Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İslam Qəribli
- Eyyühəl Ġslam, ümmidi-nicatın yox sənin (184, 484
- Bu gediĢlə onlarındır atiyi-imran bu gün(184, 484).
- Qəti-ümmid eylədik biz doğrusu islamdan(184, 484).
- ĠNSAN
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- I. 6. ƏDƏBĠ-ĠCTĠMAĠ GÖRÜġLƏRĠNĠ ƏKS ETDĠRƏN
İslam Qəribli
130 fəryad edir, “Min nəva, min növheyi-dilsuz inşad eyləriz” və elə düşünürük ki, bunlarla da tərəqqiyə nail olduq. Lakin boş-boş danışmaqla heç nəyə nail olmaq olmaz. İş görmək üçün əməl, fəaliyyət lazımdır. Oxucusuna xitabən M.Hadi elan edir ki, nə qədər ki, elmi, dini və dünya işlərindən baş çıxarmağa qüdrəti yoxdur, demək, onun həyatı, yaşayışı da yoxdur. Bunlar yoxsa, onda:
Eyyühəl Ġslam, ümmidi-nicatın yox sənin(184, 484). Nicat üçün nə lazımdır? Şairə görə qəlbi “nuri-irfanla” – maarif işığı ilə nurlanmayan şəxslər rəzalət və cəhalətə qalib gələ bilməzlər, əksinə dinin və məzhəbin əsasını, sütunlarını “rəxnədar” edərlər. “Ütlubul elmə vəlov bis-sin....” buyurmuşdur Nəbi” (Quranın “Beşikdən məzara qədər oxu, elm öyrən” ayəsinə işarədir. – İ.Q) hikmətini müsəlman qardaşlarına xatırladan şair bildirir ki, məhz elmə önəm verməlkərinin nəticəsidir ki, Qərb ölkələri, xüsusən Firəngistan gündən-günə tərəqqi edir və:
Şair bildirir ki, o göz ki kordur, nursuzdur, o, elmin düşmənidir, maarifin qənimidir. Çünki:
Şeir M.Hadinin belə bir acı təəssüratı ilə tamamlanır:
Poetik əsərlərinin təhlilindən göründüyü kimi, M. Hadi ənənəsinə sadiq qalaraq vətən, millət və Tanrının yaratdığı məxluqatın ən əşrəfi olan ĠNSAN, onun yaşam tərzi, keçmiş, bu gün, gələcək haqqında fikir və mülahizələrini irəli sürür və bu qənaətə gəlir ki, bəşəriyyətin salamatlığı maddiyyatdan daha çox mənəviyyatla bağlıdır. İnsanın mənəvi cəhətdən kamil olması isə
Məhəmməd Hadi və mətbuat
131 təlim, tərbiyə və böyüyüb boya-başa çatdığı mühitdən asılıdır. Cəmiyyət azad olmayınca, əxlaqi və ümumbəşəri dəyərlərə söykənən azad düşüncələrə meydan verilib bunların səmərəsindən bəhrələnməyincə nə kamil insan, nə də mükəmməl həyat tərzindən bəhs etməyə dəyməz. İnsan nicat və səadəti axtarmamalı, onu qazanmaq üçün mücadilə etməlidir. Ən vacib şərt kimi şəxsi istəklərin bəşəri mənafelərə qurban verilməsi gərəkdir ki, bunun da baş yolu mənəvi kamillikdən keçir və deməli şikəst mənəviyyatın bəhrəsi zorakı, hərki-hərkiliyə əsaslanan cəmiyyət – zalımlar və məzlumlar dünyası, mükəmməl mənəviyyatın bəhrəsi isə insanın insan kimi yaşamaq istəklərini reallaşdıran azad, hürr cəmiyyət olacaqdır.
I. 6. ƏDƏBĠ-ĠCTĠMAĠ GÖRÜġLƏRĠNĠ ƏKS ETDĠRƏN
“Füyuzat”da Məhəmməd Hadinin şeirləri ilə bərabər onun inqilabi-ədəbi görüşlərini əks etdirən məqalələrinə”(64, 13) və publisistik tərcümələrinə də geniş yer ayrılırdı. Jurnalın 3-cü nömrəsində çap olunan “Almaniyada darül-məlulin” məqaləsi M. Hadinin orijinal əsəri deyil. Bu yazı jurnalın və müəllifin izahından aydın olduğu kimi, “Kəlküttədə fars lisanında nəşr olunan “Həblül-mətin” cəridəsindən iqtibas olunmuşdur”(142, 43). “Həblül-mətin”in Almaniyadakı mənbələr əsasında nəşr etdiyi bu məqalədə Almaniyanın maarif sisitemindən, əsəsən, buradakı şikəst, kimsəsiz uşaqların təlim-tərbiyəsindən bəhs olunur. Qeyd olunur ki, altımış milyon nəfər əhalisi olan Almaniyada valideyn himayəsindən məhrum olan uşaqları ya dövlət, ya da imkanlı şəxslər öz himayəsinə götürmüş, onlar üçün məktəb və xəstəxanalar inşa etmişlər. Məqalədən anlaşıldığı kimi, “Darül- məlulin” (xəstələr, şikəstlər, kimsəsizlər evi) tipli müəssisələr Almaniyada çoxdur və bunlar 1832-ci ildən yaradılmağa başlanmışdır. Bu müəssisələrdə uşaqların səhhəti, sağlamlığı ilə İslam Qəribli
132 yanaşı, onların təlim-tərbiyəsi ilə də ciddi məşğul olur, hətta lal uşaqlar belə unudulmur, onlara müxtəlif peşələr öyrədilir. Bu səbəbdəndir ki, 270 minə yaxın sayı olan bu kimsəsizlərin əksəriyyəti sonralar özləri-özlərini dolandırmaq gücünə malik olur və “ bu təfsilata görə məlum olur ki, yüzdən doxsan məlul tərbiyə sayəsində möhtaci-müavinət və sədəqə olmayaraq təmini-maaş edə bilirlər və özlərini idarədən aciz qalmazlar”(142, 45). Jurnalın beşinci nömrəsində Qahirədə ərəb dilində çıxan “Əl-məcəllətül-osmaniyyə” qəzetindən tərcümə olunmuş bir məqalə “Nidaül-vətən li əbnayi” (“Vətənin övladına nidası”) adı ilə çap olunmuş, sonunda mütərcim imzası qoyulmuşdur(146, 79). Tərəddüd etmədən bildiririk ki, məqaləni ərəbcədən Azərbaycan türkcəsinə çevirən M. Hadidir. Dil, üslub, ifadə tərzi, cümlələrin quruluşu şairin eyni ilə “Həyat” və “Füyuzat”da çap etdirdiyi məqalələrə bənzəyir. Kiçik bir nümunə göstərməklə məsələni uzatmağa ehtiyac duymuruq: “Vətəni-əziz şu yolda övladına lisani-hal ilə nida ediyor: - Övladi-əzizlərim, sevgili fərzəndlərim! Nidamı eşidiniz, tövsiyəmi can kibi hifz etməklə bərabər, bu qorxunc yuxudan bidar olunuz”(146, 79). Məqalənin M. Hadi tərəfindan tərcümə edildiyini təsdiqləyən digər bir cəhət şairin məqalədən sonra jurnalın son səhifəsində “Məhəmməd Hadi” imzası ilə çap etdirdiyi “Nidaül- vətən” şeiridir. Jurnal 1-ci nömrəsinin 10-cu səhifəsində “Qanuni-əsasiyi- İran və hürriyyəti-islamiyan mücahidlərindən Ağa Seyid Məhəmməd müctəhid Təbatəbayi həzrətlərinin təsviridir” sözləri ilə Təbatəbayinin şəklini vermiş, 6-cı nömrədə isə onun “sədri- sabiqə” yazdığı çox cəsarətli bir məktubunu M. Hadinin tərcüməsində oxuculara təqdim etmişdir(148, 85-86). Məktub bu sözlərlə başlanır: “Sevgili vətənin başdan-başa bir xarabazar təşkil etdiyi, düçari-fəlakət və təhlükə olduğu açıq və aydın bir keyfiyyətdir”. Məktubda bildirilir ki, məmləkətin islahı və millətin normal yaşayışı üçün “Şurayi-ümmət”, “Məclisi-milli” təsis olunmalı, “əhalisinin böyük bir qismi əcnəbilər boyunduruğu
Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|