lav l r
FBT
138
S viyy l r kateqoriyaların detalla dırılmasının (y ni domen v kateqoriyaların detalla dırılması
d r c si) qeyd edilm si üçün iyerarxik qaydanı t min edir. Birinci s viyy bütöv
ikinci s viyy ni
v s. daxil edir.
3. FBT kateqoriyalarının t yini
T rifl r – kateqoriyada qeyd olunmu (y ni keyfiyy tl r, xass l r yaxud da münasib tl r)
konsepsiyanın
h miyy t k sb ed n amill rinin g tirilm si tezisidir. T rif terminl rl qeyd
olunmu hadis l rin yaxud da yaların mahiyy tini mü yy n edir v praktiki olaraq, onunla
laq li olan ya v hadis l rin dig rl rd n f rql rin i ar edir.
FBT kateqoriyaları üçün t rifl rin xülas edilm si zamanı daxil etm l r v çıxmalarla olan
istifad d olan t rifl rin a a ıdakı ideal xüsusiyy tl ri n z r alınmı dır:
T rifl r m naya v m ntiqi ardıcıllı a malik olmalıdır
Kateqoriya konsepsiyasının eynil dirilm si zamanı onlar nadir olmalıdır
Onlar konsepsiyanın h miyy t
k sb ed n amill rin , y ni h m onun n y aid olması
(hansı obyektl r yaxud hadis l r aiddir), h m d n d n ibar t (konsepsiyaya aid olan)
olması kimi amill rd n malik olmalıdır.
Onlar d qiq, birm nalı v tam olaraq terminin m nasını hat etm lidir
Praktiki istifad üçün (m s l n, a ırlıq, davamiyy t, nisbi rütub t v mümkün
assosiyasiyaların terminl rind ) yararlı terminl rd ifad olunmalıdır
Onlar t krarlanmanı istisna etm lidir, y ni termin özü v yaxud onun sinonimi t rifd
olmamalı v onlar ilk d f olaraq h r hansı dig r yerd göst rilmi termini
t krar istifad
etm m lidir
Harda bu, münasibdirs , onlar mümkün etioloji v qar ılıqlı
laq y gir n amill r
müraci t etm lidir
Onlar daha yüks k s viyy li (m s l n, üçüncü s viyy nin termini m xsus oldu u ikinci
s viyy kateqoriyalarının ümumi xüsusiyy tl rini daxil etm lidir) terminl rin atributlarına
uy un olmalıdır
A a ıda yerl
n s viyy l rin (m s l n, ikinci s viyy terminl rinin
xass l ri ona aid
olan üçüncü s viyy nin terminl rin qar ı durmur)
Onlar b dii v yaxud da metaforik deyil, praktiki olmalıdır.
Onlar t crüb y
saslanmı b lli v
lav m lumatlara sas n yoxlama v hesablama
üçün sad olan tezisl ri t sdiql m lidir
Onlar, n q d r bu mümkündürs , yersiz m nfi m na
olmadan bit r f terminl rd
ks
olmalıdır
FBT
lav l r
139
Onlar qısa v mümkün d r c d xüsusi terminologiyanın istifad sind n uzaqla malıdır
(istisna orqanizm strukturlarına v funksiyalarına aid olan b zi terminl rd n ibar tdir)
Zaman keçdikc meydana g l n f rql r v m d niyy tl r variasiyalarını
hat ed n
sinonim v misalları ifad ed n h min t rifin ibar t oldu u konkretl dirilmi siyahı il
mü ayi t olmalıdır
Onlar istifad çiy terminl rin ox ar m nalarına gör anla ılmazlıqlardan qaçmaq üçün
imkan yaradan istisnalar siyahısı il mü ayi t olmalıdır
4. Terminologiyaya dair lav qeydl r
H r hansı t snifat
sasında olan terminologiya t snif edil n hallar v t snif etm nin özünün
strukturu arasında fundamental f rqi göst rir. Ümumi planda bu dünyanı
t svir etm k üçün
istifad etdiyimiz traf mühit v terminl r arasında f rqi d rk etm k vacibdir. M s l n, g r
«t rkib hiss » v «kateqoriya» terminl rinin m nası t snifata aiddirs , onda «ölç n» yaxud da
«domen» terminl rinin m nası faktiki dünyanın hadis l rin aid ola bil rdi.
Eyni zamanda bu terminl r arasında ox arlıq var, y ni onlar eyni m naya malikdir v ola bilsin
ki, istifad çil rin geni dair si h min terminl rd n istifad ed bil r. Daha yüks k xüsusi
t l batlar olduqda, m s l n, veril nl r bazasının v ara dırma modell dirm nin yaradılması
üçün istifad çil r konseptual model v t snif etm strukturu elementl rinin
terminoloji c h td n
aydın
kild eynil dirilm si xüsus n vacibdir. H r n is , bu cür yana ma il t min olunan
d qiqlik v t mizlik ox ayır ki, FBT-ın faydasını azalda bil n abstraksiya d r c sil öd nilmi
qiym t d ym z, yaxud da ki, bu t snifatın potensial istifad çil r diapazonunu m hdudla dırmaq
daha vacibdir.
lav l r
FBT
140
lav 2
FBT KODLA DIRMASI ÜZR M SL H TL R
FBT sa lamlıq v sa lamlıqla ba lı müxt lif göst ricil rin kodla dırılması üçün n z rd
tutulmu dur.
20
Kodla dırma üzr Qayda v m sl h tl rin öyr nilm sin ba lamazdan vv l
istifad çil r FBT giri i il tanı olmaq m s l h t görülür. Bundan lav , istifad çil r ÜST v
onunla m kda lıq ed n m rk zl r sistemi üzr t snifatdan istifad etm t lim kursunu keçm k
m sl h t görülür.
stifad zamanı n z rd tutulmalı t snifat xüsusiyy tl ri a a ıda verilmi dir.
1. T kil v struktur
T snifat hiss l ri
FBT iki hiss d n ibart dir.
1-ci hiss növb ti t rikb hiss l rl t sivr edilmi dir:
orqanizmin funksiyaları v orqanizmin strukturları
aktivlik v i tirak.
2-ci hiss növb ti t rikb hiss l rl t sivr edilmi dir:
traf mühit amill ri
xsi amill r (hal-hazırda FBT-da t snif edilm yib) .
Bu t rkib hiss l r h r bir kodlu i ar üçün h rfi artırmalara malikdir:
b orqanizmin funksiyaları üçün;
s orqanizmin strukturları üçün;
d aktivlik v i tirak üçün;
e traf mühit amill r üçün.
d artırması aktivlik v i tirak t rkib hiss l ri ç rçiv sind ki domenl ri bildirir. stifad çinin
ist yin gör ,
d artırması aktivlik v i tirak t rkib hiss l rin müvaifq olaraq
a v
p il
v z edil
bil r.
20
Burada x st lik kodla dırılmır. Bunun üçün X st likl rin v sa lamlıqla ba lı probleml rin beyn lxalq statistik
t snifatının 10-cu baxılı ı (XBT-10) n z rd tutulub ki, x st likl r v sa lamlıqla ba lı dig r probleml r üzr ölüm
v x st l nm göst ricil rinin qeydiyyatını, t hlilini, rhini v müqayis sini aparma a imkan verir. stifad çil r
m sl h t
görülür ki, FBT-nı XBT-10 il birg istifad etsinl r (bax: Giri – t snifatlar arası uy unlu a aid hiss ,
s h....).