Ishlab chiqarish jarayonlari sanitariyasi va gigiyenasi inson mehnat faoliyatiga ta`sir etuvchi salbiy omillar, ularning turlari, mohiyati va himoyalanish usullari

3.
 
Faoliyat shakllari va ko`rinishlari 
 
Har bir insonning va butun jamiyatning mehnat faoliyati quyidagi ikki asosiy 
turga bo`linadi: jismoniy va aqliy. Har qanday faoliyat ma`lum bir ijtimoiy, ruhiy 
jarayonni nazarda tutadi. Hammaga ma`lumki, inson faoliyati natijasida har doim 
biror moddiy narsaga erishiladi. Zero moddiy narsa natijasida faoliyatning doirasi 
doimiy kengayib, murakkabligi ortib boradi. Insonni bir vaqtda faoliyati bilan 
ehtiyoji ham rivojlanib boradi.
Inson faoliyati - bu har doim hayot uni oldiga qo`yilayotgan muammolarni hal 
etilishidir. U bu muammolarni aqliy va jismoniy faoliyati natijasida echadi. Umuman 
olganda inson faoliyatini aqliy va jismoniy faoliyatlarga bo`lish ko`p jihatdan shartli 
hisoblanadi. Aqliy faoliyat markaziy asab sistemasiga sezilarli darajada yuklanish 
beradi va mehnatni kuchlanganligi sifatida xarakterlanadi. Jismoniy faoliyat insonni 
mushaklariga, skelet mushaklariga, yurak-qon tomir sistemalariga va boshqa 
fiziologik sistemalariga yuklanish beradi.
Zamonaviy hayot ishlab chiqarishda jismoniy faoliyatga nisbatan aqliy faoliyat 
ulushini oshib borishini xarakterlaydi. Bunday holatlar aqliy mehnat bilan 
shug’ullanuvchi odamlarda yog’ bosish, qon tomir kasalliklari, umurtqa, oshqozon-
ichak va boshqa kasalliklarni paydo bo`lishiga olib keladi.
Zamonaviy ishlab chiqarishda kasblar to`rt guruhga bo`linadi: jismoniy, 
mehanizatsiyalashgan, avtomatlashgan va aqliy mehnat. O`z navbatida ohirgi 
ikkitasini ulushi doimiy o`sayotgan bo`lsa, birinchi ikkitasiniki esa doimiy 
kamaymoqda. Mos ravishda ishlab chiqarish yoki xizmat ko`rsatish sohasi 
kengaymoqda. Ammo insonni yuqori mehnat unumdorligini taminlash uchun aqliy va 
jismoniy faoliyatini ma`lum darajada birgalikda olib borish zarur. SHu maqsadda har 
hil trenajerlar, aerobika mashg’uloti, jismoniy tarbiya, yugurish, sportcha 
yurishlardan foydalanish zarur.
Mehnat gigienistlari va fiziologlarining qayd qilishicha inson o`zining har 
qanday faoliyatida uning organizmini bioritmi mehnat va dam olish rejimlari bilan 
mos kelsa u eng yuqori samaradorlikka erishishi mumkin. 
Aqliy mehnat bilan shug’ullanadigan odamlarni bioritmini tadqiqotini 
ko`rsatishiga ularning mehnat samaradorligi ertalab yahshilanib, yarim tunda o`zining 
eng yuqori darajasiga etadi, so`ngra esa asta-sekin yomonlashib boradi.