492
oluşturmuştur.
1041
Buna rağmen 1950 yılında Özbekistan’ın Carkorgan Vilâyetinden
asfalt getirilerek 164 km uzunluğundaki Hocaeli-Pristan-Nökis-Halkabad-Çimbay-
Sovyet-Karaözek kara yolu hattı, Amuderya’nın solunda ise Hocaeli-Şomanay yolu
asfaltlanmıştır. 1 Ocak 1957 tarihinde karayollarının uzunluğu 451 km’ye ulaşmıştır.
Karakalpakistan’da 1300 irili ufaklı köprü yapılmıştır. Karakalpakistan’ın başkenti
Nökis’in bu iki kara yoluyla bağlantısı yapılmıştır. Böylece önceden planlanan
Özbekistan-Karakalpakistan-Türkmenistan-Kazakistan-Rusya’yı birbirine bağlayan
Transkarakalpak kara yolunun ilk adımı atılmıştır. Karakalpakistan’daki
karayollarının yapımında Kallibek Kamalov’un büyük emekleri geçmiştir. 1972
yılında Taşkent-Aral Gölü kara yolu yapılmıştır. Karakalpakistan ve Harezm, yapılan
karayolları sayesinde en kısa yoldan Taşkent’le bağlantı kurmuştur. Karayollarının
uzunluğu 1970 yılında 1098 km, 1980 yılında da 1834 km olmuştur.
1950
yılında hem demir yolu hem de karayollarının yapımıyla ekonomide
gelişmeler hızlanmıştır. 1946–1950 yılları arasında nehir ve deniz filosunda da
gelişmeler olmuştur. Nehir ve deniz taşımacılığı özellikle yük taşımacılığında
kullanılmıştır. 1955 yılında nehirler ve göller kullanılarak 11.963 ton yük taşınmıştır.
Bölgeler arası yük taşımacılığında en çok Kızketken, Kegeyli ve Kuvanışjarma
kanallarından yararlanılmıştır. Fakat suyun büyük çoğunluğunun pamuk tarımı için
kullanılması nedeniyle Aral Gölü kurumaya başlamış ve taşımacılık da 1970 yılından
itibaren yarı yarıya düşmüştür.
Karakalpakistan’ın 2002 yılı itibariyle kara yollarının toplam uzunluğu 4.360
km olup cumhuriyetin en uzak noktalarına kadar ulaşmaktadır.
1042
Taşkent-Aral Gölü
çevresindeki kara yolu büyük önem taşımaktadır. Havayollarının gelişiminde de
mesafe kaydedilmiştir. Başkent Nökis’i Moskova ve diğer cumhuriyetlerin
başkentlerine bağlayan bir havaalanı yapılmıştır. Hava ulaştırmacılığında başkent
Nökis’ten Moskova, Kiev, Taşkent, Astana, Almaata, Bakû, Aşkabat, Duşanbe,
Volgograd ve daha birçok şehirlere uçak seferleri yapılmaktadır. Ancak bu seferler
bizim bildiğimiz gibi yolcu kapasitesi yüksek uçaklarla değil 30 kişilik YAK–40 tipi
uçaklarla yapılmaktadır. Moynak (kuzey bölgesi), Konırat (doğu) ve Törtkül (güney)
1041
Z. V. Togan,
Bugünkü Türk İli, s. 278.
1042
T. Nuraddinov, ayn. esr., s. 3-5.
493
gibi bölgelerde yurt içi uçuşlar yapılabilen havaalanları vardır. Karakalpakistan
hükûmeti gelecekte Konırat-Beynev karayollunun düzenlenmesi ve Nevai-Üçkuduk-
Nökis demir yolu hattının inşası ile komşu ülkelerle bağlantı kurmayı
hesaplamaktadır. Bu amaçla İran Elçiliğiyle yapılan görüşmeler sonucunda Nökis-
Taşauz-Meşhed-Tahran kara yolu inşaatının yapımı ile ilgili antlaşma imzalanmıştır.
Resim 105: Karakalpakistan’ı dışarıya bağlayan Nökis Havaalanı. Nökis–2003. (Fotoğraf:
Salih Yılmaz)
H- İLETİŞİM
Karakalpakistan’da iletişim alanında önemli gelişmeler Sovyet yönetimi
altında olmuştur. İkinci Dünya Savaşı esnasında başkent Nökis ile ülkenin diğer
şehirleri arasında telefon bağlantısı kurulmuştur. Ayrıca buralara elektrik
götürülmüştür. Her yerleşim yerinde mutlaka bir posta istasyonu oluşturulmuştur. Bu
dönemde Karakalpakistan’da 30 posta istasyonu faaliyet göstermiştir. Fakat şehirler
ile köyler arasında istenilen bağlantı kurulamamıştır. Bu istasyonlar genelde şehirler
arası çalışmıştır. Cepheden gelen mektuplar sahiplerine çok uzun zaman sonra
494
ulaştırılabilmiştir. Posta ve telefon teşkilâtını düzeltmek amacıyla Karakalpakistan
Bakanlar Kurulu 30 Haziran 1942 tarihinde yeni tedbirler almıştır. Buna göre
Çarcuy’dan gelen bütün mektuplar Törtkül’de kurulan merkezde toplanmıştır. Nökis-
Çimbay-Karaözek ile Karaözek-Tahtaköprü arasında yeni posta istasyonları
açılmıştır. Nökis şehrindeki eski telefon şebekesi yenilenmiştir. Ayrıca telefon ve
posta konusunda deneyimli elemanlar yetiştirmek için kurslar düzenlenmiştir.
Mektupların ve gazetelerin yerlerine çabuk ulaştırılması amacıyla çiftliklerle
anlaşılmıştır. Bu dönemde Karakalpakistan’da 68 köy ve 25 çiftliğe telefon
ulaşmıştır. Bununla beraber 63 adet de telgraf istasyonu kurulmuştur. 1950 yılının
sonunda telefon hatları yenilenmiştir.
1043
Sovyetler Birliği döneminde birliğin hemen
her ülkesinde aynı iletişim sistemleri kullanılmıştır.
Sovyetler Birliği’nin 1991 yılında yıkılmasıyla dış ülkelerden alınan
yardımlar çerçevesinde iletişim düzeninde de gelişmeler olmuştur. Telefon hatları
yeniden düzenlenmiş ve modernleştirilmiştir. Telefon hatlarının modernleştirilmesi
projesi Türkiye’nin yardımları ve teknik desteği sayesinde yapılmıştır. Telefonlarda
kartlı sistem uygulanmaya başlamıştır. GSM operatörlüğü ihalesine gidilerek cep
telefonu teknolojisi ülkeye girmiştir. Son yıllarda internet ve bilgisayar alt yapısının
kurulmasıyla dünyayla ilişkiler de artmıştır.
1043
KAROMA, fond: 322, liste:1, dosya: 1174, s. 30.