcяк вя Тцркцн
дцнйа тарихиндяки ясл йери, ролу бялирляняcяк.
Биз индийя гядяр эюрцлян ишляри, yaz
ılan tarixi əsərləri yüksək
d
əyərləndirməklə йанашы Ümümtцрк tarixinin гыса хцласялярини вермякля бу
mü
əzzəm ишя кичиcик дя олса ишыг тутмаьа чалышдыг. «Тцркляр» адландырдыьымыз бу
кичиcик ясярдя Тцрклярин tarixi, qurduqlar
ı dövlət, İmperatorluq və
Cumhuriyy
ətləri, Türklüyə xidmət edən hökmdar və ideoloqları, дцнйа düzəni və
Türkl
ər, Türklərin dünya tarixindəki ролу вя йери щаггында мцяййян тясяввцр
йаратмаьа чалышмыш
ıq.
Ясяр «Юн сюз», «Giri
ş», iki фясил, «Nəticə» və ədəbiyyat göstəricisindən
ибарятдир. «Юн сюз» v
ə «Giriş»дя гayями ачыгламышам. Биринcи фясилdə ayrı-ayrı
Тцрк boylar
ının yaratdıqları dövlət, İmperatorluq və Cumhuriyyətləri, ikinci
f
əsildə isə дцнйа дцзяни və Тцрклярин tarixi missiyasından qısa şəkildə bəhs
etmi
şik. Əsəri nəticə olaraq Тцрк эян
cliyin
ə müraciətlə bitirmişəm.
Mövzu il
ə bağlı bir çox dünya və Türk tədqiqatçılarının əsərlərindən
istifad
ə etmişik.
Əsəri oxucu və tədqiqatçıların müzakirəsinə təqdim edir,
qərəzsiz
t
ənqidləri səmimiyyətlətlə indidən qəbul edirik.
Mü
əllif
~ 14 ~
I F
əsil
Tarixd
ə və bu gün Türklər
1.1.
Tarixd
ə və bu gün Türk dövlətləri
B
əşər tarixinin ən qədim və qədim dövrləri əsasən əfsanə, mif, rəvayət
v
ə hekayətlərə dayanır. Ona görə də tarixlə əfsanə, mif, rəvayət və hekayətlər
bir-birin
ə qarışmış və hətta qədim Yunan dilində işlənən “Historia” (İstoriya)
k
əliməsi əslində bugünki “Tarix” anlamında deyil, məhz “hekayət” anlamında
işlənmişdir.
Insan oğlunun hafizəsində yaşayan bu əfsanə, mif, rəvayət və hekayətlər
sonradan “T
arix” adı ilə kitablardan kitablara keçmiş, ayrı-ayrı xalqlara
m
əxsus əfsanə və miflər Yəhudilər, Yunanlar, Farslar və başqaları tərəfindən
öz
əlləşdirilərək ayrı- ayrı xalqların böyük tarixi şəxsiyyətləri belə ad
d
əyişikliyinə uğradılmış, onlara məxsus məziyyətlər mənimsənilmiş,
özününkül
əşdirilmişdir. Bu baxımdan ən çox itirən biz Türklər olmuşuq.Ulu
babalarımızın yaratdıqları qədim maddi və mənəvi mədəniyyətimizi başqaları
m
ənimsəyərək öz adlarına çıxmış, tarixi şəxsiyyətlərimizə aid xüsusiyyətlər
özg
ələrin adina yazılmış, “Tarix yaradan” bir milləti “Tarixi olmayan” bir
mill
ət kimi qələmə verməyə çalışırlar.
Tarix yalanları və boşluqları sevməyən bir elmdir. Yalan və boşluqlarla
dolu bir tarix tarix deyil, c
əfəngiyatdır. Qədim Yəhudilər, Farslar və Yunanlar
tarixi p
əri məsəlləri ilə dolduraraq əfsanələr, rəvayətlər tarixi yaratmiş və bunu
tarixi h
əqiqət kimi insanlığa sırımışlar. Bütün bunların nəticəsidir ki, ən qədim
v
ə qədim dövr tarixi yalanlar sferasında firlanan əfsanələr və miflər
bataqlığında itib batmışdır. Ona görə də Türklərin real tarixi, onların yaratdığı
mü
əzzəm maddi və mənəvi, milli və bəşəri mədəniyyət nümunələri öncə
Y
əhudi, Yunan və xususilə Fars mif və əfsanələrinin içində əriyib
özg
ələşmişdir. Bunu nəzərə alan məşhur tarixçi və filosof Lev Qumilyov belə
bir m
əntiqli fikir irəli sürmüşdür ki: “Mifin məlumatlarını yoxlayıb
d
ədiqləşdirmək mümkün deyil. Bircə onu demek olar ki, mif elmə qarşıdır. Nə
vaxt ki mif t
əntənə ilə qalib gəlir, onda elmin, həm də bütün bəşər
m
ədəniyyətinin əsil tənəzzülü başlayır ” (Lev Qumilyov, Min il Xəzər
ətrafında).