Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı
- Atalar sözl əri
Folklorşünaslığa giriş 181 edilmişdir 136 . Xatırladaq ki, Səməd Behrəngi özü də Azərbaycan folklorundan t əsirlənərək, nağıllar yazmışdır. Doktor Cavad Hey ət “Azərbaycan şifahi xalq ədəbiy- yatı” kitabında nağıllar, onların qəhrəmanları, digər perso- naj ları və s. haqqında təhlillər aparmışdır. Əslən macar alimi İqnats Kunoş nağıllarla bağlı “Türk xalq ədəbiyyatı” əsərində yazır: “...türk nağıl dünyasının əfsunlayıcı dövlətləri, sehrli məmləkətləri, röyalı xalqı, ya da cin olan t əbəələri... Bu cinli-pərili nağıl aləmi toxumları, b əlkə, minlərcə il xalqın könlündə, fikirlərinin dərinlik- l ərində yerləşərək çiçəklər açmış, şairanə meyvələr yetişdir- mişdir. Dünyanın bu nağıl aləmi, onsuz da keçmiş yüzil- likl əri xatırladarkən, hər bir millətin keçmişini röya görmüş kimi qarşılar. Ədəbiyyat tarixləri bu keçmiş zamanların qocaman yollarını təqib edə bilməz, çeşmələrinə qədər yetişə bilm əz. Heç bir əsər insanda izlərini tapa bilməz... Nə kitablarda yazılıdır, nə də rəsmlərdə cizili... Hiss olunan yerl ər yalnız xalqın könlü, insanların qəlbidir. Dünyada olub-bit ənlərin əski zamanları, yalnız hərb olaylarını deyil, könüll ərdəki hissləri, duyğuları da saxlamışdır” 137 . M ənqəbə – müqəddəs sayılan insanların (övliya, seyid) göst ərdiyi möcüzələrlə – kəramətlərlə bağlı yaranan m ətnlərdir və Azərbaycan folklorşünaslığına, demək olar ki, son ill ərdə daxil edilən yeni bir janrdır. Türkiyədə bu janrla bağlı tədqiqatlar xeyli əvvəllər başlamışdır, xüsusən Əhməd 136 Güney Az ərbaycan folkloru, III kitab, Bakı: Elm və təhsil, 2014, 230 s. 137 İgnacz Kunos. Türk halk edebiyatı, İstanbul: Kervan kitapçılık, 1978, s.113 Almaz H əsənqızı 182 Yaşar Ocakın “Kültür tarixi qaynağı olaraq mənakib- nam ələr” əsərində ayrıca bu problem kimi araşdırılmışdır. Sovet hakimiyy ətinin basqılarından digər ölkələrə köç- m əyə məcbur olan mühacir azərbaycanlılar mənqəbələrlə bağlı tədqiqatlar aparmışlar. İren xanım Melikoffun ələvi t əkkələri, Hacı Bektaş Vəli, Pir Sultan Abdal və s. ilə bağlı dünyanın müxtəlif ölkələrində nəşr edilmiş xeyli tədqiqat ( “Hacı Bektaş – əfsanədən gerçəyə” (“Hadji Bektach un mythe et ses avatars” (Leiden, 1998), “Qazi M əlik Daniş- m ənd və Sivasın fəthi”, “Əbu Müslüm– Əxilərin piri”) və s. əsərləri vardır. Mühacirl ərin tədqiqatlarının sovet Azərbaycanında öy- r ənilməsinin yasaq edilməsi həmin əsərlərin yayaılmasına da mane olmuşdur. Az ərbaycanda son illərdə Füzuli Bayat öz tədqiqat əsərlərində (“Folklor dərsləri”) mənqibənin ayrıca bir janr kimi öyr ənilməsi məsələsini qaldırmış və onun əsas spesifik əlamətləri haqqında ətraflı məlumat vermişdir. Möcüz ənin əsasən peyğəmbərlərə aid olduğunu, övliya v ə seyidlərin göstərdiyi fövqəladə xüsusiyyətlərin kəramət, b əd xarakterli varlıqların qeyi-adiliklərinin istidrac adlan- dıran F.Bayat türk araşdırıcı Əhməd Yaşar Ocakın tədqi- qatına istinad edərək mənqibələrin əlamətlərini belə qruplaş- dırmışdır: “a. Övliya m ənqibələrinin qəhrəmanları gerçək və müq əddəs insanlardır; b. Olayların konkret yeri və zamanı vardır; c. M ənqibələr əyləndirmək, bir əşyanın və ya təbiət hadis ələrinin izahını vermək üçün uydurulmuş əhvalatlar deyildir, gerç ək olduqlarına inanılır; d. M ənqibəsi olan vəlilər yarı müqəddəsdirlər və Folklorşünaslığa giriş 183 özl ərini inananlara sevdirirlər; e. M ənqibənin mövzusu vəli sağkən də, öldükdən sonra da yarana bil ər ; f. Janr kimi qısa və sadə təhkiyə tərzinə sahib- dirl ər” 138 . Bu xüsusiyy ətlər janrı, demək olar ki, müəyyən- l əşdirmək üçün kifayətdir. Lakin əyanilik üçün kiçik bir örn əyə diqqət edək. İren xanım Melikoff amerikalı professor Robert Dan- koffun yanlış təhlilinə cavab kimi yazdığı “Qazan sözcüyü üz ərinə” adlı məqaləsində Abdulbaki Gölpınarlı tərəfindən t ərcümə edilən Hacı Bektaş Vəlinin “Vilayətnamə”sində veril ən kiçik bir mənqibəni örnək göstərmişdir: “Vilayət- nam ə”də verilən bir rəvayətə görə, Hacı Bektaşın mürid- l ərindən Molla Sadəddin içində üç dəfə qırx gün qalacağı qaynar su dolu bir qazan, ya da l əyənçəyə girərək, oradan can lı və yenilənmiş olaraq çıxmışdır” 139 . Burada Molla Sad əddinin üç dəfə hərəsində qırx gün qaynar qazanda qalması və oradan yenilənmiş olaraq sağ- salamat çıxması – bu vəlinin göstərdiyi əsas kəramətdir, haqqında danışılan əhvalat isə mənqibədir. Atalar sözl əri – folklorun kiçik həcmli janrlarındandır. Onlar d ərin məzmunlu, ibrətamiz məna daşıyırlar, daha doğrusu, az sözlə cild-cild kitabların belə verə bilməyəcəyi bir informasiyanı nəsildən nəslə ötürürlər. Müxtəlif xalq- larda atalar sözl ərini – “qanadlı sözlər”, “qiymətli sözlər”, 138 Füzuli Bayat. Folklor d ərsləri, Bakı: Elm və təhsil, 2012, s. 201 139 Turan Alptekin. Prof.İrene Melikoffun ardından, İstanbul: Demos ya- yınları, 2009, s.87 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|