Hist fil star sred 2008

 

38 

-Filozofia praktyczna zajmuje się sferą ludzkich działań, a kaŜde ludzkie działanie zmierza 

ku jakiemuś celowi, który jawi się jako dobro, słusznie zatem moŜna określić dobro jako cel 

wszelkiego dąŜenia (Etyka Nikomachejska 1094a, tłum. D. Gromska). 

- Arystoteles stwierdza, Ŝe pewnych dóbr pragniemy jako środków do celów, innych 

pragniemy jako celów. NaleŜy zatem odróŜnić dobra względne (środki) od dobra 

ostatecznego, najwyŜszego celu, który jest przedmiotem dąŜeń wszystkich ludzi. 

- Tym ostatecznym celem i najwyŜszym dobrem jest szczęście – eudajmonia . Do tego celu 

zmierzają świadome wysiłki wszystkich ludzi. 

- Na czym jednak polega do szczęście? Arystoteles wychodzi od obserwacji tego, co ludzie 

biorą za szczęście: 

-  jedni za szczęście uwaŜają przyjemność i rozkosz; ale takie Ŝycie jest odpowiednie 

dla bydła, a nie dla człowieka; 

- drudzy widzą szczęście w zaszczytach,  ale jest to coś zewnętrznego dla człowieka. 

-  bogactwo – to równieŜ coś zewnętrznego, coś co jest środkiem do szczęścia a nie 

szczęściem; 

-  Idea Dobra, którą proponował Platon takŜe jest nie do zaakceptowania; w 

poszukiwaniu szczęścia chodzi bowiem o dobro, które byłoby moŜliwe do osiągnięcia dla 

człowieka. 

 - Obserwacja tego, co ludzie uwaŜają za szczęście pozwala jednak na sformułowanie 

warunków szczęścia.  Warunki: szczęście  powinno się realizować w najdoskonalszym 

działaniu, najdoskonalszej ludzkiej władzy,  a to działanie powinno być takie, które moŜna 

określić jako specyficznie ludzkie. Takie warunki spełnia jedynie działanie duszy i rozumu, 

który duszą kieruje. Właściwe człowiekowi szczęście leŜy zatem w działaniu duszy i jej 

kierowniczego pierwiastka; 

 

- Dobra duchowe stoją zatem najwyŜej w hierarchii dóbr takŜe i u Arystotelesa; są 

ponadto dobrami w pełnym tego słowa znaczeniu. Niemniej człowiek nie moŜe się obejść bez 

dóbr zewnętrznych.  Majątek, zdrowie, zaszczyty nie są źródłem szczęścia, ale w wielu 

wypadkach ich brak moŜe uniemoŜliwić jego realizację. 

 

Okazuje się jednak, Ŝe szczęście (…) nie moŜe się obejść bez dóbr zewnętrznych; wszak 

niemoŜliwą, a przynajmniej niełatwą jest rzeczą dokonywać czynów moralnie pięknych będąc 

pozbawionym odpowiednich środków. Wiele bowiem rzeczy uskutecznia się – jak gdyby za 

pomocą narzędzi – dzięki przyjaciołom, bogactwu czy wpływom politycznym; brak natomiast 

pewnych dóbr, jak np. dobrego urodzenia, udanych dzieci lub urody, mąci szczęście…Zdaje 

---

 

39 

się więc, Ŝe i tego rodzaju pomyślność jest potrzebna do szczęścia (Etyka Nikomachejska 

1099a). 

-ZAGADNIENIE CNOTY: 

- Postępując w sposób cnotliwy człowiek osiąga szczęście, a zatem w kaŜdej typowo 

ludzkiej cnocie ma udział rozum. 

- CNOTA powinna kierować spełnianiem poszczególnych funkcji duszy: funkcje 

wegetatywne nie mają udziału w rozumie, ale funkcje zmysłowo-poŜądawcze (właściwe tzw. 

duszy zwierzęcej) juŜ mają. Tym róŜnym funkcjom duszy właściwe są cnoty etyczne.  Dusza, 

o ile jest podmiotem aktów  poznania intelektualnego odznacza się cnotami dianoetycznymi. 

- Cnotę etyczną nabywa się tak jak inne sprawności, czyli poprzez ćwiczenie i wyrabianie 

odpowiednich przyzwyczajeń i nawyków. Przyzwyczajenie  jest w nas pewną 

potencjalnością, która poprzez ćwiczenie się przechodzi w stan trwałej dyspozycji – habitus – 

która pozwala, aby następne działania wykonać bez większego trudu. 

 

NATURA CNOTY ETYCZNEJ . 

– Cnotą  nazywamy słuszną miarę, jaką rozum nakłada uczuciom, działaniom bądź 

postawom, które bez kontroli rozumu dąŜyłyby do jednej lub drugiej skrajnej przesady. Cnota 

jest zatem drogą środka. Przy czym chodzi tutaj o słuszny środek, a nie środek arytmetyczny, 

chodzi o środek „ze względu na nas”: I tak obawiać się, być odwaŜnym, poŜądać, gniewać się, 

litować się i  w ogóle radować się i smucić moŜna i zbytnio i za mało, a w obu tych 

wypadkach niewłaściwie; doznawać zaś tych namiętności we właściwym czasie, z właściwych 

przyczyn, wobec właściwych osób, we właściwym celu i we właściwy sposób – to właśnie jest 

drogą zarówno środkową, jak i najlepszą, i to teŜ jest istotną cechą dzielności etycznej (Etyka 

Nikomachejska 1106b). 

 

- Cnota etyczna  jest zatem środkiem pomiędzy wadami, z których jedna grzeszy 

nadmiarem a druga brakiem. Na  te skrajności  rozum nakłada słuszną miarę panując w ten 

sposób nad tym, co irracjonalne. I tak np.umiarkowanie to środek między rozwiązłością a 

niewraŜliwością; hojność – między rozrzutnością a skąpstwem; męstwo – między 

tchórzostwem a zuchwałością; godność  - między słuŜalczością a zarozumiałością; 

wielkoduszność – między próŜnością a małodusznością;  sprawiedliwość – 1/ to słuszna 

miara przy podziale dóbr, korzyści, zysków; 2/ przestrzeganie prawa państwowego. 

 

CNOTY DIANOETYCZNE – związane są z działalnością duszy rozumnej.  Cnoty 

dianoetyczne kształtują się poprzez uczenie się.  

---