Ədəbi axtarışlar və tədris
29
Cavid haqsızlığın, zülmün ərşə qalxdığı, düşünən beynlərin
m
əhv edildiyi bir dövrün ittihamçısı, türk dünyasının döyünən ürə-
yidir. “Babam Cavid
bir gün
əş idi. Yüksəldi, parladı, yarasaların
gö
zünü kor etdi. Lakin dumanlar onun qarşısını aldılar” (3,
s
əh.109).
Cavid repressiya qurbanı olsa da haqq-ədalət yerini tapdı,
ulu önd
ər Heydər Əliyev Cavid irsinə layiqli qiymət verdi, cəna-
z
əsinin Uzaq Sibirdən Azərbaycana gətirilməsinə, Naxçıvanda
əbədiyyətə qovuşmasına nail oldu. Cavid eşqi ilə cövlan edən
natiql
əri, pərəstişkarları, heyranları, Cavidsevərlər, söz xridarları
Xalq şairi Zəlimxan Yaqub kimi Cavidə heyranlıqlarını bildirdilər:
H
ər kimin ki, tanrısı “gözəllikdi, sevgidi”
H
ər kim bu vətən üçün,
torpaq üçün dəlidir,
O Cavid düşüncəli, Cavid əqidəlidir!
H
ər kimin ürəyində tükənməzdir həsrəti,
Bakı vuran ürəyi, Təbriz yanan əlidir,
O, Cavid düşüncəli, Cavid əqidəlidir! (3, səh.151)
N
əticə olaraq deyə bilərik ki, bir məqalə çərçivəsində Cavid
yaradıcılığına qiymət vermək imkan xaricindədir. Ancaq həqiqət
budur ki, Cavid s
ənətini
dərindən tədqiq etmək, öyrənmək və
ideyalarını gənclərə sevdirmək romantik dramaturgiyanın ədəbi-
n
əzəri konsepsiyasının düzgün dərki və ədibin söz dünyasına
vurğunluq, heyranlıq hissinin aşılanması ilə bağlıdır. “Cavid diri,
canlı deməkdir. O, bizim hər birimizdən çox yaşayacaq, canlı
olacaq bir insandır” (3, səh.110).
Yusif Aslanov
30
ƏDƏBİYYAT
1. Əliyev H. 1996-cı il oktyabrın 29-da Naxçıvanda böyük
ədib Hüseyn Cavidin məqbərəsinin təntənəli açılışı mərasimində
nitqi. //Az
ərbaycan.-1996.-1 noyabr.
2. Əliyev İ. Hüseyn Cavidin 125 illik yubileyi haqqında
Az
ərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı. //Azərbaycan.-
2007.-18 aprel.
3. Aslanov Y.Cavidin söz dünyası. Bakı, “Elm”, 2007.-240 s.
4. Aslanov Y. Hüseyn Cavid çağdaş ədəbi fikirdə. “Hüseyn
Cavid irsi v
ə müasir dövr” beynəlxalq elmi konfransın materialları.
26 oktyabr, 2007.
5. M.C
əfər. Hüseyn Cavid. Bakı, “Azərnəşr”, 1960.-264 s.
6. Hüseynov R. Vaxtdan uca. Bakı, “İşıq”, 1987.-363 s.
7. Z
əka Rəfiq. Cavid sənəti. Bakı, “Bilik”, 1981.-7 s.
“Dil v
ə ədəbiyyat” beynəlxalq elmi-nəzəri
jurnal. Bakı, 2008, 2(62), səh. 89-91
DRAMATURGİYADA ŞƏRQ-QƏRB
FOLKLOR MOTİVLƏRİ
B
ədii düşüncənin, həyatı dərk etmənin başlanğıcı, ilkin
qaynağı folklordur. Klassik olduğu qədər də müasir səslənən
folklorun janr v
ə formalarını tarixi təkamül prosesində araşdırmaq,
öyr
ənmək tükənməz xəzinəni dərk etməkdə örnəkdir, milli-mənəvi
v
ə bəşəri dəyərləri qavramaqda böyük bir tərbiyə məktəbidir.
Xalqın tarixi, milli və regional köklər,
mədəniyyətin qədimliyi bu
nümun
ələrin mətnaltı qatlarında, mövzu, məna dərinliyində verilir,
“janrın tarixi inkişafı mövzu, süjet tiplərinə əsasən araşdırılır” (3.9).
Folklor nümun
ələrini dərindən öyrənmək və bu
qaynaqlardan istifad
ə etməklə bədii əsərlər yazmaq sənətkar hünəri,
Ədəbi axtarışlar və tədris
31
bacarığı və məharətinin nəticəsidir. Folklor öz poetik
sisteminə görə
o q
ədər mükəmməldir ki, ondan öyrənməyə həmişə ehtiyac vardır
(6.32).
K.D.Uşinski, L.N.Tolstoy, A.O.Çernyayevski, M.Mahmud-
b
əyov, S.S.Axundov, F.Ağazadə, A.Səhhət, N.Nərimanov, A.Şaiq,
F.Köç
ərli tərəfindən tərtib olunmuş dərsliklərdə folklora geniş yer
veril
miş və balaların təlim-tərbiyəsinə bunlardan başlamağı əhə-
miyy
ətli hesab etmişlər.
Folklor v
ə yazılı ədəbiyyat bir-birilə bağlıdır, onların
sintezind
ən kamil sənət əsərləri yaranır. Esxilə, Sofokla, Evripidə,
Aristofana,
Tit Makk Plavta, Molyer
ə, Şekspirə, Şillerə, Puşkinə,
N.G
əncəviyə, M.F.Axundzadəyə, H.Cavidə, C.Cabbarlıya, S.Vur-
ğuna şöhrət gətirən onların folklora, klassik ənənələrə bağlılığıdır.
Dramatik
əsərlərin də tamaşaçıya güclü təsir etməsində
folklorun müxt
əlif janr və formalarından yaradıcı istifadənin də
əhəmiyyətli olması təkzibolunmaz faktdır. Dram janrlarının poetik
gücü, hadis
ələrin mahiyyət və məzmunu, xarakterlərin tamlığı,
əsərin oxucunu öz təsiri altına salması da bu imkan və yollarla aşkar
olunur, dramaturgiyada s
ənətkarlıq axtarışları kimi dəyərləndirilir.
Görk
əmli folklorşünas alim – AMEA-nın müxbir üzvü Azad Nəbi-
yev yazır: “Yazılı ədəbiyyatla folklorun əlaqələrinin müxtəlif səviy-
y
əsi fərdi başlanğıcla kollektivin münasibətlərinin
dərəcəsindən və
estetik d
əyərlərin qarşılıqlı təsir spesifikasından asılıdır” (9.102-
105). Bu, dramaturqda
n ciddi yaradıcılıq axtarışları, gərgin zəhmət
t
ələb edən bir prosesdir. “Mənim milli düşüncəmdə azadlığı yayan,
q
əbul edən, nəsildən-nəslə ötürən öz dəyərlərimiz var, o da dünən
d
ə, bu gün də mənim xalqımın nəsillər
təbiyə edən, pozulmaz
folklor düşüncəsidir” (12.175).
Dramatik
əsərlərin fəlsəfi dərinliyi, təsir dairəsinin geniş
olması da xalq yaradıcılığının müxtəlif nümunələrindən yaradıcı
formada istifad
ə olunması ilə sıx bağlıdır. Folklorşünaslıq və
ədəbiyyatşünaslıq araşdırmalarında əsaslandırılır ki, bədii əsərlərin
maraqla oxunmasına, şirinliyinə, oxucunun – tamaşaçının qəlbinə
yol tapmasına da folklordan istifadə geniş imkanlar açır. “Folklor