12
Cədvəl
Naxçıvan MR ərazisinin subalp qurşağında yayılmış
ali bitkilərinin
taksonomik tərkibi (birləpəlilər sinifi)
№
Fəsilə
Cins
%-lə
Növ
%-lə
1.
Aspleniaceae Newm. - Qamçılıcakimilər
2
2,45
2
1,05
2.
Woodsiaceae - Vudsiyakimilər
3
3,70
3
1,58
3.
Dryopteridaceae R.-C.Ching -
Ayıdöşəyikimilər
2
2,45
2
1,05
4.
Ophyoglossaceae R.Br.- İlanotukimilər
1
1,23
1
0,53
5.
Pinaceae Adans. - Şamkimilər
1
1,23
1
0,53
6.
Equisetaceae Michx. ex DC. –
Qatırquyruğuki
1
1,23
4
2,11
7.
Cupressaceae S.F.Gray - Sərvkimilər 1
1,23
4
2,11
8.
Ephedraceae Dumort. - Acılıqkimilər
1
1,23
1
0,53
9.
Sparganiaceae F. Rudolphi -
Qurbağaotukimilər
1
1,23
3
1,58
10.
Typhaceae L. - Ciyənkimilər
1
1.23
2
1,05
11.
Poaceae Barnhart - Qırtıckimilər (Taxıllar)
35 43,21
73 38,42
12.
Alismataceae Vent. - Baqəvərkimilər
1
1,23
3
1,58
13.
Potamogetonaceae Dumort. –
Suçiçəyikimilər
1
1,23
8
4,21
14.
Ruppiaceae Horan. ex Hutch. –
Ruppiyakimilər
1
1,23
1
0,53
15.
Zannichelliaceae Dumort. –
Zannixelliakimilər
1
1,23
1
0,53
16.
Colchicaceae DC. - Vaxtsızotukimilər
2
2,45
4
2,11
17.
Liliaceae Juss. - Zanbaqkimilər
3
3,70
13 6,84
18.
Orchidaceae Juss. - Səhləbkimilər
2
2,45
7
3,68
19.
İridaceae Juss. - Süsənkimilər
3
3,70
11 5,79
20.
İxioliriaceae Nakai - İksiolirionkimilər
1
1,23
1
0,53
21.
Hemerocallidaceae R.Br. - Günotukimilər
1
1,23
1
0,53
22.
Hyacinthaceae Batsch - Hiasintkimilər
5
6,17
10 5,26
23.
Alliaceae J.Agardh. - Soğankimilər
2
2,45
6
3,16
24.
Convallariaceae Horan. - İnciçiçəyikimilər
1
1,23
2
1,05
25.
Juncaceae Juss. - Cığkimilər
2
2,45
7
3,68
26.
Cyperaceae Juss. - Cilkimilər
4
4,94
16 8,42
27.
Juncaginaceae Rich. - Üçdişkimilər
1
1,23
1
0,53
28.
Lemnaceae S.F.
Gray - Sugülükimilər
1
1,23
2
1,05
Cəmi:
81 100
190
100
Aparılan araşdırmalar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, Naxçıvan MR ərazisində ali
bitkilərin birləpəlilər sinfinə mənsub olan 28 fəsilənin birləşdirdiyi 81 cins və 190 növ vardır.
Fəsilələrdə cins və növlər qeyri-bərabər paylanmışdır. Belə ki,
Poaceae Barnhart - Qırtıckimilər
(Taxıllar) fəsiləsi 35 cins (43,21%), 73 növlə (38,42%) birinci,
Hyacinthaceae Batsch-
Hiasintkimilər fəsiləsi 5 cins (6,17%), 10 növlə (5,26%) və
Cyperaceae Juss. - Cilkimilər fəsiləsi 4
cins (4,94%), 16 növlə (8,42%) ikinci,
Liliaceae Juss. - Zanbaqkimilər fəsiləsi 3 cins (3,70%), 13
növlə (6,84%),
İridaceae Juss. - Süsənkimilər fəsiləsi 3 cins (3,70%), 11 növlə (5,79%) üçüncü yeri
tuturlar. Qalan 23 fəsilə isə 31 cins (38,27%) və 123 növlə (64,74%) sonrakı yerdə qərarlaşırlar.
Son ədəbiyyat məmbələrində İlanotukimilər -
Ophyoglossaceae R.Br. fəsiləsinə aid olan:
Botrichium lunaria (L.) Swartz in Schrad., Jorun - Yarımay salxımotu növünün Naxçıvan MR
13
ərazisində olduğu göstərilir (4, s. 53-56).
Woodsiaceae (Diels) Herter - Vudsiyakimilər fəsiləsinin
bir növünün -
Woodsia alpine (Bolt.) S.F. Gray. - Alp vudsiyasının Ordubad rayonu ərazisində
Zəngəzur dağ silsiləsində yayıldığı ehtimal edilir (2, s. 88-92; 7, s. 227-242; 8, s. 18-50; 10, p. 170-
171).
Subalp qurşağında birləpəlilər sinfinə daxil olan 28 fəsilə arasında
Poaceae Barnhart -
Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsi daha artıq iqtisadi əhəmiyyəti ilə fərqlənir. Onlar ot durumunun
əsasını təşkil etməklə otlaq və biçənəklərin məhsuldarlığının, yemin kəmiyyət və keyfiyyətinin
yüksək olmasını təmin edirlər. Su mühitində yayılmış qırtıclar nutriya və ondatralar tərəfindən
yeyilir, toxumları su quşlarının yemini təşkil edir. Bu qrup qırtıclara: adi qamış, sürünən ayrıq,
dəniz lığvəri, göl qamışı, soğanaqlı qırtıc, yer süpürgəsi və b. misal ola bilər. Bir çox qırtıc
növlərini: sərtyarpaq topal, adi çobantoppuzu, çəmən pişikquyruğu, çoxillik quramit, yer
yumşaqsüpürgəsi, orta titrək, bənövşəyi arpa, soğanaqlı arpa və b. kulturada sınaqdan keçirmək və
istehsalata tətbiq etmək olar. Subalp qurşağının yay otlaqlarının məhsuldarlığını artırmaq üçün
əlavə yem bitkilərinin əkilməsində də perspektiv qırtıc növlərindən istifadə olunması iqtisadi
baxımdan çox sərfəlidir. Məsələn, süni biçənək yaradılmasında yonca + çobantoppuzu +
pişikquyruğu ot qarışığından istifadə olunarsa 350 ha/sent., yonca + pişikquyruğu + çəmən yulafı ot
qarışığından isə 360 ha/sent. yaşıl yem kütləsi götürmək olar.
Typhaceae L. - Ciyənkimilər,
Sparganiaceae F. Rudolphi - Qurbağaotukimilər,
Alismataceae
Vent. - Baqəvərkimilər,
Potamogetonaceae Dumort. - Suçiçəyikimilər,
Cyperaceae Juss. -
Cilkimilər,
Lemnaceae S.F. Gray - Sugülükimilər fəsilələrinin növləri əsasən su, bataqlıq, su-
bataqlıq və sahil bitkilərini təmsil edirlər. Yem, qida, dərman və s. əhəmiyyətlidirlər. Xüsusilə ci-
yən, qamış, cil cəngəlliklərinin bol təbii ehtiyatı vardır. Hesablanmışdır ki, qamış cəngəlliyinin hər
kv.m sahəsindən 2,04 kq, ensizyarpaq ciyənin 2,9 kq quru kütləsini əldə etmək olar. Subalp qurşağı-
nın bu zəngin bitki sərvətlərindən dolğun və səmərəli istifadə olunması iqtisadi yönümlü vacib
problem məsələdir.
ƏDƏBİYYAT
1.
İbrahimov Ə.Ş. Naxçıvan MR-in suçiçəyi (Potamogeton) növləri // Azərbaycan Elmlər
Akademiyasının xəbərləri. Biologiya elmləri seriyası, 1993, № 1-3, s. 173-175
2.
İbrahimov Ə.Ş. Birləpəlilər sinfinin taksonomik tərkibinə əlavələr və nomenklatur
dəyişikliklər haqqında // AMEA Naxçıvan
Bölməsinin Xəbərləri, 2008, № 2, s. 88-92
3.
Talıbov T.H., İbrahimov Ə.Ş. Naxçıvan Muxtar Respublikası florasının taksonomik spektri
(Ali sporlu, çılpaqtoxumlu və örtülütoxumlu bitkilər). Naxçıvan, Əcəmi, 2008, 350 s
4.
Tariyel Talıbov, Enzalə Novruzova Naxçıvan Muxtar Respublikasının florası –
Polypodiophyta. Naxçıvan, Əcəmi, 2014, 151 s
5.
Ибрагимов А.Ш. Растительность Нах. АР, её производительность и ботанико-
географическое районирование. Автореф. дис. ... докт. биол. наук. Баку, 2007, 44 с
6.
Ибрагимов А.Ш., Набиева Ф.Х. Флора высокогорий Нахчыванской Автономной
Республики (Анализ высокогорной флоры Нахчыванской Автономной Республики и ее
хозяйственное значение). Германия: LAP LAMBERT
Academic Publisching, 2013, 81 p
7.
Черепанов С.К. Сосудистые растения России и сопредельных государств (в
пределах бывшего СССР). С.-Петербург: Мир и семъя-95, 1995, 992 с.
8.
Флора Азербайджана. Т. I. (
Polypodiaceae – Poaceae). Баку: Издательство Академии
Наук Азербайджанской ССР. Баку, 1950, 369 с
9.
Флора Азербайджана. Т. II. (
Syperaceae - Orchidaceae). Баку: Издательство Академии
Наук Азербайджанской ССР, 1952, 317 с
10. Caucasian Flora Conspectus. Volume I. Saint-Petersburg: University Press, 2003, 201 p