40
- Reqressin məbləği;
- Sair gəlirlər.
Digər fəaliyyətlərdən əldə olunan sair gəlirlərə aşağıdakılar daxildir:
- Əsas fondlar və digər aktivlərin realizəsindən əldə olunan gəlir;
- carə haqqı;
- Debitor borclar üzrə məbləğ;
- Hesabdan silinən kreditor borclar;
- Qanunvericilik ilə qadağan olunmamış fəaliyyətdən əldə olunan digər gəlirlər.
“ Sığorta fəaliyyəti haqqında “ Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən
sığortaçının bank ,istehsal və ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olması qadağan edilmişdir.
Rəsmi təsnifatın əsasında sığortaçının gəlirlərinin qruplaşmasının müxtəlif
variantlarını təklif etmək mümkündür.
Gəlirlərin mənbəyindən asılı olaraq , sığorta təşkilatlarının gəlirlərini şərti olaraq 3
qrupa bölürlər:
1)
sığorta əməliyyatlarından əldə olunan gəlirlər;
2)
investisiya fəaliyyətindən əldə olunan gəlirlər;
3)
sığorta əməliyyatları ilə əlaqədar olmayan fəaliyyət növlərindən əldə olunan
gəlirlər.
Sığorta əməliyyatlarından əldə olunan gəlirlər.Bu gəlirlər sığortaçının gəlir bazasını
və eləcə də sığorta büdcəsinin təşkilinin əsas şərtlərini tamamlayan mühüm
mənbələrdən biridir. Bu gəlirlərin tərkibinə aşağıdakılar daxildir:
-
sığorta mükafatları :
1)
birbaşa sığorta üzrə sığorta mükafatları ;
2)
birgə sığorta qaydasına uyğun olaraq əldə edilən sığorta mükafatları ;
3)
yenidən sığorta qaydalarına uyğun olaraq əldə edilən sığorta mükafatları.
-
yenidən sığorta üzrə alınan məbləğlər;
-
komission broker mükafatları.
Sığorta əməliyyatlarından əldə edilən gəlirlərin mərkəzi elementini sığorta
tədiyyələri təşkil edir.Sığorta tədiyyəsi sığorta xidmətinin satış qiyməti hesab olunur.
41
Sığortaçı tərəfindən sığorta tədiyyələrinin toplanması bir sıra obyektiv amillər ilə
müəyyən olunur.Bunlara bazar şəraiti,inflyasiyanın sürəti ,qanunvericilik və
normativ baza ,vergi qoyuluşu sistemi,sığorta bazarının inhisarlaşma
səviyyəsib,ssuda faizlərinin dinamikası ,dövlətin sosial müdafiəsinin inkişaf səviyyəsi
və s. aid etmək olar. Bunların təsiri sığorta kompaniyasına daxil olan sığorta
tədiyyələrinin axınını artırır və yaxud da azaldır.
Cədvəl 2.1
01.01.2014-cü il və
ziyyə
tinə
sığ
orta haqqları , min AZN
2000
2005
2006
2009
2012
2014
Könüllü
sığ
orta
növlə
ri,
O
cümlədən:
13040,2
76820,0
83773,1
136459,9 178879,7 284669,5
Şə
xsi
sığorta
1911,4
13110,0
18290,0
38388,0
30265,6
161659,2
Ə
mlak
sığortası
8696,0
50110,0
47765,3
73586,3
91999,2
123398,6
Mülki
məsuliyyət
sığortası
2432,8
13600,0
17716,9
24104,6
26614,9
16320,4
cbari
sığ
orta
2478,3
5740,0
6675,8
49615,4
46182,0
144511,2
Yekun
15518,5
82560,0
90448,9
186075,3 342516,7 429181,7
Cədvəldən göründüyü kimi, 2008-ci ilə kimi sığorta haqlarının yığımında artım
olmuşdur. Lakin 2007 –ci ildə başlayan , nəticələri 2010 –cu ildə təzahür edən
ümumdünya maliyyə böhranı ölkənin sığorta bazarının inkişaf dinamikasına mənfi
təsirlərə səbəb olmuşdur.Belə ki, sığorta haqlarında 2007-ci ildə 2006-ci ilin yekunu
42
ilə müqayisədə 63,6% və ya 57,55 mln. manat ,2008-ci ildə isə 2007-ci ilin yekunu
ilə müqayisədə 21,1 % və ya 31,26 mln.manat artım müşahidə edilmiş, 2009-cu ildə
isə 2008-ci ilin yekunu ilə müqayisədə 8,9 % və ya 15,95 mln. manat azalmışdır.
Sığorta haqlarının strukturunda könüllü sığorta növləri üzrə sığorta mükafatlarının
həcmi daha böyükdür. Belə ki, 2000-ci ildə könüllü sığorta üzrə yığım ümumi
yığımın 84 % -ni təşkil etdiyi halda ,2008-ci ildə bu göstərici 76,2 %-ə, 2014-cü ildə
isə 73 ,3 % olmuşdur. Bu müddət ərzində bir neçə icbari sığorta haqqında qanunların
qəbulu nəticəsində onun da ümumi sığorta haqlarının tərkibində payı artmışdır. Belə
ki,2000-ci ildə icbari sığorta üzrə yığım ümumi yığımın 16 %-ni təşkil etdiyi halda,
2008-ci ildə 23,7 % ,2014- cü ildə isə 36,7 %-ə qalxmışdır. Onu da qeyd edək ki ,
könüllü sığortanın tərkibində əmlak sığortası daha çox ( 2009-cu ildə 39,7% ) , şəxsi
(2012-ci ildə 20,6 % ) və məsuliyyət sığortası ( 2014 –cü ildə 13,0 % ) isə az çəkiyə
malikdir.
Sığorta təşkilatı ümumi riskin müəyyən payını qəbul edə və sığorta mükafatının
adekvat hissəsini əldə edərək yenidən sığorta mexanizmi vasitəsilə sığorta
ə
məliyyatlarına cəlb olunması onu sığorta fəaliyyətindən alınan gəlirin mənbəyi olan
yenidən sığorta mükafatlarını artırmağa imkan verir.Regionda yenidən sığortanın
inkişaf etməsi səviyyəsindən asılı olaraq yenidən sığorta etdirən şəxs kimi iştirak
edən sığorta kompaniyası sığorta hadisəsinin baş verməsi zamanı yenidən sığortaya
təqdim olunan risklər üzrə dəyən zərərlərin payı üzrə ödəniş əldə edərək öz gəlir
bazasını genişləndirmiş olur.
Sığorta müdafiəsinin təqdim olunması ilə yanaşı sığorta təşkilatı vasitəçi
funksiyasını yerinə yetirir.Məsələn,riskin yenidən sığortaya təqdim olunması
sxemində ilkin sığortaçı yenidənsığortaçıya real riski təklif təklif etdiyinə görə
komission mükafatı alır.Yəni sığorta təşkilatı hər hansı riski digər sığorta təşkilatına
təqdim etdikdə komission və broker mükafatlı əldə edir.
nvestisiya fəaliyyətindən əldə edilən gəlirlər. Sığorta təşkilatlarının investisiya
fəaliyyəti birbaşa sığorta ilə əlaqədar deyil.O,sığorta etdirən şəxslərin sığorta
haqlarının kapital qoyuluşu mənbəyi kimi istifadə olunmasına əsaslanır.Müəyyən