Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı
22 martda Azərbaycan Respublikası dövlət başçısı tərəfin‐
dən imzalanan sərəncamla özəlləşdirmə prosesində xarici in‐
vestorların iştirakına icazə verilsə də, qanunvericilik səviyyə‐
sində onların iştirakını məhdudlaşdıran sahələr müəyyən edil‐
məyib. Özəlləşdirilmədə xarici kapitalın rolu düzgün qiymət‐
ləndirilməsə, bu Azərbaycan iqtisadiyyatını iqtisadi təhlükə‐
sizlik problemi ilə üzləşdirə bilər.
Unutmayaq ki, Azərbaycanla Ermənistan arasındakı müna‐
qişə ilə bağlı hazırkı “nə hərb, nə də sülh” vəziyyəti uzun
müddət davam edə bilməz. Bu gün Azərbaycanın işğal olun‐
muş torpaqlarını hərb yolu ilə azad etmək variantı istisna edil‐
məməkdədir. Belə bir vəziyyətdə, ikili standartların hökm sür‐
düyü dünyada, Azərbaycan üçün bu problemin nə qədər əhə‐
miyyətli olduğu nəzərdən qaçırılmamalıdır. Müharibənin ye‐
nidən başlayacağı təqdirdə, həmin xarici investorların təmsil
etdikləri dövlətlərin Azərbaycanın haqlı mübarizəsində tuta‐
caqları mövqe qeyri‐müəyyəndir. Nəzərə alaq ki, həmin döv‐
lətlərin tutacağı mövqe bu investorların da Azərbaycandakı
fəaliyyətinə birbaşa təsir göstərə bilər. Buna görə də, Azərbay‐
can hökuməti özəlləşdirmə prosesində ölkənin iqtisadi təhlü‐
kəsizlik problemini hər zaman diqqət mərkəzində saxlamalı‐
dır.
‐ 311 ‐
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı
‐ 312 ‐
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı
İnsan və xarici kapital
*
Natiq Sabiroğlu
İnvestorlar Azərbaycana sadəcə altında neft olan torpaq parçası
kimi baxırlar
Nəhayət, çox gözlənilən Birləşmiş Millətlər Ticarət və İnki‐
şaf Konfransının (UNCTAD) 2003‐cü il Beynəlxalq İnvestisiya
Raportu açıqlandı. Raportda diqqəti ən çox cəlb edən ölkə İr‐
landiya oldu. Belə ki, 5 milyon əhalisi olan bu ölkə adı çəkilən
raporta görə, son on ildə 157 milyard ABŞ dolları həcmində
birbaşa xarici investisiya cəlb edib (müqayisə üçün qeyd edək
ki, xarici investisiyaların həcmi ilə çox öyünən Azərbaycan iq‐
tisadiyyatına son 5 il ərzində cəmisi 6,5 milyard dollar birbaşa
xarici investisiya qoyulub). 90‐cı illərin əvvəllərinə nəzər sal‐
dıqda İrlandiyada bu rəqəm, təxminən yüz qat az olub. O za‐
man İrlandiya Avropa Birliyi içində Yunanıstan, İspaniya və
Portuqaliya ilə birlikdə ən az inkişaf etmiş dörd ölkədən biri
sayılırdı. Elə isə bu sıçrayışın səbəbi nədir?
Burada ən çox gözə çarpan insan amilidir. İnsana verilən
əhəmiyyətdəki artış neoliberal iqtisadi siyasətlərin geniş şəkil‐
də istifadə olunmasına yol açdı. İrlandiyada görülən ən ma‐
raqlı hadisə, bu ölkənin klassik infrastruktura, demək olar ki,
heç əhəmiyyət verməməsidir. Burada klassik infrastruktur de‐
dikdə, yollar, su, elektrik şəbəkələri və s. kimi sabit investisi‐
yalar nəzərdə tutulur. Lakin UNCTAD‐ın yeni infrastruktur
anlayışında üç əsas sahə var: təhsil, səhiyyə və ətraf mühit. Ye‐
nə BMT‐nin yeni olan İnsan İnkişafı İndeksində ölkədəki in‐
sanların ortalama təhsil səviyyəsi, səhiyyə sisteminin inkişaf
səviyyəsi və insanların fizioloji, sosial və özünü inkişaf etdir‐
məsinə yetəcək gəlir səviyyəsi kimi üç əsas meyar nəzərə alın‐
*
18 sentyabr 2003.
‐ 313 ‐
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı
maqdadır. İrlandiya, 90‐cı illərin əvvəllərindən başlayaraq
məhz təhsilə verdiyi önəmi artıraraq, buna nail olub. Ölkə bir
növ əzbərçi, standart və kütləvi təhsil sisteminin yerinə atipik
(standart olmayan) insanlar yetişdirməyə yönələn, fərdlərin
bilik və qabiliyyətini ön plana çıxaran təhsil sistemini gətir‐
məklə inqilab edib. Əhalinin az olması, İrlandiyaya klassik in‐
frastrukturu arxa plana atmaqda kömək edib.
Bu investisiya həcminə çatmaqda başqa amillər də rol oy‐
nayıb. Burada bir zamanlar İrlandiyadan Amerikaya köçmüş
və orada böyük sənaye təsislərini qurmuş irlandların varlığı,
çox mükəmməl və liberal xarici investisiya qanununun olması,
praktikada çox ciddi təşviqlərin (5‐10 il arası vergidən azad
olunmalar, pulsuz torpaq təmini, banklardan xarici kapitala
dövlət təminatı ilə ucuz kreditlərin verilməsi, bəzi az inkişaf
etmiş bölgələrdə fabriklərin dövlət tərəfindən tikilib xarici in‐
vestorlara verilməsi və s.) həyata keçirilməsinin rolu olub. Ey‐
ni zamanda gəlir transferindəki çətinliklərin aradan qaldırıl‐
ması, gəlir vergilərinin azaldılması da bunlara aiddir. Ayrıca,
Beynəlxalq Arbitraj Məhkəməsini qəbul etməklə İrlandiya xa‐
rici investisiyaya dövlətüstü bir təminat mexanizmini gətirmiş
oldu. Artıq Avropa İttifaqına girmək istəyən xarici kapitalın
(xüsusən, Amerikan mənşəli) üçdə birindən artığının İrlandi‐
yaya baş çəkdiyini görürük. Bütün infrastrukturlar bir tərəfə
qoyularaq, təhsil sistemində köklü inqilabi dəyişikliklərə veri‐
lən əhəmiyyətin ölkəni nə qədər inkişaf etdirdiyinin şahidi
oluruq.
Azərbaycanın İrlandiyadan götürəcəyi dərslər çoxdur.
Azərbaycan artıq anlamalıdır ki, sadəcə bol yeraltı və yerüstü
təbii sərvətlərə malik olmaq həqiqi zənginlik deyil. Yəni ucuz
işçi qüvvəsinin olması xarici kapital üçün elə də cəlbedici fak‐
tor sayılmır. İrlandiya təbii sərvətlər baxımından o qədər də
zəngin bir ölkə deyil. Xarici kapital da ucuz işçi qüvvəsindən
‐ 314 ‐
Dostları ilə paylaş: |