Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İslam Qəribli
- Bir yanda məst qəzəllərlə Hafizi-ġiraz, Olur piyaləkəĢü Ģuxpərvərü dəmsaz(174, 389)
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- Sərimdə nəĢveyi-səhba, gözümdə nuri-camal, Onun xüramını təqlidə baĢlarım dərhal: “Gəzər büraqi-xəyalım fəzayi-lahuti
- DüĢər də ağlaram! ƏĢar olar bütün əfğan!(174, 389).
- Qıldı, ey ahu, məni vəhĢi qəzali gözlərin, Etdi səhragərdi-cənnət laübali gözlərin
- Anlamazdım mən nədir dərd içrə əfvaci-xəyal, Eylədi rövĢən, həqiqət bu xəyalı gözlərin. Hər zaman qılsam nəzər ayineyi-nəzzarənə
İslam Qəribli
124 etiraz olunur və bəlkə də şairdən ənənəvi mövzularda əsərlər yazmaq istəyi bildirilir. Elə buradaca qeyd edək ki, M.Hadinin şeir və nəsr dili ərəb-fars tərkibləri ilə çox yükləndiyindən doğurdan da çətin anlaşılan dildir və bu halı şairin müasirləri də, M.Hadi irsinin tədqiqatçıları da dönə-dönə qeyd etmişlər. Lakin şairin poetik üslubunda, şeir texnikasında, məqalələrin sintaksisində köklü, əsaslı qüsurlar axtarmaq əbəsdir. Müasirləri arasında qrammatik normaları gözləmək baxımından M.Hadinin barmaqla göstərilə biləcək sənətkarlardan biri olması şəksizdir. Qaldı M.Hadinin mövzular aləminə, burada da mübahisə, narazılıq döğura biləcək bir ciddi məqam yoxdur. Belə ki, bir sənətkar olaraq o, özünü tamamilə ictimai mövzuların təbliğ və tərənnümünə həsr etmiş, cəmiyyət, insanlıq aləmi, bəşəriyyət və islam dünyası üçün xeyirli olacaq kiçik bir hadisəni belə alqılşlamış, insan həyatına və əxlaqına zərər vuracaq əməlləri kəskin şəkildə pisləmiş, ittiham etməkdən çəkinməmişdir. Cəmiyyətdə hökm sürən qeyri-insani, zülmə, sitəmə, bəra- bərsizliyə söykənən qanunları və qanunlardan öz çirkin niyyətlərini yerinə yetirmək üçün bir vasitə kimi istifadə edənləri XX əsrin heç bir Azərbaycan yazarı M.Hadi, M.Ə.Sabir və C.Məmmədquluzadə kimi kəskin şəkildə ittiham və ifşa etməmişdir. M.Hadinin böyüklüyü bir də onda olmuşdur ki, o, özünün iki nəhəng müasirindən fərqli olaraq, bu bəlalardan çıxış yollarını da göstərmiş, əsərlərində dönə-dönə “Haqqını ancaq maariflənməklə, mübarizə yolu ilə, zülmə qarşı üsyan etməklə qazana bilərsən” - fikrini irəli sürmüş, fədakarlıq, mərdanəlik barədə onlarla klassik sənət nümunələri olan əsərlər yazmışdır. “Həsbhal, yaxud bizim Hadinin iztirabları” şeiri də məhz belələrindəndir. Şairin mürəttibə cavabında:
Olur piyaləkəĢü Ģuxpərvərü dəmsaz(174, 389),- sözləri ili Hafizi, yaxud didaktik əsərləri ilə daha çox məşhur olan Sədi Şirazini, “Şərab dolduraraq müğbeçə xüram edən” deyimi ilə
Məhəmməd Hadi və mətbuat
125 XIX əsr fars şairi Qaanini xatırlaması təsadüfi deyil. Şair zəmanənin gül, bülbül, mey, məzə zəmanəsi olmadığını və şeirin də bu ənənəvi mövzulardan uzaqlaşdığını bildirməklə, əslində “təzə şeir necə olmalıdır?” sualına cavab vermiş olur. Yaradıcılıqlarında əsasən, tərkidünyalıq və bir qədər də mistik eşq və həyat tərzi təbliğ olunan, əsərlərini təmtəraqlı bir üslubda yazmağa daha çox meyl edən şairləri xatırladan M.Hadi Qaaninin (Mirzə Həbib Şirazi) bir fikrini təqlid etməkdən özünü saxlaya bilmir və yazır: Sərimdə nəĢveyi-səhba, gözümdə nuri-camal,
Mürəttibə və əslində M.Hadini qınayanlara ünvanlanan əsərdə o bildirir ki, “Başımda şərab nəşəsi, gözümdə bir gözəlin surətini canlandırmaqla onun gözəlliyini tərifə və təqlidə başlasam, yazdığım da şərabın və gözəlin halına uyğun olacaq. Yazmağa məcbur olacağam ki, xəyalımın atı (Büraq - Merac gecəsi Məhəmməd peygəmbərin mindiyi adam başlı və at bədənli bir heyvan deməkdir- İ.Q) ilahi göylərdə gəzər və “cahani-nurdə” (burada ilahi dünyanı işıqlandıran nur mənasındadır - İ.Q.) qol- qanadı yanıb külə dönəcək! Belə yaza bilərəm, lakin görəsən bunun mərifət əhlinə bir xeyrı varmı?” Təbii ki, M.Hadi bu tipli şeirləri qəbul etmir və belə mövzularda yazmağı özünə yaraşdırmadığı kimi, sənətə və cəmiyyətə də xəyanət hesab edirdi. Hələ bu hamısı deyil. Şair daha sonra bildirir ki, əgər mən şeirimə irad tutanların arzusuna uyğun yazmalı, köhnə üslublarla qafiyəsənclik etməli olsam onda:
Amma nə etməli? M.Hadi şeiri tərif və boşboğazlıq üçün yox, millətin və bəşərin dərdlərini təşxis etmək üçün bir vasitə İslam Qəribli
126 hesab edirdi və bu səbəbdən də bir qrup “dekadan” kimi (dekadantizm XX əsrin əvvəllərində Rusiya və Qərbi Avropada yaranmış xəlqiliyə və sənətə zidd olan bir ədəbi cərəyan idi.- İ.Q.) o, nə “nəzirəsaz”, nə də başqaları kimi adı şeir, özü isə bir yığın sözdən ibarət, ictimai məzmunu olmayan nəzmlərin müəllifi ola bilməzdi. Şairin əsərin sonunda dolayısı ilə Əli bəy Hüseynzadənin “Füyuzat”ın 17, 18 və 20-ci nömrələrində çap etdirdiyi “Məcnun və Leylayi-İslam” adlı bədii-publisist əsərini xatırlaması da təsadüfi deyildi. M.Hadi də İslam aləminin bir xəstəyə bənzəməsi məsələsində Ə.Hüseynzadə ilə həmfikir idi və bu “xəstəni- mərizi” sağaltmaq üçün yollar axtarırdı. Bu yollardan biri olaraq o, heç şübhəsiz ki, qələmi, sözü, xalqın, millətin, geniş mənada bəşəriyyətin səadəti naminə xidmətə yönəltməkdə görür, qələm yoldaşlarını dərdi, illəti ört-basdır etməyə yox, onu göstərməyə və təşxis etməyə çağırırdı. M.Hadinin mətnində heç bir dəyişiklik edilmədən “Firdovsi- ilhamat”a
(377, 99-101) və sonrakı kitablarına düşən(379, 381; 69-70; 75-76) “Gözlərin” rədifli şeiri jurnalın 26-cı sayında dərc olunmuşdur(177, 419).
Etdi səhragərdi-cənnət laübali gözlərin,- mətləli 15 beytlik bu qəzəl şairin məhəbbət mövzusunda olan çox az sayda əsərlərindən biridir. Şeirdə sevən bir aşiqin hiss- həyəcanları, məşuqəsindən yana keçirtdiyi sarsıntılar və bu səbəbdən düşdüyü hallar çox ustalıqla və emosional bir tərzdə ifadə olunmuşdur. Bir neçə beytə diqqət edək:
Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|