15
Şəkil 4. Amerikalı sahibkar
Cimmi Uels (Jimmy Wales).
Şəkil 5. Ohayo universitetinin
f
əlsəfə doktoru Larri Sanqer
(Larry Sanger)
Vikipediyanı İnternet istifadəçilərinin stolüstü kitabı
adlandırırlar. Hal-hazırda 270 dildə fəaliyyət göstərən bu
ensiklopediyada ay
ərzində 4 mlrd. səhifə oxunur (şəkil 6).
Vikipediya müraci
ətlərin sayına görə sorğu resurslardan
sonra ikinci yeri tutur. Vikipediyanın populyar olmasının əsas
s
əbəbi onun dinamik olmasıdır. Yəni digər ensiklopediyalarda
son hadis
ələr haqqında, məsələn, hər hansı idman növü üzrə son
yarışda kimin qalib gəldiyini öyrənmək operativ olaraq çətindir.
Vikipediyada is
ə yarışların nəticəsi artıq bir-neçə dəqiqədən
sonra m
əlum olur. ABŞ-da isə bəzi cinayət hadisələri haqqında
m
əlumat Vikipediyaya polislərin xəbər tutmasından qabaq
yazılır [6].
Vikipediya on-
line ensiklopediyası daxil olunan şəkil və
media
fayllarına görə bütün ensiklopediyaları xeyli arxada
qoymuşdur. Elektron ensiklopediyanın multimedia imkanları
yalnız şəkillər daxil etməklə kifayətlənmir, eyni zamanda
m
əqalələri səsləndirməyə şərait yaradır. Vikipediyada nəşr
edilmiş şəkillərin sayı 1,7 milyondur. Ümumi halda isə
16
Vikipediya layih
ələrində 3,7 mln. şəkil və video-fayllar
yerl
əşdirilmişdir.
Şəkil 6. Vikipediya 270 dildə fəaliyyət göstərən ən nəhəng
ensiklopediyadır
Vikipediya artıq praktiki olaraq bütün vacib sahələr
haqqında müəyyən dərəcədə informasiyaya malikdir.
Vikipediyada m
əqalələrin sayının digər ensiklopediyalarla
müqayis
ədə həddən artıq çox olmasına baxmayaraq, bütün
m
əqalələri düzgün və dolğun hesab etmək olmaz. Baxmayaraq
ki, qaydalar çox s
ərtdir və bir çox ölkələrdə onları daha da
s
ərtləşdirmək lazım gəlir. Məsələn, İngilis Vikipediyasında
anonim istifad
əçilərə yeni məqalələr yaratmaq qadağan
olunmuşdur. Bir çox hallarda bir və ya bir neçə sözdən ibarət
m
əqalələrə də rast gəlinir. Bu cür məqalələrin aşağı hissəsində
“m
əqalə tam deyil, işlənməyə ehtiyacı var və s.” sözlər yazılır.
Bu s
əhifələri məqalə adlandırmaq düzgün olmasa da, onlar
m
əqalə kimi statistik informasiyaya daxil edilirlər. Lakin digər
t
ərəfdən bu cür yalançı məqalələrin də yaradılmasının üstün
c
əhətləri vardır. Birinci, bu məqalələr istər-istəməz istifadəçinin
diqq
ətini cəlb edir və oraya yeni informasiyanın daxil
17
edilm
əsinə sövq edir. Digər tərəfdən istifadəçidə məqalədəki
mövzu il
ə bağlı maraq oyadır. Üçüncü, məqalənin yaradılmasını
sür
ətləndirir. Müşahidələr göstərir ki, bu cür məqalələrin çoxu
tez zamanda doldurulur. Vikipediya
əhalisi artdıqca bu cür
m
əqalələrin də sayı azalmaqdadır.
Vikipediya könüllü istifad
əçilər tərəfindən daxil edilən
m
əqalələr hesabına zənginləşir. Vikipediyada yerinə
yetirilm
əsinə icazə verilən əməliyyatların siyahısı aşağıda
göst
ərilmişdir:
1.
İstənilən mövzuda məqalələr yaratmaq;
2.
Mövcud olan m
əqalələrə əlavə mətn daxil etmək;
3.
İnformasiyanı tam dəyişdirmək;
4.
Orfoqrafik s
əhvləri düzəltmək;
5.
Mövcud olan m
əqalələrə şəkillər əlavə etmək;
6.
Faktiki informasiyanı pozmaq;
7.
Mövcud olan m
əqalələri başqa dillərə tərcümə etmək.
İngilis, alman, fransız, rus və bir çox dillərdə fəaliyyət
göst
ərən Vikipediya bölmələrində məqalələr Azərbaycan
bölm
əsindəki məqalələrin sayından bir-neçə dəfə çoxdur. Odur
ki, Az
ərbaycan dilində yeni məqalə yazarkən, həmin mövzuda
dig
ər dillərdə yazılmış məqalələrlə tanış olmaq mümkündür.
2
.2. Vikipediyanın əhəmiyyəti
Vikipediya dünyanın ən böyük ensiklopediyasıdır. Onu
İnternet istifadəçilərinin stolüstü kitabı adlandırırlar. Vikipediya
müraci
ətlərin sayına görə sorğu resurslardan sonra ikinci yeri
tutur. “Hitwise” sayğacının informasiyasını yayımlayan ClickZ
(http://www.clickz.com/
) saytının xəbər verdiyinə görə
Vikipediya saytı İnternetdə yerləşmiş sorğu saytlarının bütün
trafikl
ərinin 3,84 %-ni əhatə edir. Birinci yerdə 4,46 % trafiklə
Dictionary.com (http://dictionary.reference.com/) saytı durur.
Qeyd: Trafik dedikd
ə, müəyyən vaxt ərzində (gün, ay və
s.) veb-sayta v
ə ya onun müəyyən səhifəsinə daxil olan
istifad
əçilərin sayı nəzərdə tutulur.
N
əzərə alsaq ki, “Wordsmith Merriam-Webster”
lüğətinin on-line variantı (http://www.m-w.com/) 1,35 % trafikə
18
malikdir, “Hitwise
” şirkətinin mütəxəssislərinin bildirdiklərinə
gör
ə Vikipediyanın bazardakı payı son bir il ərzində xeyli
artmışdır. Virtual ensiklopediyanın saytına müraciətlərin sayı
ayda 4 mlrd.
olmuşdur.
Vikipediyanın populyar olmasının əsas səbəbi onun
dinamik olmasıdır. Yəni digər ensiklopediyalarda son hadisələr
haqqında, məsələn, hər hansı idman növü üzrə son yarışda
kimin qalib g
əldiyini öyrənmək mümkün deyil. Vikipediyada
is
ə yarışların nəticəsi artıq bir-neçə dəqiqədən sonra məlum
olur. ABŞ-da isə bəzi cinayət hadisələri haqqında məlumat
Vikipediyaya polisl
ərin xəbər tutmasından qabaq yazılır [8].
Microsoft korporasiyası da şirkət və onun məhsulları
haqqında məqalələrdə düzəlişlər aparmaq üçün xüsusi bu işə
c
əlb edilmiş mütəxəssislərə küllü miqdarda pul ödədiyini etiraf
etmişdir. Hətta ABŞ konqresinin əməkdaşlarının siyasi
mövzularda m
əqalələrə düzəlişlər etdiyi məlum olmuşdur.
Göründüyü kimi Vikipediyada yaradılan informasiyaların qeyri-
r
əsmi olmasına baxmayaraq, onların məzmunu çoxlarını
düşündürür və narahat edir.
Rusiyada T
əhsil və Sənaye Nazirlikləri də Vikipediyadan
istifad
ə edirlər. Almaniyanın Yeyinti Sənayesi, Kənd
T
əsərrüfatı Nazirliyi və bir çox nazirliklər Vikipediyanın Alman
bölm
əsində informasiyanın keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması
m
əqsədi ilə həyata keçirilən layihəni maliyyələşdirməyə
hazırlaşırlar.
Vəsait müəyyən sahədə
m
əqalələrin
t
əkmilləşdirilməsində və yeni məqalələrin yaradılmasında
iştirak edən mütəxəssislərin axtarışına və onların maaşlarının
öd
ənilməsinə sərf ediləcəkdir. Layihənin rəhbəri olan Florian
Qerlax bildirmişdir ki, Vikipediyanın populyarlığının artması
m
əqalələrin yaradılmasında və dəyişdirilməsində iştirak edən
mü
əlliflərinin sayının artırılmasını tələb edir [9].
Vikipediyanın əhəmiyyətindən danışarkən, ilk növbədə
n
əzərə alınmalıdır ki:
1.
Vikipediya müxt
əlif dillərə malik olduğundan, məqalələrə
hiperm
ətnlər daxil edildiyindən hər kəs virtual
ensiklopediyanın təşkilində iştirak edə bilər. Hər bir məqalə
Dostları ilə paylaş: |