Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

 
172 
 
məşğul  olmaq  şərti  ilə  4-5  ay  məşğul  olmaq  lazımdır.  Bəzən  idmançı  bu  məşqlər  nəticəsində 
istədiyini  əldə  etmədikdə  problemin  əsas  səbəbini  unudaraq  psixi  tənzimlənmə  məşqlərini 
əhəmiyyətsiz  bilib  dayandırırlar.  Əsasən  boksçular  psixi  tənzimlənmənin  növlərindən  biri  olan 
“relaksasiya”dan istifadə edirlər. 
 
Relaksasiya  psixi  sakitliyə  əzələ  boşalması  halını  sürətləndirir  ki,  bu  da  idmançının  öz-
özünü  təlqin  etməsinə  yəni  inandırmasına  çox  böyük  kömək  edir.  Hippozdan  bu  metodun  fərqi 
ondadır  ki,  bir  insan  sənə öz  fikrini  qəbul etdirməyə çalışmır  yəni sən  gördüyünə  yox  özünə  daha 
çox  inanırsan.İkincisi  isə  bu  məşqdə  peşəkar  psixoloqa  ehtiyac  da  görülmür  və  heç  bir  əlavə 
maliyyə xərcləri də tələb olunmur. Relaksasiya metodundan harda və nə vaxt istəsən məşğul olmağa 
imkan olur. 
Autogen məşq-boksçunun yarışda qələbə qazanmasında böyük rol oynayan psixi tərbiyədir. 
Bu  metod  iyirminci  əsrin  əvvəllərində  alman  həkimi  İqaan  Şuls  tərəfindən  işlənib  hazırlanmışdır. 
Autogen  məşq  orqanizmdə  olan  gərginliyi  aradan  qaldırmaq  üçün  ondan  azad  olmaq  üçün  çox 
böyük  vasitədir.  Psixi  gərginlik  daha  çox  start  qabağı  boksçunun  həddən  artıq  həyəcan  hissinin 
toplaşması  nəticəsində  meydana  gəlir  ki,  bu  da  idmançını  sərbəst  düşünməyə,  özünü  toplayaraq 
döyüşünü aparmasına ciddi maneə olur. 
Autogen məşqi etmək üçün boksçu özündə bir neçə hissiyat yaratmağı bacarmalıdır. Bunlara 
ağrı hissi (qollarda və ayaqlarda), istilik hissi qollar və ayaqlarda yaxşı yeməkdən sonra əmələ gələn 
və bədəndə hiss edilən boşalma, qarın nahiyəsində xoşagələn bir istilik, alında isə xoşagələn sərinlik 
yaratmaq,  ürəyin  döyüntüsünü  saymaq  və  sakitliyi  tənzim  etmək.  İnsanda  bu  hissiyyatları  özündə 
hiss etdirməyi bacarmaqdan ötrü gündə üç dəfə məşq etməlidir. İlk dəfə məşqə başlayanda boksçu 
daha  çox  hansı  əlini  işlədirsə  ondan  başlaması  daha  yaxşı  olardı.  Bunun  üçün  rahat  bir  yerdə 
uzanmaq və ya oturmaq lazımdır. Bu məşqdə bir əldə ağırlıq hissini yaratmaq üçün diqqətini 65-85 
saniyə  ərzində  həmin  fikrin  üstünə  toplayırsan.  Hissləri  gözüyumulu  vəziyyətdə  keçirməlisən  və 
ürəyində  təkrarlamalısan  (mənim  sol  əlim  ağrıyır,  mən  tam  sakitəm).  Sonra  “bir”  deməklə  əlin 
vəziyyətini dəyişir “iki”  deməklə  dərindən nəfəs  alır  “üç”  deməklə  gözünü  açırsan.  Bir dəqiqədən 
sonra bütün proses təkrarlanır. Boksçu artıq bu hissiyatın bədənində hiss etməyi vərdiş halına salır. 
Buna baxmayaraq dörd aydan tez olmayaraq bu elementlər ayrı ayrılıqda hər ay bir ətrafın (sağ-sol 
əllər  və  ayaqlar,  məşqi  davam  etdirilməlidir.  Bu  məşqlər  öyrənildikdən  sonra  90  saniyə  ərzində 
ətrafların  hissi  birlikdə  təkrarlanmalıdır.  “Mənim  əllərim  və  ayaqlarım  ağrıyır  və  istidir,  ürəyim 
sakit  və  ritmik  vurur,  qarın  nahiyəsində  xoşagələn  bir  istilik,  alın  nahiyəmdə  isə  sərin  bir  şeh 
soyuqluğu duyuram”.  
 
Boksçuya  lazımdır  ki,  yarış  zamanı  bir  psixi  gərginliyini  azaldıb  mübarizəyə  
başlasın.Mübarizə  zamanı  bədənində  öz  psixi  və  əzələ  gərginliyini  azalda  bilməsi  bacarığı  əsas 
problemlərdən biridir. 
 
Bu  problemi  boksçu  ayaq  üstə  nə  vaxt  azlığı  şəraitində  də  keçirməsi  mümkündür.  Bu  cür 
bacarığa  malik  boksçular  başqalarından  daha  üstün  olurlar.  Onlar  tez  bir  zamanda  özlərini  həm 
əsəbi  vəziyyətdən  həm  də  qorxu  hissindən  azad  edə  bilirlər.  Diqqəti  əsas  məsələyə  cəmləşdirsən 
səndə bu metod tam normal səviyyədə alınacaq. 
 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Babanlı.T.X. Boksçuların psixoloji-emosional halın təzahürü və nizamlanma xüsusiyyətləri. 
2.
 
Hüseynov.E.A.  Şəxsiyyətin  psixologiyası.Gənc  tədqiqatçıların  əsərləri-jurnal  BDU,  №1, 
Bakı-1998 
3.
 
Hüseynov.E.A.  Boksçuların  psixoloji  hazırlığında  məqsədqoymanın  rolu.  Humanitar 
elmlərin öyrənilməsinin aktual problemləri-jurnal №3, Bakı-2000 
4.
 
Hüseynov.E.A. İdmançıların yarışqabağı psixoloji hazırlığı. Pedaqoji Universitetin xəbərləri 
jurnal, №2, Bakı-2002 
5.
 
Əliyev.R.O. İdmançının qələbə psixologiyası, qələbə andı, Bakı-2008 
 

---

 
173 
 
ABSTRACT 
Oktay Rzayev 
Alikhanov Valeh 
Formation of psychological characteristics of boxers 
Along with all other sports, boxing is a kind of sport which requires hard fighting and is 
played on his own by the boxer without any assistance. The development of the victory psychology 
of the sportsman reflects itself mostly in this kind of sport compared to other sports. 
During the trainings, psychologists must teach them, first of all, persistence, decisiveness, 
psychological endurance and patience, self-confidence and hope, even how to avoid extra cares 
other than trainings in their families in order to develop the boxer’s victory psychology.  
During the competitions, first of all, boxers attach great attention to the achievements of the 
rival. The lower the rival’s victory indicators are, the harder the boxer’s fighting is. On the contrary, 
if the rival is either local, or European, or world champion, the boxer fights against him very 
carefully, even sometimes he tries to stay a bit away from him.  
In most cases the boxer sacrifices his victory to his great achievements. To avoid such cases 
during the competitions the boxer should train persistence, decisiveness, in general psychological 
endurance and patience inside him and start his fight resolutely. Even the researches suggest that in 
cases when the boxer promises his trainer, team players and friends to win, he feels more 
responsible, fights decisively and wins. 
The article substantially analyzes the opinions of experienced psychologists, physiologists, 
pedagogues and professional trainers about the psychological preparation happening with the 
boxers in the training, competitions and training- education meetings. 
 
РЕЗЮМЕ 
Октай Pзаев 
Алиханов Валех 
Формирование психологических качеств боксеров 
 
На  ряду  со  всеми  видами  спрота,  вид  спорта  по  боксу  является  спортивным  видом 
единоборства, носящим характер наряженной борьбы. В сравнении с другими видами спорта 
развитие психологии победы спртсмена в этом виде спорта ощущается еще более. 
 
Во  время  тренировок  психологи  с  целью  развития психологии  победы  спортсмена  в 
первую очередь должны научить его упорству, мужеству, психологическому выносливости, 
веру и надежду в себя и даже умению отвлечься от правил вне тренировок. 
 
Во  время  соревнований  боксеры  в  первую  очередь  строго  обращают  внимание  на 
достижения своих соперников. Боксер с большой охотой вступает в соревнование, если у его 
соперника  показатели  оказываются  столь  низкими.  Наоборот,  если  соперник  является 
чемпионом  страны  или  Европы,  то  боксер  ведет  с  ним  борьбу  очень  осторожно,  даже  в 
некоторой степени боится его.   
 
В  большинстве  случаев  боксер  пожертвует  своей  победой  высоким  достижениям 
соперника.  Чтобы  избежать  подобных  случаев  во  время  соревнований,  он  должен  перед 
соревнованием  воспитать  в  себе  уверенность,  настойчиво  броситься  на  борьбу. 
Исследования  показывают,  что  если  спортсмен  обещает  своим  друзьям  и  своему  тренеру 
 
 слово  победить,  тогда  в  себе  чувствует  большую  ответственность  и  в  соревновании 
настойчиво ведет борьбу и побеждает. 
 
 В  статье  в  обоснованной  форме  анализируется  психологические  рекомендации 
опытных 
психологов, 
физиологов, 
педагогов, 
профессиональных 
тренеров 
по 
психологическим  состояниям  спортсменов,  возникающим  у  них  на  тренировочных  сборах, 
соревнованиях, тренировках. 
 
 
 

---

 
174 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
         Məqaləni  çapa  təqdim  etdi:  Pedaqogika  üzrə  fəlsəfə  doktoru,  dosent 
Bəhruz Məmmədov 
 
 
 
MÜNDƏRİCAT 
 
BİOLOGİYA 
 
1.
 
Saleh Məhərrəmov. Çaşır-acılıq bitkilərinin heyvanların bədən temperaturuna təsiri...............3 
2.
 
Əliyar İbrahimov, Fatmaxanım Nəbiyeva. Naxçıvan Muxtar Respublikasının subalp  
     bitkiləri (monocotyledonae) və onların iqtisadi əhəmiyyəti.........................................................7 
3.
 
Kəmalə Alkişiyeva, Süsən Abdullayeva. Bakı şəhəri ərazisində yayılmış chaetomium cinsli  
     toksigen göbələklər və növlərin ekoloji xarakteristikası..............................................................15 
4.
 
Afaq Əliyeva. Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində boraginaceae juss. fəsiləsi  
     bitkilərinin araşdırılması prosesində əldə edilən nəticələr............................................................19 
5.
 
Əzizə Hüseynova. Lamiaceae fəsiləsinə aid olan efir yağlı bitkilərin antioksidant  
     xüsusiyyətləri.................................................................................................................................23 
6.
 
Həbib Hüseynov, Səxavət  Bayramov, Leylabəyim Seyidova. Naxçıvan Muxtar Respublikası     
      şəraitində dənli bitkilərin əsas zərərvericilərinə qarşı mübarizə üsulları.....................................28 
7.
 
Hilal Qasımov. Naxçıvan Muxtar Respublikası florasında qırmızı və qəhvəyi rəng verən  
     boyaq bitkiləri...............................................................................................................................33 
8.
 
Zülfiyyə Salayeva. İridalis sırasına daxil olan bitkilərin tədqiqi vəziyyəti..................................41 
9.
 
İsmayıl  Sadıqov, Hüseyn  Novruzov. Naxçıvan  florasının vələmir (avena  l)  cinsinin   
      növ tərkibi....................................................................................................................................46 
10.
 
Daşqın Qənbərov, Musa Piriyev. Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində yayılan 
astracantha cinsinin kol və kolcuq növləri...................................................................................50 
11.
 
Nazim Bababəyli, Səadət Əliyeva. Naxçıvan Muxtar Respublikasında yüksək dağlıqda bitki 
örtüyünün spektral xüsusiyyətlərinin tədqiqinə dair....................................................................57 
 
 
KİMYA 
 
12.
 
Tofiq Əliyev, Yaşar Hasanoğlu.  Alifatik monoaminomonokarbon turşularının  
       (ALMAMKT) bəzi nümayəndələrinin 0,1 N HCl məhlulu mühitində C
t
-3 markalı  
       poladın korroziyasına qarşı inhibitor təsirinin Elektrokimyəvi  İmpedans Spektroskopiyası  
       ( EİS ) üsulu ilə  tədqiqi...........................................................................................................63 
13.
 
Hədiyyə Xəlilova. Abşeron  yarimadasının antropogen təsirə məruz qalan ərazilərində su 
hövzələrinin ekoloji vəziyyətinin  qiymətləndirilməsi................................................................70 
 
COĞRAFİYA 

---

 
175 
 
 
14.
 
Mübariz Nuriyev, Şəmsəddin Kazımov, Validə Hacıyeva, Sevinc Novruzov. Külək  
enerji ehtiyatları..........................................................................................................................77 
15.
 
Али Гасанов, Улвия Искендерова. Земли, неиспользуемые в сельском хозяйстве и 
       Проблемы их  использования Введение................................................................................81 
16.
 
Sona İmanova. Abşeron yarımadasının torpaqlarının çirklənməsinə təsir edən amillər...........84 
 
TİBB ELMLƏRİ 
 
17.
 
Malikəjdər İbrahimov. Böyrək çatışmazlığı ilə ağırlaşmış hipertoniya xəstəliyinin 
müalicəsində qeyri-dərman üsullarının effektliyi........................................................................89 
18.
 
İsa Abdullayev. Sitokin profili mediatorlarının yayılmış  peritonitlərin patogenezində və 
müalicəsində  rolu........................................................................................................................94 
19.
 
Gültəkin Əliyeva. Fizioloji və cərrahi doğuşdan sonraki metroendometritin risk faktorları, 
diaqnoz və müalicəsi..................................................................................................................101 
20.
 
Cəbi İsmayılov, Azər İsmayılov. Naxçıvan  MR-də  öd daşı xəstəliyinin  yayılması və cərrahi 
müalicəsi....................................................................................................................................109 
21.
 
Mətləb İbrahimov. Anadangəlmə inkişaf qüsurlarının əmələ gəlməsinin səbəbləri.........114 
22.
 
Şəhla Quliyeva, Gültəkin Əliyeva. 20-55 yaşlı qadınlar arasında mastopati yanın rastgəlmə 
tezliyi.........................................................................................................................................124 
23.
 
Bəxtiyar Hüseynov. Xroniki böyrək xəstəliyi  zamanı anestezioloji metodlar........................131 
24.
 
Abdulla Babayev. Radiasiya və şüa xəstəliyi  haqqında qısa məlumat. Rentgen kabinetlərində 
radioloji təhlükəsizliyin təmin edilməsinə dair sanitariya norma və qaydaları..........................136 
 
BAYTARLIQ 
 
25.
 
Etibar Məmmədov. Naxçıvan Muxtar  Respublikasında  camışların   anoplosefalyatozları...141 
26.
 
Elsevər Əsədov, Əli Tahirov. Azərbaycanda arıçılıq məhsullarının istehsalının mövcud 
vəziyyəti və perspektivləri (Naxçıvan iqtisadi rayonu üzrə)......................................................146 
27.
 
Nuranə Hacıyeva, Elşad Əhmədov. Balakən rayonunun fərdi təsərrüfatlarında   
ev donuzlarının  eimeria və isospora cinsinin  koksidiləri ilə yoluxması....................................152 
 
METODİKA 
 
28.
 
Mirnazim Seyidov, Akif Əliyev. «Fermentlər» mövzusunun tədrisi metodikası...................158 
29.
 
Zərövşən Babayeva. Biologiyanin tədrisində müasir texnoloji innovasiyalara inteqrasiya 
problemləri................................................................................................................................164 
30.
 
Oktay Rzayev, Валещ Ялиханов. Боксчуларын  психолоъи кейфиййятляринин 
fормалашмасы.....169