Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
831
Nəzərdən keçirilən situasiyada aşağıdakı iki linqvistik-fəlsəfi məqam mühümdür: 1. Dil yalnız mətnlər üçün deyil, həm də ümumiyyətlə, insani anlam üçün və bununla da, bizim insan olaraq yaşadığımız "həyati dünya" üçün də müəyyənedicidir. Burada dil "obyektivist mənada" səslər və ya hərflər olaraq başa düşülmür. O, xüsusi "milli dil" olaraq da başa düşülmür. O, irsi olaraq əxz edilmiş məna üfüqü kimi başa düşülür ki, onun çərçivələri daxilində də bizim sosiallaşmağımız baş vermişdir və onun vasitəsi ilə biz özümüzü və dünyanı başa düşürük. Dil bu mənada odur ki, bizi adamlar olaraq birləşdirir və bizimlə dünya arasındakı münasibətləri vasitələndirir 472 .
2. Mətnin (və ya "nitq aktının") mənası mətndə tapılmalı olan bir obyekt deyildir. Mətnin mənası odur ki, o, yalnız "məna üfüqünün" işığında mövcuddur ki, mətn bu üfüqə yerləşdirilmişdir. Bu halda biz həmişə şeyləri, mətnlər də daxil olmaqla, bizim öz "məna üfüqümüzün" mövqelərindən nəzərdən keçiririk. Elə buna görə də, mətnin mənasının anlaşılması o deməkdir ki, biz o sualları tapmağa səy edirik ki, mətn onlara cavab ola bilərdi, yəni biz həqiqətən də, müəyyən tip sualları mümkün edən müəyyən məna üfüqünü axtarırıq. O zaman ki, biz mətni fikrimizə görə, bizim üçün "açan" sual tiplərini tapırıq, onda bu, o deməkdir ki, biz öz "məna üfüqümüz" ilə üzərində mətnin yaradıldığı "məna üfüqünə" yaxınlaşmağı bacarmışıq 473
. Əgər mətn və onun şərhçisi eyni dünyaya (eyni "məna üfüqünə") məxsusdurlarsa, onda şərh işi prinsipcə, başlaya bilər. Əgər mətn şərhçinin yaşadığı dünyaya nisbətən başqa bir dünyada yaradılmışsa, onda bu, pis haldır. Belə o zaman ola bilir ki, ya mətn və şərhçi müxtəlif, amma uyğun mədəniyyətlərə məxsusdurlar, ya da mətn uzaq keçmişdə yaradılmışdır. Məhz belə situasiyalarda mətnin şərh olunma işi bir intellektual çağırışa çevrilir. Amma hətta bu halda da mətn bizə, mənə müraciət edir. Mətnin mənasını anlamaq üçün, mən mətnə ciddi olaraq münasibət göstərməliyəm. Bir şərhçi olaraq, mən mətnin cavab verdiyi sualları anlamağa səy etməliyəm. Mətn onun öz məna üfüqünün sərhədlərində
832
yazılmışdır, mən isə öz üfüqümə malikəm. Mətn onun öz "mövhumatlarının" əsasında yazılmışdır və bizimlə də onların mövqelərindən danışır. Mənim isə öz "mövhumatlarım" vardır ki, onların da mövqelərindən mən danışıram və şərh edirəm. Mənim "özgə" mətni anlamaq dərəcəm beləliklə, ondan asılıdır ki, iki məna üfüqü bir-birinə nə dərəcədə yaxınlaşa bilərlər və bir-biri ilə qovuşa bilərlər. Bu, Qadamerin "üfüqlərin qovuşması" adlandırdığıdır. Amma onların qovuşması o demək deyildir ki, onlar sadəcə olaraq, eyni bir üfüq oldular. "Bir" üfüq "başqasından" fərqlənir. Amma mənim məna üfüqümün dəyişilməsi baş vermişdir. Bu rakursda mən dərin dəyişikliklərə məruz qalmışam, "dərin" - ona görə yox ki, artıq mövcud olan mənbədən sadəcə olaraq, yeni bilik əldə etmişəm, ona görə ki, öz məxsusi "hesablama sistemimi" transformasiyaya uğratmışam. Bu yenidən formalaşma təlim prosesidir, o mənada ki, onun köməyi ilə mən mənim üfüqümü genişləndirmişəm və əvvəllər başa düşdüyümə nisbətən daha çox və başqa cür başa düşməyə başlamışam 474
. Qadamerə görə deyilənlər eyni zamanda hermenevtikanın və təhsilin yaxın əlaqəsini göstərir. "Üfüqlərin qovuşmasına" yönələn formativ proses bizlərdə baş verir. Biz sanki tarixi çərçivələrdən kənarda mövqe tutaraq, onu əvvəlcədən planlaşdıra və ya nəzərdə tuta bilmərik 475
. Biz həmişə bu prosesdəyik, heç bir zaman ondan kənarda dayanmırıq və onu kənardan nəzərdən keçirmirik. Nəticədə, biz öz anlamımızı yaxşılaşdıra bilərik və bununla da təlim almış olaraq - yaşa dolarıq və müdrik olarıq - amma zamandankənar və tarixdən kənar "son" həqiqətə malik olduğumuzu iddia edə bilmirik. Bu mənada biz həmişə yoldayıq. Bizim anlam tarixi olaraq müəyyənləşmişdir və şərh prosesi heç bir zaman tamamlanmır. Beləliklə, biz Qadamerin fəlsəfəsinin mahiyyətinə gəlib çıxdıq. O, bizi insanın "tarixi olaraq başa düşən" məxluq kimi yaxşılaşdırılmış idrakına aparıb çıxarır. Hər şeydən öncə, o, humanitar elmlərin metodu ilə bağlı məsləhət verməyə səy etmir, insani anlamı mümkün edən şəraiti aydınlaşdırmağa çalışır. Onun belə bir qayda ilə nəzərdən keçirilən layihəsi epistemoloji layihə, daha dəqiq deyilsə, transsendental fəlsəfi layihə olur. Amma Qadamer Kant da daxil edilməklə, epistemoloqdan fərqlənir, onunla fərqlənir ki, o, "məna üfüqü" olaraq dildən başlayır və istənilən şərhi "üfüqlərin
474 Bax: Hegelin təlim və formalaşma ilə bağlı baxışları. 475 Bax: "Tanrının nöqteyi-nəzərinin" Hegel tərəfindən epistemoloji olaraq qeyri-mümkün kimi tənqidi (yəni tarixi formativ prosesdən kənarda və onun üzərində mövqe tutmaq mümkün deyildir). Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|