H,N. Rzayev tarix el/nhri namizədi, Bakı Avrasiya Universiteti beynəlxalq
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müqavilə və preambula
- Эвинтоп Л. Многосторонние договоры в современном международном праве. Киев. 1979. сгр.40 127
- Preamhulamn 2-ci formulu
- Preambulanın 3-cü formulu
Əgər müqavilələr çoxtərəflidirsə - yəni iştirakçılar bir neçə ölkədirsə, o zaman onların adları əlifba sırası ilə sadalanır. Bu zaman əlifba da tərəflərin özü tərəfindən təyin olunur: fransız, ingilis, rus (MDB ölkələri üçün). Diplomatik təcrübədə çox vaxt müqavilə, qəbul olunduğu yerin adı və tarixi ilə adlanır. Nadir hallarda onu imzalayanın adı, ya da inisialiarmı qoymuş şəxsin adı ilə adlanır. Məs., “1990-cı il Moskva müqaviləsi”, yer adı ilə : “Yalta müqaviləsi”, şəxslərin adı ilə: “1933-cü il Litvinov-Ruzvelt müqaviləsi”. Bəzən müqavilənin adı qısaldılmış da ola bilər. Bu zaman müqavilənin qısaldılmış adı müqavilənin mətnində göstərilir. Məsələn, 1926-cı ildə SSRİ ilə Yəmən arasında bağlanmış dostluq, əməkdaşlıq və ticarət müqaviləsinin mətndəki gələcək adı göstərilir (mətnin içində): Bu Müqavilə bundan sonra “Səna Müqaviləsi” adlanacaqdır (Səna Yəmənin paytaxtı idi). Bəzi beynəlxalq təşkilatlar müqavilənin formasına xüsusi əhəmiyyət verirlər. Məsələn, Beynəlxalq Əmək təşkilatının bu sahədəki təcrübəsi buna misal ola bilər. Bu beynəlxalq təşkilat belə təcrübəni yaymağa müvəffəq olub: müqavilənin qısaldılmış adını mətnin içində vermək. Məsələn, qadınların yeraltı obyektlərdə - şaxtalarda, yeraltı qurqularda işləməsinə dair 1935-ci il Konvensiyasının preambulasında göstərilir ki, bu Konvensiyaya istinad edilərkən və ya ondan sitat gətirilərkən onun adını qısaldılmış olaraq belə göstərmək olar: Qadınların yeraltı işləri haqqında Konvensiya. Çox vaxt müqavilələrin qeyri-rəsmi adı geniş istifadə olunur. Buna nəinki təkcə kütləvi informasiya vasitələrində (KİV), həm də rəsmi diplomatik sənədlərdə, hətta dövlətlərin normativ aktlarında da təsadüf olunur.
Müqavilə və preambula Preambula müqavilənin giriş hissəsinə deyilir. Preambula müqavilənin məcburi hissəsi deyildir. Preambulanın müqavilənin hüquqi qüvvəsinə heç bir təsiri yoxdur. Bəzi ikincidərəcəli 126 məsəlolorə aid olan çoxlu müqavilələr vardır ki, heç preambıılası yoxdur. Adələn əsas müqaviləyə əlavə olan razılaşmalarda preambula olmur. Çünki vacib, zəruri mətləblər artıq əsas müqavilənin preambulasmda verilmişdir. Bununla bərabər vacib, xüsusilə siyasi müqavilələrdə preambulanm olması zəruri sayılır və müqavilədə mühüm rol oynayır. Onun əsas vəzifəsi müqavilədə vacib məqsədləri əks etdirmək, müqavilə məqsədlərini və onun bağlanması motivlərini açıqlamaqdır. Preambula həmçinin tərəllərin formal-hüquqi mətləbləri, onları təmsil edən orqanları, vəkillərini, səlahiyyətli şəxslərini də açıqlamaqa xidmət edir. Diplomatik təcrübədə bəzən preambula müqavilənin əsas qayə və məqsədini gizlətməyə, örtbastır etməyə xidmət edir. Ona görə də çox vaxt deyirlər ki, preambulanm hüquqi qüvvəsi yoxdur. Lakin belə yanaşma beynəlxalq hüquqa müvafiq gəlmir. Beynəlxalq Məhkəmə dəfələrlə preambulanm hüquqi əhəmiyyətini qeyd etmiş, 0 cümlədən hər hansı aktın, müqavilənin əhəmiyyətində preambulanm hüquqi rolunu göstərmişdir. 1962 ildə Beynəlxalq Məhkəmə Cənub Qərbi Afrikaya dair işlə əlaqədar qərara almışdı: “Mandat həm əməli, həm də hüquqi cəhətdən beynəlxalq müqavilədir, əgər o, müqavilə və ya Konvensiya xarakteri daşıyırsa. Mandatın preambulasının özü onun belə bir xarakteri haqqında dəlalət edir”. Beynəlxalq Məhkəmə müqavilənin şərhi üçün preambulaya xüsusi əhəmiyyət vermişdir və bunu xüsusi qeyd etmişdir.' Hüquq ədəbiyyatında preambulanm roluna dair də çoxlu mülahizələr vardır. Preambulanm əhəmiyyətini inkar etmək beynəlxalq təcrübəyə də uyğun gəlmir. 1945-ci ildə San-Fransisko konfransında BM'f-nin Nizamnaməsi hazırlanarkən qəbul olunmuş qətnamədə göstərilirdi ki. Nizamnamənin preambulasının hüquqi gücü maddələrin hüquqi gücü ilə eyniyyət təşkil edir.
Bəzən “razılaşan tərəflər” ifadəsi də işlənmir. Sadəcə olaraq “Tərəflər”göstərilir. Öləkələrin adı tam adı ilə hər maddədə çəkilir. Məsələn, RF ilə AFR arasında 1990 ildə bağlanmış mehriban qonşuluq, həmkarlıq və əməkdaşlıq haqqında Müqavilə buna misaldır. AR ilə AFA arasındakı müqavilədə mətnin bütün maddələrində tərəflərin tam adı hər dəfə yazılmışdır: Azərbaycan Respublikası, Almaniya Federativ Respublikası. Titulda olduğu kimi preambulada da iştirak edən dövlətlərin və onların orqanlarının tam adlarının yazılması vacib sayılır. Yüksək səviyyəli danışıqlar nəticəsində əmələ gəlmiş Müqavilələrdə çox vaxt ancaq dövlətin adı göstərilir. Hər iki tərəf bərabər hüquqlu orqanlarla təmsil olunmalıdırlar. Bundan ancaq bəzi hallarda kənara çıxmaq olar. Bu o zaman olur ki, dövlət başçısı həm də hökümət başçısı vəzifəsini yerinə yetirir. Məsələn, 1944-cü ildə Sovet - Fransa müqaviləsində tərəflər belə təmsil olunub: Bir tərəfdən - SSRİ Ali Sovetinin Prezidiumu, o biri tərəfdən - Fransa Respublikasının Müvəqqəti höküməti. Qeyd etdiyimiz 1-ci formula preambulanın vacib hissəsidir.
hissədə bu müqavilənin vacibliyini əsaslandıran tarixi zərurət, keçmiş müqavilələrə bir nəzər, bundan əvvəlki ikitərəfli münasibətlərə baxış, bu müqavilənin özündən əvvəlki müqavilələrlə müqayisəsi və s. öz əksini tapır. Bu müqavilənin bu formulunda keçmiş müqavilələrin ləğv olunması, hansılarınsa fəaliyyətinin dayandırılması, yerinə yetirildiyi üçün artıq əhəmiyyətini itirdiyi qeyd olunur. Bu cür müddəalar hüquqi əhəmiyyət kəsb edə bilər. Bəzən elə hallar da olur ki, müqavilə ləğv olunmayıb, sadəcə olaraq “unudulub”. Preambulada onun adının çəkilməsilə tərəflərin onu davam etdirmək niyyətində olduqlarını göstərir, bir növ onu yada salır, “dirildirlər”. Belə halda mövcud müqavilə ilə keçmiş müqavilələr arasında əlaqə yaranır. Preambulanın 3-cü formulu - müqavilənin bağlanması motivləri və onun məqsədlərinin izahıdır (arenga). Bu formula əsas 130
Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|