Сяадятъялил
Yüklə 1,13 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kulminasiya
76
portret detalları süjet xəttinin ilkin mərhələsi, ekspozi- siyanı təşkil edir: «Məhəmməd Həsən əminin olar əlli dörd, əlli beş yaşı. Artıq olmaz. Hərçən saqqalı ağarıb- dır, özü and içir ki, əgər məni kasıblıq sıxmasaydı, heç kəs deməzdi ki, mənim sinnim qırxdan artıq ola. Belə yalan demir Məhəmməd Həsən əmi; çünki kişinin bu sinnində genə yanaqları qıpqırmızı qızarır» (111, 265). Kasıblıq sıxan Məhəmməd Həsən əminin zahiri görkəmi ilə paralel onun körpəlikdən bu günə qədər olan vəziy- yəti paralel detallarla inkişaf etdirilərək xarici görkə- mindən alınan təəssüratın məntiqi təsdiqi kimi əks olunur. Hələ on-on iki yaşından ata-anasını itirən, mal- dövləti əmilər tərəfindən bir ildə dağıdılaraq ona «bar- maq hesabı» göstərilən, evlənəndən sonra ailəsini sax- lamaq üçün İrəvan tərəfə işləməyə gedib əliboş qayı dan, nəhayətdə üç-dörd eşşək alıb çarvadarlığa başlayan Məhəmməd Həsən əminin müxtəlif vaxtlarından söhbət açılaraq tək bir arzusu vurğulanır. Gördüyü yuxunun təsiri ilə Kərbəlaya ziyarətə getmək üçün istifadə olu- nan, daxili portret elementləri süjet xəttinin zavyazka mərhələsinə keçid alır. Zahiri və daxili portret detal- larının vəhdətdə olduğu bu təsvir, «Əvvəl Məhəmməd Həsən əmi istədi piyada getsin: çünki məlumdur ki, piyada ziyarətə getməyin feyzi malnan getməklikdən artıqdır. Amma sonra baxdı gördü ki, sinninin o vaxtı deyil ki, piyada iki aylıq yolu gedib qayıtsın» (111, 266) təhkiyəsi daxili aləmə, psixoloji səciyyəyə uyğun olaraq «pəs nə etmək?» sualı ilə çarəni ulaq almaqla tamam- layır. Portret elementləri vəhdətdə bir-birinə bağlanaraq davam etdirilir: «Günlərin bir günü Məhəmməd Həsən əmi sübh tezdən yuxudan durub, geyinib, namaz qılıb,
77
çıxdı bir həyətə, dolandı. Toyuq-cücəni çağırıb bir az dən səpdi, tövləyə girib eşşəyin qabağına bir-iki ovuc arpa töküb çıxdı küçəyə və öz küçə qapısının ağzında çömbəldi, çıxardı çubuğunu və kisəsini və çubuğu qaldırıb başladı çəkməyə. Bir qədər keçdi, bir neçə kəndli Məhəmməd Həsən əmi sinnində Məhəmməd Həsən əminin yanına gəlib salam verib cərgə ilə çömbəldilər və çubuqlarını çıxarıb başladılar çəkməyə. Bu kəndlilər hamısı Məhəmməd Həsən əminin qon- şusuydular» (111, 267). Söhbətin şirin yerində gözlənilməz bir şəxs peyda olur və Məhəmməd Həsən əminin eşşəyini istəyir. Por- tret detalları müstəqim surətdə yüksələn bir xətt üzrə inkişaf edir, tədricən şaxələnir. Artıq müəllif eşşək istə- yən şəxsin – Xudayarbəyin portretini çəkir. Zahiri detallarla zəngin olan Xudayarbəyin portreti fiziki yöndəmsizliklə daxili yöndəmsizlik; «Paltarını təzələyib və əlinə bir zoğal ağacı alıb» ifadəsi ilə katdanın və- ziyyətindəki bəzi dəyişikliklər nəzərə çatdırılır. Bir- birini davam etdirərək tamamlayan portret detalları ayrı- ayrı obrazlar arasında olan münaqişəni açmağa xidmət edir: «Çöçə-çöçə deyə-deyə Məhəmməd Həsən əmi eşşəyi çıxartdı küçəyə. Eşşək eşiyə çıxan kimi bir oğlan uşağı, yeddi-səkkiz yaşında, tumançaq, başı açıq və keçəl özünü çırpdı küçəyə və ağlaya-ağlaya, çığıra- çığıra qaçıb yapışdı eşşəyin quyruğundan. Bu oğlan Mə- həmməd Həsən əminin xırda oğludur» (111, 271). Nəticə isə bütün olanlara məhəl qoymayan «Xuda- yar katda eşşəyi minib düzəldi şəhər yoluna. Kəndlilər həmçinin dağıldılar. Məhəmməd Həsən əmi katdanı yola salıb oğlunun dalınca dilxor qoydu getdi evinə» (111, 271).
78
Paralel göstərilərək ümumi süjet xəttindəki hadisə- lərin özülünü qoyan və mərhələlərlə tamamlanan ilk portret elementlərini qrafik şəkildə belə qruplaşdırmaq olar:
Kulminasiya
Zavyazka
Final
Şərti qrafik şəkildə qeyd olunan bu portret elementləri ilkin mərhələ üçün səciyyəvi olub, əhvalatın gələcək istiqaməti ilə də möhkəm əlaqələndirilir. İctimai zülmün və zorakılığın hökm sürdüyü bir cəmiyyətdə insan ləyaqətini, qadın taleyinin necə ağır təhqirlərə, faciələrə məruz qaldığını göstərən çoxplanlı portret elementləri bir dominant obrazın (Xudayarbəyin) zahiri və daxili əlamətləri ətrafında qruplaşır, yenidən növbələnərək Ялиндя зоьал аьаъы олан шяхсин истяйи Эюрдцйц йухунун тясири иля Кярбялайа зийарятя эетмяк портрет елементляри Мящяммяд Щясян яминин хырда оьлунун защири тясвир елементляри вя етиразы щадисянин башланьыъы Мящяммяд Щясян яминин защири, щяйат вя шяхсиййятинин тядгиги иля баьлы портрет елементляри а) Худайарбяйин галиб портрети; б) Мящяммяд Щясян яминин эярэин портрети щадисянин сону Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|