KİNDÎ VE ANTİK YUNAN FELSEFE GELENEĞİ
81
Kindî insan nefsinin gayri maddîliğini, duyulur ve akledilir sûretler ara-
sındaki ayrımın bir başka uygulama alanı olarak telakki eder. Bu bağlamıy-
la nefis bir sonraki şeyin sûreti olmaktadır. Meselenin bu haliyle ele alınışı
Kindî’ye Aristoteles’in “bedenin sûreti şeklindeki nefis (soul) tanımına”
55
literal olarak bile olsa bağlı kaldığı anlamına gelmektedir.
Öte taraftan Kin-
dî
Aristoteles’in Teolo isi üzerinden bir okuma ile nefsin soyut âlemdeki
durumuna dair görüşlerine Pisagorculuğu da eklemektedir.
56
Soyut halde
aklî nefisler (
en-nefsu’l- akliyye) meskûn mahal olarak feleğin ötesinde ve
Yaratıcı’nın nurunun bulunduğu tanrılık âlemindedir.
57
Fakat her nefis be-
denden ayrıldığında oraya ulaşamaz. Nefsi hataya sürüklemeye meyilli
öfke ve arzu güçleri onu bedenle birlikte olmaya zorlamaktadır. Kindî bu
durumu Pythagoras’a atıfla şu şekilde izah eder:
Eğer nefis bedenle birlikteyken şehevî arzuları terk eder, kirler-
den temizlenir, varlığın hakikatini
bilme konusunda düşünür ve
araştırırsa gerçekten o parlar ve Yaratıcı’ının nurundan bir sûret-
le birleşir; arınma ile elde ettiği parlaklık tıpkı nesnelerin görün-
tüsünün parlak bir aynada belirmesi gibi, varlığın da bütün sûret
ve bilgisi nefiste belirir. İşte nefis de böyledir; ayna paslı
olursa
hiçbir şeyin sûreti onda asla ortaya çıkmaz, sûretler ancak pas
giderilince ortaya çıkar. Aklî nefis de böyledir; paslı ve kirli ise
son derece câhil demektir, bu nedenle onda bilgi formları
ortaya
çıkmaz.
58
Metinden de anlaşılacağı üzere Kindî, duyulur sûretlerle aklî sûretler
arasındaki ayırıma dayalı bir bilgi teorisini ön görmektedir. Ölüm sonrası
hayata dair teorisi de bizi duyulur olanı reddedip aklî olanın peşinden git-
meye sevk etmektedir.
59
Hülasa İslâm dünyasında kendisini filozof olarak tanımlamayı daha uy-
gun olarak gören Kindî’yi, Mutezîlî eksenli kelâm ve felsefe arasındaki
tartışma başta olmak üzere pek çok açıdan bir geçiş dönemi düşünürü kıl-
maktadır. Çoğu tartışmanın ekseninde, pek çok entelektüel çevreye cevap
arayan bir düşünür olarak Kindî antik felsefî geleneğin bir devamıdır. Fel-
sefesinin ayakları
Aristoteles, Platon ve Yeni Eflatuncu felsefenin kudretli
filozofları Plotinus, Proclus ve Philoponus gibi düşünürlere, kısmen de
55
Aristoteles, “On The Soul”,
The omplete orks of Aristotle (Vol: 1), ed. onathan
Barnes, (New ersey:
Princeton University Press, 1995), 656-657.
56
Adamson, Peter, “Two Early Arabic Do ographies on The Soul: Al-Kindi ann The
Theology of Aristotle”,
The Modern Schoolman, 77 (2000), 105-25.
57
Kindî, “Fi’n-Nefs Muhtasar min Kitâbi Âristû ve Felâtun ve Sâiri’l-Felâsife”, 248.
(Eser bundan böyle
Fi’n-Nefs olarak kısaltılacaktır).
58
Kindî, “Fi’n-Nefs”, 247.
59
Bu tespit için ayrıca bkz. Adamson, “Kindî ve Yunanca Felsefe Geleneğinin Kabulü”,
46.
DİYANET İLMÎ DERGİ
·
CİLT: 54
·
SAYI: 2
·
NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018
82
Stoa felsefesine oturmaktadır. Devraldığı felsefi mirasa yaklaşımı oldukça
naif ve minnet doludur. Bu bakımdan onun yaklaşımı ardılları
için felsefe-
nin de gündemini belirleyecek çerçevededir. Düşünceye katkısı salt gele-
neğe yaklaşımıyla değil, başında bulunduğu çeviri okulundaki katkıları ve
belki de en önemlisi bir İslâm felsefesine doğru attığı adımlarıdır. Bu bağ-
lamda onun felsefesinin en dikkat çekici yanlarından biri akla yaklaşımı ve
yaratma teorisidir. Ardıllarınca benimsenip geliştirilecek ve oldukça zen-
gin bir tartışmanın ilk adımı Kindî’nin çabaları ile gerçekleşmiş görünmek-
tedir. Başarısının en büyük göstergesi ise bizzat
Arapça dilde felsefenin
kendisi ve dolayısıyla İslâm felsefesidir. Adamson’un deyimiyle O, yeni-
likçi ve yaratıcı olma gibi bir amaç taşımamasına ve dahası bu yolda oriji-
nal olmayı tercih etmemiş olmasına rağmen belki de sadece bu konuda
başarısız olmuştur.
Kaynakça
Adamson, Peter Peter A. Pormann.
The Philosophical orks of al-Kin-
di
O ford: O ford University Press, 2012.
------------.
Philosophy n The ellenistic Roman orlds O ford:
O ford
University Press, 2015.
------------.
“Kindî ve Yunanca Felsefe Geleneğinin Kabulü”, İslâm
Felsefe-
sine Giriş, Peter Adamson, ed. Richard Taylor. Çev. M. Cüneyt Kaya. İs-
tanbul: Küre Yayınları, 2008.
------------.
“Two Early Arabic Do ographies on The Soul: Al-Kindi ann The
Theology of Aristotle”.
The Modern Schoolman 77 (2000).
Aristotales. “On The Soul”.
The omplete orks of Aristotales (Vol: 1).
ed. onathan Barnes. New ersey: Princeton University Press, 1995.
Aydınlı, Yaşar. “el-İzah fî’l-Hayri’l-Mahz ( iber de Causis)
ve Onun
Tesirini Yansıtan Bir Grup Risâle”.
İ F Der isi . sy. 5 (1993): 189-
217.
Bedevî, Abdurrahman. “Kindî Grekçe Biliyor muydu ”.
atı Düşünce-
sinin oluşumunda İslâm
’ın Rolü çev. Muharrem Tan. İstanbul: İz Yayıncı-
lık, 2010.
Endelusî.
Tabakâtu’l- Etıbbâ ve’l- ukemâ’. nşr. Fuad es-Seyyîd. Kahi-
re: 1995.
Gutas,
Dimitri.
unanca Düşünce Arap a Kültür. çev. ütfü Şimşek.
İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
Ivry, Alfred .
Al-Kindi’s Metaphysics Albany: State University of New
York Press, 1974.
İbnu’n-Nedîm
el-Fihrist Beyrût: Dâru’l-Fetvâ, 1978.
İbn Sînâ.
Risâleler. Notlar ve çev. A. Açıkgenç-M. H. Kırbaşoğlu. Anka-
ra: Kitâbiyât Yayınları, 2004.