Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
böyük şəhərlərində müasir memarlıq sənətinin təzə tələbləri
üzr
ə tikilən böyük sinema tamaşaxanaları vardır.
Bakıda Nizami adına sinema tamaşaxanası şəhərin ən möh-
t
əşəm imarətlərindən biridir ki, bütün Sovet İttifaqında bunun
müqabili az tapılar. Cümhuriyyətin dairə mərkəzlərində həqiqi
m
ədəniyyət ocağına çevrilən sinema tamaşaxanaları vardır.
Axır zamanlarda Azərbaycanın ən uzaq və dağlıq dairələ-
rind
ə, o cümlədən Kəlbəcər və Lerik kimi yerlərdə də
münt
əzəm surətdə sinema tamaşaları göstərilir.
K
əndlilərin mədəni tələbləri elə sürətlə artır ki, indi bir
çox kolxozlarda sinema tamaşaxanaları açılmışdır. 1946-cı ildə
cümhuriyy
ətdə sinema tamaşaxanalarının miqdarı daha da arta-
caq v
ə hər bir kənddə tamaşa göstərməyə imkan olacaqdır.
Y
əqindir ki, yaxın zamanlarda Azərbaycan sinema sənaye
n
əfisəsi daha böyük nailiyyətlər əldə edəcəkdir.
İmran Qasımov
(1946-
cı il № 2 səhifə 31,32,33,34,35)
AZƏRBAYCANDA MƏTBUAT TARİXİNDƏN
Dil h
əmişə millətin ən qabaqda gedən və tərəqqiyə sövq
ed
ən kəskin ünsürlərindən biri olmuşdur. XIX-cu əsrin ikinci
yarısının başlanğıcında biz Azərbaycanda böyük və geniş milli
m
ətbuata təsadüf edirik. Azərbaycan xalqının namuslu oğulları,
yazıçı və şairləri, ədib və tənqidçiləri Ana dilində mətbuat vasi-
t
əsilə xalqımızın şəxsiyyət və əzəmətini bütün dünyaya
göst
ərib sübut edirlər ki, Azərbaycan xalqı diridir və hələ də
coşqun bir qəlblə mübarizəyə hazırdır.
Bizim
əlimizdə olan təmiz azərbaycan dilində nəsr
əsərləri fövqaladə əhəmiyyətlidir. Azərbaycan dilində nəsrin
ilk şah əsəri – Səfəvi sülaləsinin böyük babası Şeyx Səfiyəddin
52
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Ərdəbilini yeddi yüz il bundan əvvəl yazmış “Qara məcmuə”
adlı elmi-fəlsəfi və ürfani əsəridir. Mərhum Mirzə Məhəmməd
Əli xan Tərbiyət “Daneşməndani Azərbaycan” ünvanlı
t
əskirəsində yazır ki: “Məşhur tarix ədəbiyyat müəllifi Qürbəti
bu kitabdan f
əsillər nəql etmişdir”. Azərbaycan dilində mövcud
olan dig
ər nəsr kitablarından məşhur “Dədə Qorqud” əsərini
zikr etm
ək olar. Bu kitab təqribən min il bundan qabaq təhrir
edilmişdir. Lakin Şeyx Səfinin “Qara məcmuə” adlı əsəri
az
ərbaycan dilində mövcud olan fəlsəfi-ürfani əsərlərin
birincisi v
ə şah əsəridir.
XIX
əsrin ikinci yarısının əvvəllərində Təbrizdə Ana
dilind
ə çap olunmuş bir çox elmi-ədəbi tarixi klassik əsərlərə
rast g
əlmək mümkündür. Bu əzəmətli mətbuat əsərinin
əksəriyyəti Rza xan dövründə məhv edilib yandırılmışdır. 1920
-ci miladi ilind
ən bəri İranda milli ruhu, xüsusilə
az
ərbaycanlılıq mənbələrini müxtəlif yollarla boğurdular.
Bunların hamısı beynəlxalq irticanın göstərişi və dəsturları ilə
h
əyata keçirilirdi. Həqiqətən acınacaqlı bir haldır ki, İran
vizar
ət maarifi rəsmi statistika kitabında verdiyi məlumata
gör
ə, İranda yüzdə üç nəfər savadlı vardır. Ana dili – milli dil
k
əsilib zorakı farslaşdırmaq siyasəti həyata keçirilən bir ölkədə
bundan yaxşı nəticə gözləmək olmazdı.
On beş il bundan əvvəl, doktor Əmad Əlmülk Möhsüni
Az
ərbaycanda maarif rəisi olduğu zaman azərbaycanlıların
evl
ərində, kitabxanalarında Ana dilində olan mətbuatı od vurub
ton
qal qalayırdı. Beləliklə keçən əsrdə, yüz il bundan qabaq
çap olunmuş tarixi elmi və ədəbi mətbuat binasından əlimizə
g
əlib çatan yalnız bir sıra məhdud əsərlərdir; lakin bu əsərlər
fövqalad
ə tarixi əhəmiyyətə malik olub xalqımızın milli
inkişafında oynadıqları rol olduqca qiymətlidir.
Biz
ə bu dövrdən yadigar qalan nəfis və nadir nəsr kitabla-
rından “Dərbəndnamə”, “Qarabağnamə”, Lefontən və Krılovun
əsərinə oxşar hekayələr məcmuəsindən seçilib tədvin edilmiş
53
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
üç kitabdan ibar
ət bir külliyyatdır. Bu külliyyat 1856 miladi
(1273 hicri) d
ə Təbriz Darülsultanəsində, Hacı Əhməd oğlu
M
əşhədi Rzanın mətbəəsində çap edilmişdir.
“D
ərbəndnamə”. Bu əsərin müəllifi mənim üçün hələ
m
əchuldur. Zikr etdiyimiz kimi, əldə mövcud olan çap nüsxəsi
bütün v
ə tamam deyildir. Belə ki, müntəxabat və seçilmiş par-
ça
lardır. Bu kitabda Azərbaycanın məşhur və ən qədim şəhərlə-
rind
ən sayılan Dərbənd haqqında geniş tarixi məlumata rast gə-
lirik. “D
ərbəndnamə”də Dərbəndin tarixi, 1664 miladidən
1800-cü ilin
əvvəllərinədək təhrir olunmuşdur. Bu kitab Azər-
baycanın ümumi tarixini yazmaqda alimlərə böyük kömək edə
bil
ər. Kitabın nəsri olduqca rəvan, şirin və gözəldir. Biz burada
“Ərəb xəlifələrinin, Azərbaycanın fəthində iştirak edən qarətçi
hakiml
ərə Bakı neftinin bağışlanması və cəzirələrin Dərbəndə
hücum etm
ələri” fəslini nümunə olaraq zikr edirik:
“Tarix iki yüz yetmiş ildə olanda, xəlifə Bağdad fərman
ya
zıb Dərbənd əhlinə göndərmişdir ki, Badukubənin neft və
n
əmək(duz-P.M.) mədəninin mədaxilini Dərbənd əhlinə və mü-
barizl
ərə müraciət elədim. Məhəmmədin əmari neft və nəmək
üstünd
ə təhvildar olub hər il neft və nəmək mədənlərinin məda-
xilini c
əm edib mübarizlərə təqsim edirdi. Belə rəvayət olunub-
dur ki, iki yüz doxsanıncı ildə Haşım adlı Dərbəndin höku-
m
ətinə müqərrər olub Dərbənd əhlinin məcmuə vəzifələrini və
neft v
ə nəmək mədaxillərini və kəndlərdən hasil olan mənafe-
l
ərini qət edib özünə zəbt elədi. Dərbənd əhli naçar qalıb ticarət
k
əsbinə məşğul oldular və Dərbənd arasında fəsq və fücur (bir
növ xatalı-P.M.)işlər peyda oldu. Xəzri tayfası Dərbənd şəhə-
rinin
əhatəsinə gəlib çox səy və kuşş elədilər. Şəhəri zəbt edə
bilm
ədilər, axralamr sərhədlərdə olan mübarizə şəhərdən xəzər
tayfasına həmlə edib gərizan (qaçdılar-P.M.)elədilər. Tarix üç
yüz iyirminci ild
ə, islam vilayətlərində inqilab düşüb Dərbənd
şəhəri binizam oldu. Hərc və mərc və fitnə və fəsad zühur
g
əldi. Axralamr, Dərbənd şəhəri və Dərbəndin həvalisində olan
54
Dostları ilə paylaş: |