Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

12 
                                                                                                                          Cədvəl 
Naxçıvan MR ərazisinin subalp qurşağında yayılmış ali bitkilərinin  
taksonomik tərkibi (birləpəlilər sinifi) 
 
№ 
            Fəsilə 
Cins 
%-lə 
Növ 
%-lə 
1.
 
 
Aspleniaceae  Newm. -  Qamçılıcakimilər 
2 
2,45 
2 
1,05 
2.
 
 
Woodsiaceae   - Vudsiyakimilər   
3 
3,70 
3 
1,58 
3.
 
 
Dryopteridaceae R.-C.Ching -       
Ayıdöşəyikimilər 
2 
2,45 
2 
1,05 
4.
 
 
Ophyoglossaceae R.Br.- İlanotukimilər  
1 
1,23 
1 
0,53 
5.
 
 
Pinaceae  Adans.  - Şamkimilər  
1 
1,23 
1 
0,53 
6.
 
 
Equisetaceae Michx. ex  DC. –  
Qatırquyruğuki 
1 
1,23 
4 
2,11 
7.
 
 
Cupressaceae  S.F.Gray - Sərvkimilər                         1 
1,23 
4 
2,11 
8.
 
 
Ephedraceae Dumort. - Acılıqkimilər 
1 
1,23 
1 
0,53 
9.
 
 
Sparganiaceae F. Rudolphi  -   
Qurbağaotukimilər 
1 
1,23 
3 
1,58 
10.
 
 
Typhaceae L. - Ciyənkimilər 
1 
1.23 
2 
1,05 
11.
 
 
Poaceae Barnhart - Qırtıckimilər (Taxıllar) 
35  43,21 
73  38,42 
12.
 
 
Alismataceae Vent. - Baqəvərkimilər 
1 
1,23 
3 
1,58 
13.
 
 
Potamogetonaceae Dumort. –  
Suçiçəyikimilər   
1 
1,23 
8 
4,21 
14.
 
 
Ruppiaceae Horan. ex Hutch. –  
Ruppiyakimilər  
1 
1,23 
1 
0,53 
15.
 
 
Zannichelliaceae Dumort. –  
Zannixelliakimilər 
1 
1,23 
1 
0,53 
16.
 
 
Colchicaceae  DC. - Vaxtsızotukimilər 
2 
2,45 
4 
2,11 
17.
 
 
Liliaceae Juss. - Zanbaqkimilər 
3 
3,70 
13  6,84 
18.
 
 
Orchidaceae Juss. - Səhləbkimilər 
2 
2,45 
7 
3,68 
19.
 
 
İridaceae Juss. - Süsənkimilər  
3 
3,70 
11  5,79 
20.
 
 
İxioliriaceae Nakai  - İksiolirionkimilər 
1 
1,23 
1 
0,53 
21.
 
 
Hemerocallidaceae  R.Br. - Günotukimilər 
1 
1,23 
1 
0,53 
22.
 
 
Hyacinthaceae Batsch - Hiasintkimilər 
5 
6,17 
10  5,26 
23.
 
 
Alliaceae J.Agardh. - Soğankimilər 
2 
2,45 
6 
3,16 
24.
 
 
Convallariaceae Horan. - İnciçiçəyikimilər 
1 
1,23 
2 
1,05 
25.
 
 
Juncaceae Juss. - Cığkimilər 
2 
2,45 
7 
3,68 
26.
 
 
Cyperaceae Juss. - Cilkimilər 
4 
4,94 
16  8,42 
27.
 
 
Juncaginaceae Rich. - Üçdişkimilər 
1 
1,23 
1 
0,53 
28.
 
 
Lemnaceae  S.F. Gray - Sugülükimilər  
1 
1,23 
2 
1,05 
 
Cəmi: 
81  100 
190 
100 
 
  Aparılan  araşdırmalar  nəticəsində  müəyyən  edilmişdir  ki,  Naxçıvan  MR  ərazisində  ali 
bitkilərin  birləpəlilər  sinfinə  mənsub  olan  28  fəsilənin  birləşdirdiyi  81  cins  və  190  növ  vardır. 
Fəsilələrdə  cins  və  növlər    qeyri-bərabər  paylanmışdır.  Belə  ki,  Poaceae  Barnhart  -  Qırtıckimilər 
(Taxıllar)  fəsiləsi  35  cins  (43,21%),  73  növlə  (38,42%)  birinci,  Hyacinthaceae  Batsch- 
Hiasintkimilər fəsiləsi 5 cins (6,17%), 10 növlə (5,26%)  və Cyperaceae Juss. - Cilkimilər fəsiləsi 4 
cins (4,94%), 16 növlə (8,42%) ikinci, Liliaceae Juss. - Zanbaqkimilər fəsiləsi 3 cins (3,70%), 13 
növlə (6,84%), İridaceae Juss. - Süsənkimilər fəsiləsi 3 cins (3,70%), 11 növlə (5,79%) üçüncü yeri 
tuturlar.  Qalan  23  fəsilə  isə  31  cins  (38,27%)  və  123  növlə  (64,74%)  sonrakı  yerdə  qərarlaşırlar. 
Son  ədəbiyyat  məmbələrində  İlanotukimilər  -  Ophyoglossaceae  R.Br.  fəsiləsinə    aid  olan: 
Botrichium  lunaria  (L.)  Swartz  in  Schrad.,  Jorun  -  Yarımay  salxımotu  növünün  Naxçıvan  MR 

---

13 
ərazisində olduğu göstərilir (4, s. 53-56). Woodsiaceae (Diels) Herter - Vudsiyakimilər  fəsiləsinin 
bir  növünün  -  Woodsia  alpine  (Bolt.)  S.F.  Gray.  -  Alp  vudsiyasının  Ordubad  rayonu  ərazisində 
Zəngəzur dağ silsiləsində yayıldığı ehtimal edilir  (2, s. 88-92; 7, s. 227-242; 8, s. 18-50; 10, p. 170-
171).  
  Subalp  qurşağında  birləpəlilər  sinfinə  daxil  olan  28  fəsilə  arasında  Poaceae  Barnhart  - 
Qırtıckimilər  (Taxıllar)  fəsiləsi  daha  artıq  iqtisadi  əhəmiyyəti  ilə  fərqlənir.  Onlar  ot  durumunun 
əsasını  təşkil  etməklə  otlaq  və  biçənəklərin  məhsuldarlığının,  yemin  kəmiyyət  və  keyfiyyətinin  
yüksək  olmasını  təmin  edirlər.  Su  mühitində  yayılmış  qırtıclar  nutriya  və  ondatralar  tərəfindən 
yeyilir,  toxumları  su  quşlarının  yemini  təşkil  edir.  Bu  qrup  qırtıclara:  adi  qamış,  sürünən  ayrıq, 
dəniz  lığvəri,  göl  qamışı,  soğanaqlı  qırtıc,  yer  süpürgəsi  və  b.  misal  ola  bilər.  Bir  çox  qırtıc 
növlərini:  sərtyarpaq  topal,  adi  çobantoppuzu,  çəmən  pişikquyruğu,  çoxillik  quramit,  yer 
yumşaqsüpürgəsi, orta titrək, bənövşəyi arpa, soğanaqlı arpa və b.  kulturada sınaqdan keçirmək və 
istehsalata  tətbiq  etmək  olar.  Subalp  qurşağının  yay  otlaqlarının  məhsuldarlığını  artırmaq  üçün 
əlavə  yem  bitkilərinin  əkilməsində  də  perspektiv  qırtıc  növlərindən  istifadə  olunması  iqtisadi 
baxımdan  çox  sərfəlidir.  Məsələn,  süni  biçənək  yaradılmasında  yonca  +  çobantoppuzu  + 
pişikquyruğu ot qarışığından istifadə olunarsa 350 ha/sent., yonca + pişikquyruğu + çəmən yulafı ot 
qarışığından isə 360 ha/sent. yaşıl yem kütləsi götürmək olar.  
Typhaceae L. - Ciyənkimilər, Sparganiaceae F. Rudolphi - Qurbağaotukimilər, Alismataceae 
Vent.  -  Baqəvərkimilər,  Potamogetonaceae  Dumort.  -  Suçiçəyikimilər,  Cyperaceae  Juss.  - 
Cilkimilər,  Lemnaceae  S.F.  Gray  -  Sugülükimilər  fəsilələrinin  növləri  əsasən  su,  bataqlıq,  su-
bataqlıq və sahil bitkilərini təmsil edirlər. Yem, qida, dərman və s. əhəmiyyətlidirlər. Xüsusilə ci-
yən, qamış, cil cəngəlliklərinin bol təbii ehtiyatı vardır. Hesablanmışdır ki, qamış cəngəlliyinin hər 
kv.m sahəsindən 2,04 kq, ensizyarpaq ciyənin 2,9 kq quru kütləsini əldə etmək olar. Subalp qurşağı-
nın  bu  zəngin  bitki  sərvətlərindən  dolğun  və  səmərəli    istifadə  olunması  iqtisadi  yönümlü  vacib 
problem məsələdir.   
 ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
İbrahimov  Ə.Ş.  Naxçıvan  MR-in  suçiçəyi  (Potamogeton)  növləri  //  Azərbaycan  Elmlər 
Akademiyasının xəbərləri. Biologiya elmləri seriyası, 1993, № 1-3, s. 173-175 
2.
 
İbrahimov  Ə.Ş.  Birləpəlilər  sinfinin  taksonomik  tərkibinə  əlavələr  və  nomenklatur 
dəyişikliklər haqqında // AMEA Naxçıvan Bölməsinin Xəbərləri, 2008, № 2, s. 88-92 
3.
 
Talıbov T.H., İbrahimov Ə.Ş. Naxçıvan Muxtar Respublikası florasının taksonomik spektri 
(Ali sporlu, çılpaqtoxumlu və örtülütoxumlu bitkilər). Naxçıvan, Əcəmi, 2008, 350 s 
4.
 
Tariyel  Talıbov,  Enzalə  Novruzova  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  florası  – 
Polypodiophyta. Naxçıvan, Əcəmi, 2014, 151 s 
5.
 
Ибрагимов  А.Ш.  Растительность  Нах.  АР,  её  производительность  и  ботанико-
географическое районирование. Автореф. дис. ... докт. биол. наук. Баку, 2007, 44 с 
6.
 
Ибрагимов  А.Ш.,  Набиева  Ф.Х.  Флора  высокогорий  Нахчыванской  Автономной 
Республики  (Анализ  высокогорной  флоры  Нахчыванской  Автономной  Республики  и  ее 
хозяйственное значение). Германия: LAP LAMBERT  Academic Publisching, 2013, 81 p 
7.
 
Черепанов    С.К.  Сосудистые    растения    России    и    сопредельных    государств    (в  
пределах  бывшего  СССР).  С.-Петербург:  Мир  и  семъя-95,  1995,  992  с.  
8.
 
Флора  Азербайджана.  Т.  I.  (Polypodiaceae  –  Poaceae).  Баку:  Издательство  Академии 
Наук Азербайджанской  ССР. Баку, 1950, 369 с 
9.
 
Флора Азербайджана. Т. II. (Syperaceae - Orchidaceae). Баку: Издательство Академии 
Наук Азербайджанской  ССР, 1952, 317 с 
10. Caucasian Flora Conspectus. Volume I. Saint-Petersburg: University Press, 2003, 201  p 
 
 
 
 
 

---