lav l r
FBT
134
il , o, beyni daxil edir.
Bel lkil ,
qli (v ya ruhi) funksiyalar orqanizm funksiyaları
kateqoriyasına aiddir. Bu funksiyaların standartı insanlar üçün statistik norma olmalıdır.
Orqanizmin strukturları – orqanizm sisteml rin uy un olaraq t snif edilmi , orqanlar, traflar
v onların komponentl ri kimi, orqanizmin struktur v ya anatomik hiss l ri. Bu funksiyaların
standartı insanlar üçün statistik norma olmalıdır.
Pozuntu – b d n strukturunun v ya fizioloji funksiyanın normasının itirilm si v ya ondan
k nara çıxmadır.
Fizioloji funksiyalar qli funksiyaları da daxil edir. Hazırkı halda «k nara çıxma» terminind n
ümumi q bul olunmu statistik nomalardan (standart norma qismind q bul olunmu orta
populyasiya k miyy tind n k nara çıxma kimi) mühüm k nara çıxmanı
ks
etdirm k üçün
istifad olunur v o, yalnız bu m nada istifad olunmalıdır.
F allıq – v zif
nin v ya h r k tin individ t r find n yerin yetirilm sidir. O, f aliyy tin f rdi
t r fini ks edir.
F allı ın m hdudla dırılması
1
– individin f allı ın h yata keçirilm sind ç k bil c k
ç tinlikl rdir. F allı ın m hdudla dırılması f allı ın yerin yetirilm si zamanı ist r formaya gör ,
ist rs d k miyy t gör keyfiyy t v ya saya gör kiçik k nara çıxmadan böyük k nara
çıxmaya q d r d yi il bil r (insanlarla nisb td sa lamlı ı d yi ilm d n).
tirak
2
- individin günd lik h yat hadis l rin c lb olunmasıdır.
tirak etm imkanının m hdud
olub-olmaması mövcudlu u individin bu m d niyy td v ya c miyy td m hdudiyy tsiz h yat
f aliyy tini sür rk n i tirakı il müqayis olunark n mü yy n edilir.
Kontekst amill ri – individin bütün h yat
raitl rini, xüsusil d FBT-da sa lamlıq
göst ricil rinin t snifatı fonu, bütövlükd t svir ed n amill rdir. Kontekst amill ri iki t rkib
hiss d n ibar tdir: traf
mühit amill ri v
xsiyy t amill ri.
traf mühit amill ri – FBT-nin t rkib hiss sidir v individin h yat
raitini formala dıran v
bununla onun f aliyy tin t sir göst r n traf (v ya xarici) mühitin bütün aspektl rin aiddir.
traf mühit amill ri t bi ti v onun xüsusiyy tl rini, insan t r find n yaradılan fiziki al mi,
müxt lif laq d v rollarda olan dig r insanları, münasib tl ri v d y rl ri, sosial sistemi v
xidm tl ri, siyas ti, nomaları v qanunları daxil edir.
xsiyy t amill ri – individin atributları olan ya , cins,
sosial v ziyy t, h yat t crüb si v s. kimi
kontekst amill rdir. Bu amill r hal-hazırda FBT-da t snif edilmir, lakin t snifatla i zamanı
istifad çil r t r find n istifad oluna bil rl r.
1
PBT-ın 1980-ci il variantında «f allı ın m hdudla dırılması» termini «h yat f aliyy tinin m hdudla dırılması» termini v z edir
19 PBT-ın 1980-ci il variantında istifad olunan «sosial çatı mazlıq» terminini «i tirak etm imkanının m hdudla dırılması»
termini v z edir
FBT
lav l r
135
Yüngüll dirici amill r – öz mövcudlu u v ya yoxlu u il f aliyy ti yax ıla dıran v h yat
f aliyy tinin m hdudla dırılmalarını azaldan insanın traf mühitind olan amill rdir. Onlara traf
mühitin
vveri li olması, z ruri köm kçi texnologiyaların yararlı olması, f aliyy tin
m hdudla dırılması faktına insanların müsb t münasib ti, sa lamlı ında f aliyy tinin
m hdudla dırılmasına s b b olan d yi iklikl r olan bütün insanların h yatın h r
bir sah sin c lb
olunmasının artımına yön ldilmi xidm tl r, sisteml r v siyas t kimi aspektl r amil olunur.
Mü yy n amilin, m s l n l k nin v ya m nfi münasib tin yoxlu u da yüngüll dirici amil ola
bil r. Yüngüll dirici amill r pozuntular n tic sind i tirak etm nin m hdudla masının v ya
individin potensial qabiliyy tin azalmasına baxmayaraq, individin özünü t sdiql m n tic sind
f allı ın m hdudla masının yaranmasının qar ısını ala bil rl r.
Mane l r – öz mövcudlu u v
ya yoxlu u il f aliyy ti m hdudla dıran v h yat f aliyy tinin
m hdudla dırılmasına g tirib çıxaran insanın traf mühitind ki amill rdir.
Onlara traf mühitin
vveri li olmaması, z ruri köm kçi texnologiyaların yararlı olmaması, f aliyy tin
m hdudla dırılması faktına insanların neqativ münasib ti, sa lamlı ında d yi iklikl r olan bütün
insanların h yatın h r bir sah sin c lb olunmasına mane olan v ya mövcud olmayan xidm tl r,
sisteml r v siyas t kimi aspektl r amil olunur.
Potensial qabiliyy t (kapasitet) – insan f allıq v
hazırki m qamda i tirak etm siyahısında
g tiril n h r hansısa bir domen zamanı
ld ed bil c k maksimal d r c d mümkün olan
f aliyy t s viyy sini (mü yy nedici qismind ) qeyd ed n parametrdir. Potensial qabiliyy t traf
mühitin tipik v standart raitl rind ölçülür
v bel likl ,
traf mühitin mü yy n
raitind
individin qabiliyy tl rini ks edir. traf mühitin tipik v ya standart raitl rinin s ciyy vi
xüsusiyy tl ri traf mühitin amill rind kodla dırıla bil r.
Özünü t sdiql m – real traf mühitd individin n etdiyini (mü yy nedici qismind ) t svir ed n
parametrdir v bel likl , günd lik h yat hadis l rin c lb olunma aspektini a kar edir. Real traf
mühitin s ciyy vi xüsusiyy tl ri traf mühit amill rind n istifad olunmaqla kodla dırılır.
FBT
lav l r
137
2. FBT bir t snifat kimi
FBT-nin t snifatını anlamaq üçün onun strukturunu anlamaq vacibdir. O, a a ıda v
kil 2-d
göst rilmi terminl rd
ks olunub.
T snifat – o, FBT-nin tam strukturudur. Hal hazırkı iyerarxiyada bu, n ali termindir.
T snifat hiss l ri: - bu, onun iki sas yarımf sildir.
1-ci hiss funksionallıq v h yat f aliyy tind m hdudiyy tl ri hat edir
2-ci hiss konstekst amill ri hat edir
T rkib hiss l ri: bu, t snifatın h r iki hiss sinin iki sas yarımf slidir.
1-ci hiss nin t rkib hiss l ri:
Orqanizmin Funksiyaları v Strukturları
F allıq v
tirak
2-ci hiss nin t rkib hiss l ri:
traf mühit amill ri
xsiyy t amill ri (FBT-da t snifl dirilmir)
Parametrl r müvafiq t yinedicil rin kodları vasit sil mü yy n olunur.
1-ci hiss üçün dörd v 2-ci hiss üçün bir parametr mövcuddur.
1-ci hiss nin parametrl ri:
Orqanizmin funksiyalarının d yi m si
Orqanizmin strukturlarının d yi m si
Potensial qabiliyy t
Realla dırma
2-ci hiss nin parametri:
Yüngüll m amill ri yaxud traf
mühitin amill rind mane l r
Domen – bu, praktiki olaraq, laq li fizioloji funksiyaların, anatomik strukturların, f aliyy tl rin,
h yat v zif l ri v sah l rin h miyy t k sb ed n toplusudur. Domenl r müxt lif bölm l ri v
h r bir t rkib hiss sinin bloklarını formala dırır.
Kateqoriyalar – bu, h r hansı t rkib hiss sinin, y ni t snifat vahidl rin domenl rinin daxilind
sinifl r v yarımsinifl rdir.