Islam qəribli
Məhəmməd Hadi və mətbuat
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- Mahi-Kənanın gəlir, ey piri-Kənan, qəm yemə, Beyti-əhzanın olur bir gün gülüstan, qəm yemə. ..Olma hərgiz naümid agah deyilsən qeybdən
- Hali-qəmpərvərləri bilməzmi RəhmanQəm yemə(124, N 111).
- Həqiqi ruhi-qüds ol, sonra dəvayi-Məsiha qıl. ..Dilərsən Zöhrətək zibi-sipehri-etila olmaq, Ziyayi-mərifətlə cismü canın sən də nura qıl.
Məhəmməd Hadi və mətbuat
91 Məhv edib könlüm qəmin bəxĢ et bəĢarət yardən,- beyti ilə başlanan tərcümənin səkkizinci beytinin ikinci misrasında tərcüməçi “Hadiya, əhrar qorxmaz təneyi-əğyardən” şəklində öz adını da işlətmişdir. Şeirin orijinalı əlimizdə olmadığından beytin niyə bu şəkildə tərcümə edilməsi hələ ki, bizə qaranlıqdır. Aşiqanə məzmunlu bu şeiri də, baxmayaraq ki, dilində çoxlu ərəb- fars sozləri və tərkiblər işlənmişdir, M. Hadi çox ustalıqla tərcümə etmişdir. Nümunə üçün bir neçə beytə diqqət edək: Bu dili-divanəmiz zəncir ilə gəlmir geri, Lütf qıl bu xəlqə ol geysuyi-ənbərbardən. Rahət olmaqlıq üçün bu çeĢmi-xunəfĢanımız, Bir qədər torpaq gətir də rəhgüzari-yardən. ..Baği-hürriyyətdə, ey quĢ, Ģükr kim, azadəsən, Bu əsarətpərvəranə müjdə ver gülzardən(115, N 73). M. Hadinin Hafizdən etdiyi üçüncü tərcümə “Həyat” qəzetində “Ümidi-visali-canan” adı ilə dərc olunmuşdur(124, N 111). M. Hadi tərcümənin bəzi misralarında xırda dəyişikliklər etmək və “Gər bahari-ömr ola, ey bülbüli-qüdsinəva, Saxəzibi- feyz olur ya bülbülüstan, qəm yemə” beytini artırmaqla “Ümidi- visali-canan, yaxud qəm yemə” adı ilə “Firdovsi-ilhamat” kitabına da salmış(377, 118-119) və əsər oradan götürülərək eyni ilə sonrakı kitablara da daxil edilmişdir(379, 397). M. Hadinin “Qəm yemə” rədifi ilə tərcümə etdiyi ictimai məzmunlu bu əsər Ə. Hüseyni tərəfindən də “Qəm yemə” rədifi, eyni bəhr və eyni həcmdə tərcümə olunaraq nəşr edilmişdir(48, 16-17). Bir neçə beyti nümunə kimi veririk: Mahi-Kənanın gəlir, ey piri-Kənan, qəm yemə,
Şeirin sonluğuna Hafizə yox, özünə məxsus bir beyti artıran şair qəzəli belə tamamlayır:
İslam Qəribli
92 Ruhi-Hafizdir sənə hər dəm sənaxan, qəm yemə(124, N 111). Qəzet bu tərcüməyə “İdarədən” başlığı altında aşağıdakı qeydi vermişdir: “Əfəndim, şairlərimiz və mütəşairlərimiz inad edib vəzn üçün “olur, gəlir” yerinə “olu, gəlü”, “dır” yerinə “di, du” yazdıqca və ələlümum türk əfalının “ra”larını udduqca, biz də inad edib mənzumələrini qəzetəyə dərc etməyəcəyiz. Qəm yesələr də, yeməsələr də yenə dərc etməyəcəyiz! Sizin də bəzi mənzum tərcümələrinizdən sərf-nəzər etməyimizin səbəbi budur ki, onları zəhmət çəkib düzəltsəniz, bəlkə çap edəriz. Yuxarıda dərc edilən tərcümənizdə dəxi bir misra bu növ qüsurdan azad deyildi. Deyirdiniz ki: “
“İdi”nin müxtəsəri olan “di” türkcədə Mavərayi-Baykaldan Xütteyi-Misriyyəyə, Trablisi-qərbə qədər söylənən türkcədə ədati- mazi olduğundan sözünüzdən bu məna çıxır ki, haşa cənabi-Həqq keçmişdə qəmpərvərlərin halına vaqif idi, indi deyil. Onun üçün məzkur misranın bu surətdə olmasını daha münasib bulduq: “Hali-qəmpərvərləri bilməzmi Rəhman? Qəm yemə..” Bir də vəzni doldurmaq üçün “də”lərdən, “çün”lərdən və sairədən əl çəkməlidir..”(124, N 111).
M. Hadinin “Həyat”da dərc etdirdiyi tərcümə əsərlərindən biri də “Vəhdaniyyət və maarif”dir. Fars şairi Sənai Qəznəvidən edilmiş bu tərcümə “Mütərcimi Məhəmmədül-Hadi” qeydi ilə qəzetin 1906-cı ildə çıxan 113-cü sayında işıq üzü görmüşdür(125, N 113). İyirmi doqquz beytdən ibarət olan bu tərcüməni M. Hadi misra, ifadə və beytlərində müəyyən dəyişikliklər etməklə “Tövhid” adı ilə “Füyuzat” jurnalında(173, N 22), “Təraneyi- tövhid” sərlövhəsi ilə “Firdovsi-ilhamat” kitabında da çap etdirmişdir(377, 108-110). Həmin əsər “Firdövsi-ilhamat”dan götürülərək izahlar yazılmaqla sonrakı kitablara da daxil edilmiş- dir(379, 386-387). Bütünlüklə maarif, elm, mədəniyyət, paklıq, əhdə sadiqlik və s. bu kimi yüksək bəşəri məsələlərin tərənnüm və təbliğinə həsr olunmuş belə bir əsəri tərcümə etməklə M. Hadi Məhəmməd Hadi və mətbuat
93 idealına sadiqliyini bir daha nümayiş etdirmış, Sənayinin şeiri vasitəsi ilə həməsrlərinə müraciət etmiş və bildirmişdir:
Maarifpərvər ol, elm ilə kəĢfi-sirri-röya qıl. ..Gər istərsən Məsihatək kəlamın guĢə alsınlar, Həqiqi ruhi-qüds ol, sonra dəvayi-Məsiha qıl. ..Dilərsən Zöhrətək zibi-sipehri-etila olmaq, Ziyayi-mərifətlə cismü canın sən də nura qıl. Xilafi sözlər ilə cismü canın xəstələnmiĢdir, Burax bu ixtilafı, cana elm ilə müdava qıl(125, N 113). M. Hadinin tərcüməçilik fəaliyyətindən danışarkən bir məqamı mütləq xatırlatmaq lazımdır. Akademik B. Nəbiyevin zərgər dəqiqliyi ilə qeyd etdiyi kimi, “yazıçı-mütərcim orijinalın müəllifini sevdikdə, ona ruhən, qəlbən, yazı üsulunun müəyyən cəhətləri ilə yaxın olduqda, belə bədii tərcümə daha ciddi yaradıcılıq səmərəsi verməyə qadirdir”(413, 167). M. Hadinin tərcümə etdiyi müəlliflər və tərcümələri məhz bu qəbildən olduğu üçün tərcümə yox, orijinal əsər təsiri bağışlayır. İrəlidə qeyd etdiyimiz kimi, M. Hadinin “Həyat” qəzetində çap etdirdiyi məqalələrinin əksəriyyərində yeri gəldikcə şeir parçalarından da istifadə olunmuşdur ki, bunlıarın da əksəriyyətini Şərq klassiklərindən götürülən nümunələr təşkil edir. Tərcümələrin nəzərdən keçirərkən aydın olur ki, bir qələm sahibi, mütəfəkkir, millətini və xalqını sevən və bu sevgi yolunda özünü şam kimi əritməyə hazır olan M. Hadi o əsərləri tərcümə edir ki, onlar, əsasən, elm, maarif və mədəniyyətin səmərəsinə, yüksək bəşəri və insani keyfiyyətlərin təbliğinə həsr olunmuş əsərlərdir və bu əsərlərin ruhu şairin amal və məramına çox yaxındır.
**** M. Hadinin “Həyat” qəzeti səhifələrində dərc olunmuş şeir, məqalə və tərcümələrinin ümumi təhlili göstərir ki, o, bir şair və mütəfəkkir olaraq istedad və bacarığını bütünlüklə millətinin,
Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|