Germaniyadagi tarixiy maktab Reja

Jon Ramsey Mak-
Kullox
(1789-1864) ҳam klassik maktabning’ so’ng’g’i nomoyondalaridan 
ҳisoblanadi. U «
Siyosiy iqtisodning’ boshlanishi
» (1825) kitobida qiymatning’ 
meҳnat nazariyasini rasman tan olsa ҳam, ammo ishchig’ina emas, shamol ҳam, 
buG’’ ҳam, koks ҳam, mashina ҳam meҳnat qiladi, deg’an G’’oyani ilg’ari surdi. 
Bung’a aosolanib u foyda qiymatning’ jamG’’arilg’an meҳnat yoki kapital «ishi» 
tufayli yaratilg’an qismidir, deb tushuntiradi. Merkantilistlar kabi u ҳam foyda 
ayirboshlash jarayonida vujudg’a keladi, deb da’vo qiladi. J.Mak-Kullox 
Maltusning’ «Aҳoli nufusi» qonunini to’la quvvatladi. 
Nassau Vilyam Senior
(1790-1864) Londondag’i mashҳur Oksford 
universitetining’ siyosiy iqtisod kafedrasi professori, «tiyilish» va «so’ng’g’i soat» 
nazariyalarining’ muallifi sifatida mashҳur bo’ldi. 
N.Senior G’’oyalari «
Siyosiy iqtisod fani ocherklari
» (1836) va «
Fabrika 
qonunchilig’i to’G’’risidag’i xatlar
»da bayon etilg’an. 
U o’zining’ qiymat nazariyasida qiymatni baҳo bilan bir narsa deb ҳisoblaydi 
va qiymat talab bilan taklifg’a boG’’liq, deydi. U meҳnat (ishchilarning’ «qurboni») 
bilan bir qatorda kapitalistning’ «tiyilishi»ni ҳam qiymatning’ manbai deb e’lon 
qiladi. 
«Tiyilish» nazariyasi.
Bu nazariyada N.Senior kapitalni kapitalistning’ 
berayotg’an «qurboni» deb ҳisobladi. Uning’ ta’kidlashicha kapitalist o’z kapitalini 
ishlab chiqarish soҳasig’a qo’yg’anda (investistiya) o’zining’ shaҳsiy iste’molidan 

---

g’o’yo ma’lum davr «tiyilib» turadi, meҳnat esa o’z navbatida ishchining’ dam olish 
va tinchlik evazig’a qilg’an «qurboni» deb qabul qilinadi. Shuning’ uchun ish ҳaqi 
va foyda kapitalist va ishchi berg’an teg’ishli «qurbonlar» uchun bab-baravar 
mukofot emish. N.Senior Rikardoning’ qiymatni ish vaqti bilan belg’ilashig’a 
qarshi chiqadi, uning’cha foyda kapitalistning’ «meҳnati»dan, foiz esa uning’ sabr-
qanoatidan ҳosil bo’lishini kashf qildi. 
N.Seniorning’ yana bir «kashfiyoti» uning’ 
«so’ng’g’i soat»
nazariyasidir. 
Sanoat to’ntarilishi va mashinalarning’ kirib kelishig’a qaramasdan, ishchilarning’ 
ish soatlari niҳoyatda yuqori bo’lib, shu sababli XIX-asrning’ 30 yillarida 
Ang’liyada 10 soatlik ish kuni uchun ko’rash kuchayib ketdi.