İslamda Uşaq Tərbiyəsinin Əsasları

Əgər  kasıblıqdan  qorxursunuzsa,  (bilin  ki,)  Allah  istəsə, 
Öz lütfündən (bəxş etməklə) sizi varlandırar
. (Tövbə 28)
 
Şair demişdir: 
يرديامو
 
يرقفلا
 
تىم
 
يرديامو...هانغ
 
نيغلا
 
تىم
 
ليعي
 
           “Kasıb necə bilsin ki, nə vaxt var əldə edəcək, 
             Varlı haradan bilsin ki, varı əldən gedəcək.” 
Yəni – nə vaxt kasıb və ehtiyac sahibi olacaq. 
Övladın çoxalması sözünə gəlincə isə bu feillərdən heç biri 
ilə  ifadə  olunmur.  Övladların  çoxalması  əa`lə,  yuilu  (
لاعأ
 
ليعي
) 
feili ilə ifadə olunur. Məsələn “əalə`r-raculu” , “yuilu” kişinin 
övladı çoxaldı mənasındadır. Bu, dilçi alimlərin rəyidir. 
22
 
əl-Vahidi özünün “Bəsit” kitabında bütün təfsir alimləri və 
dilçilərin belə dediklərini nəql edir: “Təulu” kəlməsinin məna-
sı  (haqdan)  meyl  etmək  və  zülmkar  davranmaqdır”.  Bununla 
yanaşı  mərfu
23
  hədisdə  belə  deyildiyi  rəvayət  olunur:  “Pey-
ğəmbər 

 ayənin açıqlaması haqqında dedi: “Yəni zülm etmə-
yəsiniz”.
24
 Başqa bir rəvayətdə isə belə deyilir: “Haqdan meyl 
                                                 
22
  Müəllifin  oxucuların  nəzərinə  çatdırmaq  istədiyi  orada  işlənən  sözün 
ailəni artırmaq deyil, zülm etməmək anlamında gəldiyini bildirməkdir. Bu-
nunla  da  bir  qadınla  evlənməyin  üstünlüyü  İmam  Şafiinin  dediyi  kimi 
ailənin çoxluğundan deyil, zülm etmək ehtimalına bağlıdır. 
23
 Mərfu hədis sənədi Peyğəmbərə 

 qədər gedib çıxan hədisdir. 
24
 İbn Hibban “Səhih” kitabında 1730 rəqəmi ilə rəvayət etmişdir. İbn Kəsir 
İbn Əbu Hatimdən onun öz sözünü nəql edərək belə demişdir: “Atam dedi 

---

24 
 
etməyəsiniz”.  Bu  həmçinin  İbn  Abbas,  Həsən,  Qatədə,  Rabii, 
Suddi,  Əbu  Malik,  İkrimə,  Fərra,  Zəccac,  İbn  Quteybə  və 
İbnu`l-Ənbəri kimi alimlərin görüşüdür”. 
Baxmayaraq  ki,  İmam  Şafii  öz  iddiasında  Fərranın  Kəsai-
dən  etdiyi  nəqlinə  əsaslanmış  mən  deyirəm  ki,  həqiqətən  də 
ayə  bu  mənaya  dəlalət  edir.  Kəsai  bəzi  səhabələrin  ayədəki 
sözün  övladların  artması  mənasında  işləndiyini  demişdir.  O 
həmçinin  bunun  ərəblərdən  eşitdiyi  əsl    ədəbi  dil  olduğunu 
bildirmişdir. Ancaq bizim dediyimiz  mənanı bir neçə yöndən 
dəstəkləyən səbəblər vardır. 
Birincisi: Bu kəlmənin övladların artması mənasını verməsi 
iddiasını  Kəsaidən  başqa  heç  kim  deməmişdir.  Digər  dilçilər 
bunun əksini söyləmişlər. 
İkincisi: Birinci görüşün dəlili ğarib hədis
25
 olsa da bu rəva-
yət Allah Rəsulundan 

 nəql olunmuşdur. Buna görə də o, ra-
cih
26
 görüş olmağa daha uyğundur. 
Üçüncüsü: Birinci görüş Aişə 
g
 və İbn Abbasdan 

 rəvayət 
olunmuş  və  təfsir  alimlərindən  də  onların  bu  sözünə  müxalif 
bir  şey  deyən  olmamışdır.  Hakim  Əbu  Abdullah  demişdir: 
“Bizə görə səhabənin təfsiri mərfu hökmündədir”.
27
 
                                                                                                                 
ki,  bu  hədisə  mərfu  deyilməsi  doğru  deyildir.  Doğru  olan  bu  hədisin 
Aişədən 

 məvquf  (Aişənin özünə nisbət edilən) olmasıdır”. 
25
 Ğarib hədis yalnız bir səhabədən (ravidən) rəvayət olunan hədisə deyilir. 
26
 Racih görüş bir məsələ ətrafında bir neçə rəy olduğunda müəyyən əsas-
larla üstünlük verilən rəydir 
27
  Hakim  səhabənin  təfsirini  mərfu  yəni  Peyğəmbərə 

  nisbət  edilən  söz 
hesab  etmişdir.  Bu  xüsusən  rəy  (ictihad)  qəbul  etməyən  ayələrin  təfsirinə 

---

25 
 
Dördüncüsü: Doğan qadınlarla evlənməyə təşviq edən də-
lillər və Peyğəmbərin 

 ümmətinin çoxluğu ilə qiyamət günü 
fəxr edəcəyini deməsi bu təfsiri (Şafiinin təfsirini) əsassız edir. 
Beşincisi: Ayənin ümumi mövzusu onları, zülm və haqsız-
lıq etməkdən  qorxduqları  məsələlərdən başqa bir yönə istiqa-
mətləndirmir. Allah 

 ayənin əvvəlində buyurur
: 
 َنَم مُكَل َباَط اَم ْاوُحِكنٱَف َٰىَمََٰتَيۡلٱ يِف ْاوُطِسۡقُت هلََأ ۡمُتۡفِخ ۡنِإَو
  َعََٰبُرَو َثََٰلُثَو َٰىَنۡثَم ِءٓاَسَنلٱ