Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Mifoloji m əktəb
Folklorşünaslığa giriş 35 Bundan əlavə, ayrı-ayrı onomastik vahidlərlə bağlı yaranan əfsanə və rəvayətlərdən tədris prosesində istifadə dərsin daha maraqlı keçməsini və yaddaşda uzun müddət qalmasını t əmin edə bilər. Məsələn, “Sumqayıt” və ya “Ceyranbatan” sözl ərinin etimologiyası müəyyənləşdirilərkən, onlarla bağlı yaranan əfsanələr dilçilik üçün əsas mənbələrindən biri ola- raq qal acaqdır. Bel əliklə, folklor və dil arasındakı əlaqədən bəhs edi- l ərsə, iki cəhət diqqətə alınmalıdır: 1. Əvvəla, bəzi folklor örnəklərinin təhlilində dilçiliklə bağlı tədqiqatlar mühüm əhəmiyyət daşıyır. Başqa sözlə, folklor m ətnlərinin izahı üçün bir sıra hallarda dilçiliyə aid bilgil ərdən istifadə zəruri olur. 2. Dig ər tərəfdən, folklor dilçiliyin etimologiya, dialek- tologiya, m ətnşünaslıq, onomalogiya və başqa şöbələrinin t ədqiqində çox dəyərli rol oynayır. Deyil ənlərdən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, həm folklor, h əm də dil (həm Azərbaycan, həm də xarici) dərs- l ərində mövzular fənlər arasındakı əlaqə nəzərə alınaraq qar- şılıqlı şəkildə tədris edilməlidir. Bu həm müxtəlif problem- l ərin dəqiqləşdirilməsinə, məntiqi təfəkkürün güclənməsinə yard ım edən, həm də yeknəsəqliyin aradan qaldırılmasına, d ərsin daha maraqlı keçməsinə ciddi təsir göstərən amillər- d ən biridir. Almaz H əsənqızı 36 FOLKLOR NƏZƏRİYYƏLƏRİ XIX əsrdən başlayaraq, dünyanın bir sıra ölkələrində folklora maraq xeyli artır. Avropada xalq yaradıcılığının öyr ənilməsi və tədqiqi ilə bağlı müəyyən qurumlar fəaliyyət göst ərməyə başlayır. Məhz həmin dövrdə folklorla bağlı bir sıra nəzəriyyələr meydana çıxır. Bu nəzəriyyələrin yaran- masına səbəb müxtəlif sistemli dillərdə danışan, fərqli mədə- niyy ətə malik xalqların folklor mətnlərində müəyyən uyğun m əqamlara təsadüf edilməsi məsələsidir. Onların bir neçə- sini xatırladaq. Mifoloji m əktəb – bu məktəbin nümayəndələrinə əsatirçilər də deyirlər. Əsası XIX əsrdə qoyulan bu nəzə- riyy ənin yaradıcıları alman tədqiqatçıları Yakob (1785- 1863) v ə Vilhelm Qrimm (1786-1859) qardaşları hesab edi- lir. Alman əsilli Yakob və Vilhelm Qrimm qardaşları həm mifologiya il ə məşğul olmuş, həm də nağılları toplayaraq, “Ail ə və uşaq nağılları” (“Kinder und Hausmärchen” ) adı il ə yayınlamış və tədqiq etmişlər. Bu iki cildlik kitaba iki yüz ə qədər nağıl toplanmışdır. Bütün folklor janrlarının mifin ibtidai nüvəsindən kollektiv yaradıcılıq nəticəsində və müəyyən zaman müddə- tind ə inkişaf etdiyi, həmçinin dil, mifologiya və folklorun t əbii bağlılığı haqqında təsəvvürlər bütövlükdə mifoloji m əktəb üçün xarakterik cəhət idi. Məktəb çərçivəsində mifologiya v ə dilçilik elmlərinin çıx əlaqələri qeyd edilir və Folklorşünaslığa giriş 37 folklorun t ədqiqinə tarixi-müqayisəli metodla yanaşılırdı 37 . Yakob Qrimmin 1835-ci ild ə nəşr etdirdiyi “Alman mifologiyası” əsəri mifoloji məktəbin irəli sürdüyü müd- d əaları geniş şərh etdiyindən onun proqramı kimi də qəbul edil ə bilər. H əmin məktəbin nümayəndələri (A.Şleqel, A.Kun, M.Müller, F.Buslayev, A.Afanasyev v ə b.) bütün folklor janrlarının mifdən yarandığını iddia edir, onları ilahi başlan- ğıcla – pramiflə bağlayırdılar. Mifoloji m əktəbin ən böyük uğuru folklora olan diq- q ətin artırmasına nail olmaları hesab edilir. Lakin hər şeydə – ən adi əhvalatlarda belə əsatir izi axtarmaq bu məktəbin qüsuru idi. XIX əsrin ikinci yarısında folklor mətnlərinin yaran- ması ilə bağlı başqa – fərqli mülahizələr meydana çıxmağa başladı. Onlardan biri də antropoji məktəb adlanırdı. Onun əsas nümayəndələri Edvard Taylor (Edward Tylor) və Endryu Lanq (Andrew Lang) hesab edilir. E.Taylorun q ənaətlərinə görə, insanlığın tarixi təbiətin tarixinin bir hiss əsi, hətta hissəciyidir. İnsan fikirləri, arzuları və hərəkətləri də heyvan və bitkilərin böyüməsində olduğu kimi eyni qanunauyğunluqlarla idarə olunur. Bu eyni qanu nauyğunluqlara, bir tərəfdən, ümumiyyətlə təbiətlə insanın yaxınlığı, digər tərəfdən, keçirdikləri bənzər həyat şərtləri daxil edilir. Bunun səbəbi əsas etibarı ilə müvafiq m ərhələlərdə insanlığın və onun mədəniyyətinin eyni inkişaf yolu keçm əsilə izah edilə bilər 38 . 37 Мифологическая школа. https://duckduckgo.com/?q=мифологи- ческая+школа+в+фольклористике&t=ffhp 38 ТайлорЭ.Первобытная культура. http://kulturoznanie.ru/?div=tailor Almaz H əsənqızı 38 Bel əliklə, antropoloji nəzəriyyə tərəfdarları folklor m ətnlərindəki bənzərliyi insan həyatının təkamülü ilə bağla- yırdılar. Bütün xalqların eyni inkişaf mərhələsindən keçmə- sinin onların yaratdığı bədii mətnlərə eyni şəkildə təsir gös- t ərdiyini və bunu da bənzər süjet, motiv, obrazlarda özünü göst ərdiyini bildirirdilər. Bu m əktəbin nümayəndələri mifoloji nəzəriyyəni tam inkar etmirdil ər. Onlar da folklor mətninin yaranmasında mifin əvəzsiz rolunu qeyd edirdilər. Lakin folklor janrlarının yaranmasında onu ikinci dərəcəli olduğunu düşünür, xalqların təbii inkişaf yollarında eyni prosesləri yaşamasının onların yaradıcılığında bənzərliklərin olmasına gətirdiyini düşünürdülər. Antropoloji n əzəriyyənin əsas nümayəndələri Edvard Taylor (1832-1917), Endryü Lanq (1844-1912), Ceyms Frezer (1854-1941) v ə başqaları idi. E.Taylorun “İbtidai m ədəniyyət”, E.Lanqın “Mifologiya”, C.Frezerin “Qızıl budaq” əsərlərində antropoloji nəzəriyyənin əsasları əksini tap mışdır. Amerika alimi Alan Dandes h ər iki məktəbin (mifoloji v ə antropoloji) irəli sürdüyü nəzəriyyələri müqayisə edərək bel ə bir mülahizə irəli sürür: “Beləliklə, mifoloqlar – gü- n əş nəzəriyyəsi tərəfdarları folklorun əsasında ibtidai insanın gün əşin batması və çıxması kimi ilahi olayların poetik əksi dayandığını irəli sürürdülər. Riçard M.Dorsonun uğurlu ifad əsi ilə “günəş mifologiyasının batması”ndan sonra antropoloji m əktəb meydana çıxır. Onun təmsilçiləri folk- lorun tarixi faktlar v ə qədim ənənələr əsasında inkişaf Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|