Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- Büluri-kainata inikas etdikcə hürriyyət, Təcəddüdpərvəranə rənglərlə çöhrəpiradır(140, 39).
- Dəsti-cəlladi qəzadan zəxmdar olmuĢ cahan(141, 41).
- Dari-zülm olmuĢ cahan, yoxdur ədalətdən niĢan, Təlxi-abi-cövr ilə aludədir nasutiyan(141, 41).
İslam Qəribli
100 dünyanın dolaşıq işləri qarşısında aciz qalmışlar? Niyə dünya zülm və sitəm səhnəsinə çevrilib və nədən “Bu zülmabadi-giytidə (ədalətsizlik, zülm yeri olan dünyada) fəqət bir namı var ədlin?”. Çox təəssüflər olsun ki, ədalətin ancaq adı olan bu dünyada zülmsevənlərin nə qədər desən yarı-yoldaşı, dostu var və məzlumların halına rəhm eləyən yoxdur. Müstəbidlər “calisi- ovrəngi-istiğna” (maddi cəhətdən tam təmin olunmuş taxt-tac sahibi) olmuş, azadlıqsevənlərə isə zillət nəsib olmuşdur. Bütün bunlara səbəb nədir? Təbii ki, M. Hadi verdiyi sualların heç birinə konkret cavablar vermir və bütün beytlərin axırında “Bilməm ki?” sualı ilə oxucusuna müraciət etməklə onu bu barədə düşünməyə vadar edir. Şeir aşağıdakı düşündürücü misralarla tamamlanır:
“Amali-istiqbal, yaxud ümid və əməllər” şeirini(139, 15-16) şair “Amali-istiqbal” adı ilə “Firdovsi-ilhamat” kitabına da salmış(377, 76-77) və mətndə bir neçə düzəlişlər də etmişdir. (Şeirin jurnal variantı və kitabdakı mətn tutuşdurularaq M. Hadinin sonrakı kitablarına salınmışdır. Bax: 1978, səh.17; 2005, səh. 31-32). Belə ki, ikinci misranın son sözü “iqbal” “amal”la, üçüncü: “Sənsən qılan insanları azadeyi-zillət” misrası “Sənsən bizə hər dəmdə əməlbəxşi-səadət”lə əvəzlənmiş, “Amali- təfəyyüzlə olur şəxs hünərvər” misrası “Firdovsi-ilhamat”a düşməmiş, “Vabəstədir ancaq...” sözləri ilə başlanan altıncı beyt yeddinci beyt kimi, “Ümid eliyor...” sözləri ilə başlanan yeddinci beyt doqquzuncu beyt kimi, “Ümid olamazsa...” sözləri ilə başlanan doqquzuncu beyt isə səkkizinci beyt kimi verilmişdir. Bundan başqa, şeirin on üçüncü: “Dərguş qılın tövsiyeyi- əqlpəsəndi, Ümmid ilə yazdım sizə atidəki “bəndi””,- beytindın sonra:
Məhəmməd Hadi və mətbuat
101 “Ümmid ilədir binayi-aləm, Ümmid mühəndisi-cahandır. Zövqavəri-fikr, qəlbü candır, Ümmid ilədir bəqayi-adəm”(139, 31),- bəndi verilmişdir ki, bu dörd misra jurnalda “Ümid insan üçün pək böyük və pək müqəddəs olan bir istinadgahi-mətindir” cümləsi ilə başlayan və nəsrlə yazılmış bir mətnin daxilində getmişdir. Nəsrlə yazılmış sonluğu məqalə də adlandırmaq olar və “Mabədi var..” qeydi ilə bitən, “Əbdülsəlimzadə” imzası ilə dərc olunan bu yazının davamı, əfsuslar olsun ki, sonralar ya yazılmamış, ya da yazılsa da dərc edilməmişdir. Bu şeirdə və şeirə nəsrlə əlavə olunmuş sonluqda “Azərbaycan poeziyasında intibah, azadlıq və hürriyyət mücahidlərindən biri olan M. Hadi”(431, 31) azadlıq, mədəniyyət barədə düşüncələrini qələmə alır, Xristofor Kolumbun Amerika qitəsini kəşf etmək üçün bu işə ümidlə girişməsindən söz açır, “öz romantik təbiətinə uyğun olaraq fransız ədibi Viktor Hüqodan gətirdiyi sitatlarla”(36, 32) (“Həyat həqiqətlə, mövcudiyyət də xəyal və ümid ilə qaimdir”, “Mövcudiyyət vicdandır, vicdan isə ümidlə, əməllə qaimdir” və s.) fikrini qüvvətləndirir və bu qənaətə gəlir ki:
İnsan ümid ilə mərhələləri keçib başa çatdırır – İ. Q.) Jurnalın 3-cü nömrəsində M. Hadinin iki şeiri nəşr olunmuşdur. “Bədaye” adlanan birinci şeir on bir beytdən(140, 39), “Kitabi-həyat” şeiri isə müxəmməs formasında olmaqla on üç bənddən ibarətdir(141, 41). Jurnalda “Məhəmməd Hadi” imzası ilə dərc olunmuş bu əsərlərin birincisini “Mənaziri-təbiət”, ikincisini isə adını saxlamaqla şair kiçik söz və ifadə dəyişiklikləri ilə “Firdovsi-ilhamat” kitabına da salmış(377, 22-23 , 23-26), sonrakı nəşrlərdə də şeirlər “Firdovsi-ilhamat”da olduğu kimi çap olunmuşdur(379, 381; 20, 21-22, 34, 34-36). Birinci əsərdə əsas mövzu həqiqətin tərənnümüdür. Şairin fikrincə, həqiqət nəzərləri ilə baxılarsa dünyanın Turi-Sina (Ərəbistan yarımadası ilə Misir arasında yerləşən Sina yarımadasında Allah ilə Musa İslam Qəribli
102 peyğəmbərin danışdıqları yer - İ. Q.), ağaclardan bir ağızdan “ya Mysa” kəlməsinin eşidilməsinin şahidi olmaq olar. Şairə görə, həqiqət olmayan yerdə rəzalət ayaq tutub yeriyir, bütün qaranlıqlar, pisliklər hökmfərma olur. “Həqiqi abid olsa, bir ibadətxanədir aləm”,- deyən M. Hadi bu fikirdədir ki: Büluri-kainata inikas etdikcə hürriyyət, Təcəddüdpərvəranə rənglərlə çöhrəpiradır(140, 39). “Kitabi-həyat” şeiri üsyankar təbiətli şairin fəryad və şikayətlərinin hələ yaradıcılığının ilk illərində belə poeziyasının əsas mövzularından biri olduğunu təsdiqləyir. Şeirin ilk bəndində şair bildirir ki, yer üzü fəlakət səhnəsi, insanlar bəla oxlarına bir hədəfdir. Göylər, səmalar möhnət oxlarından deşilərək “göz-göz olmuş” və beləliklə:
“Bütün əskiliyə qarşı üsyan edən, haqsızlığa qarşı meydan oxuyan və ona ilham verən ən ziyadə sərbəstliyi, hürriyyəti şeirlərində tərənnüm edən”(3, 152) şair bildirir ki, “ürəyi azadlıqsevərlərin qəlbi kimi yaralı olan” dünya şivən səhnəsidir, buna səbəb isə “bizdə asari-mürüvvət hissinin yoxluğudur”. Cahan “bir sürü cəllad əlindən əşkbar olmuş”, tərəqqi istəyənlər zindan künclərinə atılmış, zaman-zaman haqq deyən dillər kəsilmiş və:
İşlərin bu qədər qarmaqarışıq olmasının səbəbi, şairin fikrincə, dünyada həqiqət və hürriyyətin olmamasındadır. “Hüzni- ümumi çəkməkdən dil yarədir”,- deyən şair bu əqidədədir ki, oxucusu onu başa düşəcək, dünyanın yaxşılıqlarını yox, pisliklərini qabarıq şəkildə verdiyi üçün onu qınamayacaqdır. Əsərdə məqsəd yatmış vicdanları oyatmaq, daşlaşmış ürəkləri yumşaltmaqdır ki, bu baş ideya şeirin son bəndlərinin birində belə ifadə olunur:
Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|