Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
Almaz H əsənqızı 200 biyev, V.V əliyev və başqaları onun XVI-XVII əsrlərdə Cə- lalil ər hərəkatı ilə bağlı yarandığını bildirmişlər. Lakin XX əsrin ikinci yarısından başlayaraq, dastanın tədqiqində yeni bir istiqam ət – əsərdəki alt qatın, mifoloji layın öyrənilməsi m əsələsi araşdırıcıların diqqətini cəlb etməyə başlayır. Be- l əliklə, “Koroğlu”nun tədqiqatında yeni mərhələ başlayır. M.Seyidov, X.Koroğlu, A.Nəbiyev, N.Cəfərov və başqaları dastandakı mifoloji semantika, oradakı obrazların, heyvan, əşya, toponim və sairənin fərqli şəkildə təhlili məsələləri il ə bağlı araşdırmalar aparırlar. M əhz bu istiqamətdə aparılan tədqiatlardan biri Behruz H əqqinin fars dilində qələmə aldığı, 2003-cü ildə nəşr edil ərək, elmi ictimaiyyətin müzakirəsinə verilən “Koroğlu” – tarixi-mifoloji gerç əklik” əsəridir. Bu tədqiqatda dastan tam f ərqli bir aspektdə araşdırılmışdır. Müəllif: “Koroğ- luluq, bizc ə, qədim əcdadlarımız tərəfindən yeni ilin qarşı- lanması, yazın qışa qalib gəlməsi üçün icra edilən müqəddəs ayin ol muşdur”– yazaraq, dastanı mənşə etibarı ilə çox q ədimlərə bağlılığı faktını, Koroğlunun “ölüb-dirilən təbiət tanrısının adı olması” qənaətini irəli sürmüş, müxtəlif xalqların (yunan, Çin, ərəb, İran, hind və s.) folklor örnək- l əri, eyni zamanda, dastanın variantları (Osmanlı türk, Azər- baycan, türkm ən, İraq-türkmən, tacik, bolqar) əsasında mülahiz ələrinin geniş şərhini vermişdir. Əsərdə “Dirilik suyu”, “Dünya ağacı”, fövqəladə at, misri qılınc, Çənlibel, Qoşabulaq və sairənin əsatiri düşün- c ədə mövqeyilə yanaşı, Koroğlu, Alı kişi, dastandakı qadın- lar, keç əl obrazı, folklordakı Al arvadı və s. haqqında əhatəli elmi araşdırmalar öz əksini tapmışdır. B.Həqqi “Koroğlu” – tarixi-mifoloji gerç əklik” monoqrafiyasında öz baxışlarının şərhi zamanı müxtəlif inanclar, ovsunlar, mərasimlər (saya, Folklorşünaslığa giriş 201 yağışı çağırma, Novruz, toy-yas və s.), həmçinin türk mi- fologiyasında ozanın yeri haqqında bilgilər vermiş, örnək- l ərlə fikrini əyaniləşdirmişdir. Dastanın əsas tədqiqatçılarından biri olan İsrafil Ab- baslı uzun təhlillərdən sonra bu qənaətə gəlir ki: “Bizcə, Az ərbaycan “Koroğlu ”su özünün ideya-məzmun axıcı- lığına, daha çox isə söykəndiyi tarixi hadisələrin epikləş- dirilm əsinə əsasən tarixi mahiyyət daşıyır. Bununla bərabər, epos mifik əlamət və təzahürlərdən də xali deyildir. Lakin bu c əhət dastanda aparıcı şəkil almamış, əsas yeri tarixiliyin inikası tutmuşdur ” 150 . Mühacir ətdə “Koroğlu” ilə bağlı Ə.Cəfəroğlunun, S.R əfiqin tədqiqatları vardır. Qeyd edək ki, dastanın Paris nüsx əsilə bağlı ilk olaraq mühacirətdə 1933-cü ildə “Azər- baycan yurd bilgisi” d ərgisində nəşr etdirdiyi “Aşıq Sadığın bir şeiri haqqında” məqaləsində Səlim Rəfiq məlumat ver- mişdir. Həmin nüsxə bu məqalədən təxminən altmış beş il sonra Bakıda nəşr edilmişdir. XIX əsrdən etibarən Azərbaycanda rus işğalına qarşı qaçaqçılıq hərəkatı başlayır. Həmin hərəkatın apardığı mü- bariz ə qəhrəmanlıq nəğmələrinə mövzu verir. Beləliklə, “Qaçaq N əbi”, “Dəli Alı”, “Qandal Nağı” və başqa dastanlar meydana g əlir. Onlardan ən çox şöhrət tapanı “Qaçaq Nə- bi”dir. Qaçaq N əbi və onun silahdaşlarının mübarizəsilə bağlı yaranan rəvayət və nəğmələr bir çox folklorşünaslar t ərəfindən dastan kimi qəbul edilmir. Fikrimizcə, folklor m ətninin cilalanması müəyyən qədər vaxt tələb edir. Bu dastan çox da uzaq olmayan dövrün m əhsulu olduğundan 150 İsrafil Abbaslı. “Koroğlu”: nə var, nə yox? Bakı: Elm və təhsil, 2013,s.85 Almaz H əsənqızı 202 onun kamill əşməsi üçün müəyyən qədər vaxt keçməlidir. Dig ər tərəfdən, rusa qarşı mübarizə ruhunda yarandığı üçün sovet t ədqiqatlarında belə münasibətin olması anlaşılandır. Qaçaqçılıqla bağlı dastanlara sovet və mühacirət araş- dırmalarında xeyli fərqli yanaşma mövcuddur. Sovet tədqi- qatçıları bu dastanın Qaçaq Nəbinin yalnız çar idarə sis- temin ə qarşı mübarizəyə qalxması ilə bağlı yarandığını bil- dirm əkdədirlər. Lakin mühacirətdəki ziyalılar fərqli düşü- nürl ər, dastan qəhrəmanının əsarətə və birbaşa rus müstəm- l əkəçiliyinə qarşı mübarizə apardığını qeyd edirlər. M əlumdur ki, “Qaçaq Nəbi” ilə bağlı rəvayət və nəğ- m ələri P.V.Vostrikov XIX əsrdə toplamağa çalışmış, ilk də- f ə kiçik parçanı SMOMPK məcmuəsində nəşr etdirmişdir 151 . Dastan Ə.Tahirov tərəfindən 1938-ci ildə ilk dəfə kitab halında nəşr olunmuşdur. Mühacirətdə isə bu əsər hələ 1928-ci ild ə, yəni Azərbaycanda “Qaçaq Nəbi” dastanı ilə bağlı tədqiqatlara başlanılmadığı dövrdə Ə.Cəfəroğlu tərə- find ən təhlilə cəlb edilmişdir. İstanbulda M.Ə.Rəsulzadənin redak torluğu ilə nəşr edilən “Azəri türk” dərgisində Ə.Cə- f əroğlunun “Azəri xalq ədəbiyyatında “Qaçaq Nəbi” das- tanı” adlı silsilə məqalələri dərc olunmuşdur. Müəllif Qaçaq N əbini tarixi şəxsiyyət kimi səciyyələndirərək, onun Azər- baycan xal qının milli-azadlıq hərəkatındakı xidmətlərini açıqlamış, rus müstəmləkəçilərinə və onların yerli əlaltıla- rına qarşı barışmaz mübarizəsindən bəhs etmişdir. Ə.Cəfər- oğlunun “Azəri ədəbiyyatında istiqlal mücadiləsi” (1932) əsərində də “Qaçaq Nəbi” dastanı ciddi tədqiq obyektinə çevr ilmişdir. “Qaçaq N əbi” dastanının populyarlığının mühüm bir 151 Az ərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 6 cilddə, I c., Bakı: Elm, 2004, s. 679 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|