İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Neft üzərində qurulan iqtisadiyyat *
- Tədiyyə balansının müasir vəziyyəti *
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı çox təhsil səviyyəsi yüksək, keyfiyyətli və nisbətən orta qiy‐ mətli işçi qüvvəsini tələb edir. Bunu biz Cənubi Koreya misalında da açıqca görürük. Azərbaycan artıq yer altı təbii sərvətlərinə deyil, yerüstü sərvətlərinə, yəni insanlarına əhəmiyyət verməlidir. Nə qədər ki, neftimizin çox olması ilə öyünürük xarici kapital da bizə üzərində insanların insan kimi yaşamaq haqqına sahib olduğu bir ölkə kimi deyil, altında neft olan torpaq parçası kimi baxa‐ caq. ‐ 315 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı ‐ 316 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Neft üzərində qurulan iqtisadiyyat * Natiq Sabiroğlu Sovet iqtisadi inkişaf konsepsiyası ağır emalat sənayesinə dayanırdı. Azərbaycanda da inkişaf edən sektorlar neft, ağır emalat, tikinti və yeyinti sənayeləridir. Başqa “inkişaf edən” bir iqtisadi sahə də, Çin, Türkiyə, İran, Rusiya, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və s. kimi inkişaf etməkdə olan ölkələrdən vergisi ödənilmədən ölkəyə gətirilən orta keyfiyyətli malların ticarəti‐ dir. Məlum olduğu kimi, iqtisadiyyatda dörd əsas sektor var: Sənaye, ticarət, kənd təsərrüfatı və xidmətlər. Hazırda dünya‐ nın inkişafında ən böyük paya sahib olan sektor xidmətlər sektorudur. Belə ki, ABŞ‐da ümumi məşğulluq səviyyəsinin 80 faizi məhz bu sektorun payına düşməkdədir. Təəssüf ki, bizdə xidmətlər sektoru dedikdə tikinti sənayesi başa düşülür. Hal‐ buki, bilgi çağının təməlini qoyan informasiya və kommuni‐ kasiya texnologiyaları (İKT) da xidmətlər sektoruna daxildir. Qeyd edək ki, 1999‐cu ildə 2,1 trilyon dollar olan global İKT xərclərinin 2003‐cü ildə 3 trilyon dollara yüksələcəyi proqnoz‐ laşdırılır. İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, fabrik və zavodlarda sadəcə yüksək texnoloji infrastrukturun tətbiqi də yetərli deyil. Məqsədə çatmaq üçün eyni zamanda iqtisadi mentalitet və anlayış dəyişikliyi də zəruridir. Bizdəki məmur burjuaziyasının sovet iqtisadi düşüncə tərzilə yeni texnologi‐ yaları tətbiq etməsinin bir səmərəsinin olmayacağı aydındır. Elə isə nə etməli? Oxuma‐yazma nisbətinin 98 faiz olduğu ölkəmizdə, əhali‐ nin potensialından neft və tikinti sənayeləri kimi fiziki əmək tələb edən geri qalmış sahələrdəmi istifadə etməliyik, yoxsa * 1 oktyabr 2003. ‐ 317 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı bu gənc və dinamik əhalinin təhsil səviyyəsini yüksəldib, bilgi və qabiliyyətini artırıb, informasiya və kommunikasiya texno‐ logiyalarını istifadə edə biləcək səviyyəyəmi gətirməliyik. Mü‐ qayisə üçün qeyd edək ki, Hollandiya əhalisinin 20 faizi ma‐ gistr təhsili alıb. Yaponiya, Azərbaycanın Ümumi Daxili Məh‐ sulundan təhsilə ayırdığı nisbi paydan daha çox qismini, yəni ÜDM‐nin 3 faizini innovasiya sahəsinə yönəldir. Rəsmi qeydə alınmayan, 300 min işsizin olduğu respubli‐ kamız artıq ekocoğrafi əhəmiyyətə malik mövqeyə keçməlidir. Burada ekocoğrafi dedikdə, üzərində təhsil səviyyəsi yüksək, bilgili, qabiliyyətli, dinamik və təşəbbüskarlıq ruhu yüksək olan zehni əməklə məşğul gənclərin yaşadığı, Avropa və Asi‐ ya bazarları arasında körpü rolunu oynaya biləcək bir ölkə mövqeyini nəzərdə tuturuq. Unutmayaq ki, indi iqtisadiyyatımızda inkişaf edən sahələr əsasən ekoloji cəhətdən ən zərərli olan sahələrdir. Əgər neftə söykənən sənayeləşmə yolunu seçəcəyiksə 40 ildən sonra neft bitdiyi zaman Azərbaycan, üzərində insanların yaşaya bilmə‐ yəcəyi çölə dönmüş olacaq. Halbuki informasiya və kommu‐ nikasiya investisiyaları təbiət dostu, ekoloji cəhətdən təmiz, yaşıl texnologiyaların tətbiq edilməsini zəruri edir. Burada təkrar istehsal böyük əhəmiyyətə malikdir. Yəni bir sahənin tullantıları digər bir sahənin xammalını təşkil edir. Bilgi çağına keçmə yolunda 40 il daha ləngiməyə haqqımız yoxdur. Artıq fiziki əmək potensialımızı intellektual potensia‐ la çevirməyin zamanıdır. Avtomobil sənayesi belə inkişaf et‐ miş ölkələrdə ömrünü tamamlamış iqtisadi sektor sayılır. Mə‐ sələn, “Mercedes” firması artıq Almaniyadakı istehsalını azal‐ dıb Türkiyə kimi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə fabriklər aç‐ mağa yönəlib, İtaliyanın məşhur “FIAT” firması iqtisadi böh‐ ran içindədir. Bütün bu tendensiyaları görərək, hələ də neftin ölkəmiz üçün parlaq gələcəyindən bəhs etmək absurddur. ‐ 318 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Tədiyyə balansının müasir vəziyyəti * Əfsun Ələkbər Respublikamızda tədiyyə balansının strukturunun opti‐ mallaşdırılması, onun tənzimlənməsi əsas makroiqtisadi prob‐ lemlərdən biridir. Bununla yanaşı əksər makroiqtisadi göstə‐ ricilər məhz bu informasiya mənbəyində cəmləşdiyindən hö‐ kumətin iqtisadiyyat sahəsində apardığı islahatların nəticəsi öz əksini bu sənəddə tapır. Müstəqil ölkə kimi Azərbaycanın xarici iqtisadi fəaliyyəti 1991‐ci ildən formalaşmağa başlamışdır. Bu dövrə qədər bü‐ tün iqtisadi siyasət mərkəzi Moskva hökuməti tərəfindən hə‐ yata keçirilirdi. Buna görə də bütün sabiq müttəfiq Respubli‐ kalarda, o cümlədən Azərbaycanda xarici iqtisadi fəaliyyətin uçotu və statistikası aparılmırdı. Yalnız 5 ildən bir Azərbaycan Dövlət Statistika İdarəsi tərə‐ findən sahələrarası balans hazırlanırdı ki, burada da Azərbay‐ candan çıxarılan və gətirilən malların statistikası verilirdi. Azərbaycan Respublikasının keçmiş SSRİ tərkibində axırıncı dəfə sahələrarası balansı 1987‐ci ildə hazırlanmışdır. 1991‐ci ildən etibarən Azərbaycan Respublikası müstəqil xarici iqtisadi fəaliyyət həyata keçirməyə başladı. Həmin ildən etibarən Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) nəşriyyatı tərəfin‐ dən hər il Azərbaycan Respublikasının tədiyyə balansı dərc olunur. Məlumat üçün qeyd edək ki, Azərbaycan Respublika‐ sının tədiyyə balansını Dövlət Statistika Komitəsinin, Dövlət Gömrük Komitəsinin, bank statistikasının və digər nazirlik və təşkilatların məlumatlarına əsasən Azərbaycan Respublikası‐ nın Milli Bankı işləyib hazırlayır. * 5 avqust 2004. ‐ 319 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|