Ызбекистон Давлат жисмоний тарбия институти

Nazorat va tadqiqot guruhlarida to’p uzatish texnikasining shakllanish darajasi.

Nazorat guruhi – n = 12 Tadqiqot guruhi – n = 12

Guruhlar	3 m dan turib 4 m balandda joylashgan aylana nishonga 10 marta to’p uzatish		Basketbol jarima chizig’idan 10 marta savotga to’p uzatish
	Soni	Texnikasi	Soni	Texnikasi
Nazorat	5,2 6,3	3,2 3,3	4,4 5,2	3,4 3,5
Tadqiqot	5,3 72	3,4 4,4	4,6 7,0	3,3 4,2

Izoh: tajribadan oldin

tajribadan so’ng

1- diagramma

Nazorat guruhida to’p uzatish texnikasining shakllanish darajasi.

Nazorat guruhi – n = 12 Tadqiqot guruhi – n = 12

180						3,3
160		3,2
140
120
100
80
60							3,5
40			3,4
20
0	Tajribadan oldin Tajribadan so’ng

	3 m dan turib 4 m balandda joylashgan aylana nishonga 10 marta to’p uzatish
	Basketbol jarima chizig’idan 10 marta savotga to’p uzatish

2-diagramma

Tadqiqot guruhida to’p uzatish texnikasining shakllanish darajasi.

Nazorat guruhi – n = 12 Tadqiqot guruhi – n = 12

200
180						4,4
160		3,4
140
120
100
80
60							4,2
40			3,3
20
0	Tajribadan oldin Tajribadan so’ng

	3 m dan turib 4 m balandda joylashgan aylana nishonga 10 marta to’p uzatish
	Basketbol jarima chizig’idan 10 marta savotga to’p uzatish

Basketbol jarima chizig’ida turib 10 marta savatga yoki uning taxtadagi kvadrat nishoniga to’p uzatish aniqligi va texnikasi nazorat guruhida 4,4 marta va 3,4 bahoni tashkil etdi. Tajriba muddatidan so’ng bu ko’rsatgichlar deyarli ko’p o’zgargani yo’q va 5,2 marta hamda 3,4 bahoga loyiq bo’ldi. Ko’rinib turibdiki, to’p uzatish texnikasida hech qanday o’zgarish bo’lmagan.

Tajriba guruhida qayd etilgan ko’rsatgichlar sezilarli darajada organi kuzatildi. Savat yoki kvadratga aniq to’p uzatish 7 marta, uning texnikasi 4,2 debbaholanganligi ko’zga tashlandi.

8 oy davomida o’tkazilgan pedagogik tajriba yakuniy malakaviy ish oliga qo’yilgan birinchi vazifani ijobiy xal etilganligidan darak bermoqda va moslashtirilgan harakatli o’yinlarni to’p uzatish anikligi va uning texnikasiga ijobiy ta’sir etganligini isbotladi.

Demak, trenirovka mashg’ulotlarida texnik tayyorgarlikni shakllantirish samaradorligi harakatli o’yinlarga to’g’ridan – to’g’ri bog’liq deyishga asos bor.
3.3. ZARBA BERISH TEXNIKASINI SHAKLLANTIRISHDA HARAKATLI O’YINLARDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI.
Voleybolda sakrab to’r ustidan zarba berish texnikasi o’rta muraqqab harakat malakalari tarkibiga kirsada, ushbu malakani eng yosh voleybolchi bolalarda dastlab o’rgatish bosqichidan boshlab amalga oshirish barcha mutaxasislar tomonidan tan olingan.
Olimlarning fikriga ko’ra, masalan, 3 zonadan 4 zonaga uzatilgan to’pni to’g’ri zarba berish turli tayyorgarlik va yoshga ega voleybolchilarda turliga bo’lishi mumkin. Ular bu borada o’zlarining test mashqlaridan foydalanishni tavsiya etadilar.

Jumladan, 11 yoshli bolalar 4 zonaga uzatilgan to’pni 10 imkoniyatdan 3 ta zarbani to’r ustidan o’tkazsalar «5» baho, 2 ta zarba – «4» baho, 1-ta zarba «3» baho va 0 – «2» baho, 12 yoshli bolalarda 4-ta zarba «5», 3-ta «4», 2-ta «3», 1-ta «2» baho deb belgilab berganlar.

Biz o’z tadqiqotimizda ham aynan shu test mashklaridan foydalandik. 3.2.1-3.2.2- jadvallarda nazorat va tajriba guruhlarida zarba berish bo’yicha o’tkazilgan test natijalari aks ettirilgan.

Tajribadan avval o’tkazilgan tadqiqot natijalariga ko’ra nazorat guruhidagi bolalarda ham, tajriba guruhidagi bolalarda ham zarba berish ko’rsatgichlari soni bo’yicha yuqorida qayd etilgan mualliflar ko’rsatgichlaridan farq qilmagani ko’rinib turibdi.

Chunonchi, nazorat guruhida zarba berish soni 2,4 martani, texnikasi esa 3,2 deb baholanganligi kuzatayotgan bo’lsak, bu ko’rsatgichlar tajriba guruhida ham 2,5 va 3,0 deb baholandi.

Demak, o’rtadagi farq deyarli katta emas, balki tajriba guruhidagi bolalarda zarba texnikasi yanada pasroq raqam bilan baholangan. Ammo, pedagogik tajriba yakunida olingan natijalar masalaga yaqqol oydinlik kiritdi va mashg’ulotlar jarayonida ixtisoslashtirilgan harakatlardan foydalanish zarba texnikasini qanchalik samarali shakllantirish mumkin ekanligini namoyish etdi.

Jumladan, agar nazorat guruxida zarba berish soni va uning texnikasi hammasi bo’lib muvofiq ravishda 3,2 marta va 3,6 deb baholangan bo’lsa, tajriba guruhida ushbu ko’rsatgichlar tajribadan so’ng 4,8 va 5,8 deb baholandi.

3.2.2.-jadval

Nazorat va tajriba guruhlarida zarba berish texnikasini harakatli o’yinlar yordamida shakllantirish samaradorligi

Nazorat guruhi – n-12

Tajriba guruhi – n-12

Guruxlar	10 imkoniyatdan zarba berish
	Soni	Texnikasi
Nazorat	2,4 3,2	3,2 3,6
Tajriba	2,5 4,8	3,0 5,8

Binobarin, pedagogik tajriba davomida mashg’ulotlarda qo’llanilgan harakatli o’yinlar zarba berish soni va texnikasiga ijobiy ta’sir ko’rsatganligi isbatlandi. Demak, yosh voleybolchilarni tayyorlashda va xususan sport mahoratini shakllanishida maxsus ixtisoslashtirilgan harakatli o’yinlarni tanlab olish va mashg’ulotlar jarayonida qo’llab borish shu jarayonlarni samarali shakllantirish imkonini berar ekan.

Jismoniy tarbiya darslarida voleybol sport turini texnikasini o’rgatishda qo’yidagi quyidagi maxsus tanlab olingan harakatli o’yinlardan foydalandik.

1. 
   Uzat-o’tir» (1 rasm).
   

Tayyorgarlik. O’yinchilar teng 2 jamoaga bo’linib, alohida ketma-ket (kolonna) bo’lib joylashadilar. 2 ta boshlovchi o’yinchi kolonnalarga 2 m oralig’ida qarama-qarshi joylashadilar.

O’yin mazmuni. Murabbiyning signali bilan boshlovchilar to’pni ikki qo’llab yuqoridan kolonnalarga birinchi turgan o’yinchilarga uzatadilar.

Birinchi turgan o’yinchilar to’pni boshlovchilarga yuqoridan ikki qo’llab (chamasidan) aniq uzatadilar va so’ng o’tiradilar.

Keyin 2-chi, 3-chi va hokazo o’yinchilar shu mashqni qaytaradilar. Oxirgi turgan o’yinchi to’pni uzatib utirgandan so’ng, o’yin yana boshidan qaytariladi.

O’yin qoidasi. To’p faqat navbat bilan uzatiladi. Uzatish texnikasi voleybol qoidasi doirasi ijro etiladi.

O’yin 5 marta qaytariladi.

To’pni tushirmasdan boshlovchiga aniq uzatgan birinchi jamoa g’olib deb topiladi.

29-rasm.



















2 m

1. 
   «To’p uzatish estafetasi» (2-rasm).
   

Tayyorgarlik. O’yinchilar teng 2 jamoaga bo’linib, alohida 2-ta shirengada 3 m oralig’ida bir-biriga qarama – karshi joylashadi.

O’yin mazmuni. Murabbiyning signali bilan shirengada birinchi turgan 2 juft o’yinchi oldinga yon tomoni bilan olinga harakatlanib bir-biriga to’p uzatadilar va mashq belgilangan 18 m li sharragacha bajariladi. O’yinchilar marraga yotib kelganidan so’ng, to’p navbatda turgan o’yinchilarning biriga uzatiladi. O’yin shu tarzda 5 marta qaytariladi

Qaysi jamoa o’yinchisi ko’proq xatoga yo’l qo’ysa, shu jamoa mag’lub deb topiladi.

30-rasm.



3. «Turli balandlikda osilgan to’plarga sakrab zarba ber».
O’yin mazmuni: Ishtirokchilar 3-4 metr oralig’ida bir kolonna bo’lib, sekin yuguradilar va har hil balandlikda osilgan to’plarga zarba beradilar.

31-rasm.



Xulosalar

1. 
   Mavzu doirasida tahlil etilgan ilmiy va uslubiy adabiyotlardan shu narsa ayon bo’ldiki, 5-9 sinf o’quvchilarini voleybol to’pini boshqarish texnikasiga o’rgatishda, ularning texnik mahoratini shakllantirishda maxsus ixtisoslashtirilgan harakatli o’yinlarning amaliy ahamiyati beqiyosdir.
   
2. 
   Voleybolchilar texnik tayyorgarligini rivojlantirishda harakatli o’yinlar samaradorligi, ularning ahamiyatini aniqlashga qaratilgan savolnoma natijalariga ko’ra, respondent – jismoniy tarbiya o’qituvchilari va murabbiylarning aksariyat qismi texnik tayyorgarlik jarayonida harakatli o’yinlarning ijobiy ahamiyatini to’g’ri baholay olmadilar. Demak, ularning professional faoliyatida harakatli o’yinlardan foydalanish maromida emas va bu masalaga etarliga urg’u berilmasligi kuzatildi.
   
3. 
   Tadqiqot davomida ishtirok etgan o’quvchilarning texnik tayyorgarligi talablarga javob bermasligi ko’zga tashlandi.
   
4. 
   Pedagogik tajriba natijalari 5-9 sinf o’quvchilarini voleybol to’pini boshqarish texnikasiga o’rgatishda maxsus ixtisoslashtirilgan harakatli o’yinlarning samarali ekanligini isbotlandi va qisqa muddat davomida (8 oy) to’p uzatish va zarba berish aniqligi hamda texnikasi qanchalik keskin shakllanishi mumkinliga namoyish etdi.
   
5. 
   To’pni «Uzat-o’tir», «To’p uzatish estafetasi» va «Turli balandlikda osilgan to’plarga sakrab zarba ber» kabi harakatli o’yinlar 5-9 sinf o’quvchilarini voleybol to’pini boshqarish texnikasiga o’rgatishda umumiy jismoniy tayyorgarligini oshirishda o’ta samarali vosita ekanligini isbotlab berdi.
   
6. 
   Yuqorida qayd etilgan maxsus harakatli o’yinlarni voleybolchilar mashg’ulotlariga tadbiq etish ularning texnik tayyorgarligiga ijobiy ta’sir etishga kafolat beradi.
   

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.O’zbekiston Respublikasi Konstitustiyasi - T.: O’zbekiston, 1992.-44 b.

2.Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. – T.: O’zbekiston, 1994.-300 b.

3.Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q //Muloqot. –T.:, 1998.- №5. -B.1-6.

4.Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. – T.: O’zbekiston, 1997. – 326 b.

5.Karimov I.A. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining XIV sessiyasi materiallarini ta’lim muassasalarining o’quv dasturlariga kiritish to’g’risida. – T.,1999. – 15 b.

6.O’zbekiston Prezidentining “O’zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasini tuzish to’g’risida”gi // Xalq so’zi.-2002.-24 oktyabr.

7.O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining “O’zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasi faoliyatini tashkil etish to’g’risida”gi // Xalq so’zi.-2002.-31 oktyabr.

8.O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining “O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi // Xalq so’zi.-1999.- 27 may.

9.O’zbekiston Respublikasi “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida”gi qonuni //Xalq so’zi.- 2000. – 28 may.

10.Barkamol avlod O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. –T.: Shark,1998. - 63 b.

11.O’zbekiston Respublikasi “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni. // Turkiston.- 1997. - 1 oktyabr.

12.Abdullaev U. «Xalq o’yinlari milliy sport turlarini tiklash va aholini jismoniy tarbiyalashda ulardan keng foydalanish usullari» mavzusiga bag’ishlangan jumhuriyat milliy-amaliy anjumanining tezislari. 19-20 aprel 1991 yil 1-qism, B-12-15.

13.Abdumalikov R., Abdullaev A. Xalq milliy o’yinlari mazmunida ma’aviyat asoslari. T.: 1995. – B.14.

14. Ayrapetyanst L.R., Godik M.A. Sportivnыe igrы. Toshkent, Ibn Sino, 1991.

15. Ayrapetyanst L.R., Voleybol. ZAR QALAM, T. 2005 y. 240 b.

16.Bagen M.M. Obuchenie dvigatelnыm deystviyam. M.:Fizkultura i sport. 1985.-192 b.

17. Bayirbekov M. Pedagogicheskiy kontrol spestializirovannыx nagruzok prыjkovoy napravlennosti voleybolistov vыsshey kvalifikastii v sorevnovatelnoy i trenirovochnoy deyatelnosti, Avtoref. k.p.n., T., 2002 g., 23 s.

18. Bashkirov V.F. Profilaktika travm sportsmenov, M, 1987 g., s. 8-41.

19. Begidov B.C., Seluyanov V.M. Metodika silovoy podgotovki dzyudoistov 15-17-letnego vozrasta. JT i PFK, № 5, 1993 g., s. 6-7.

20. Verxoshanskiy Yu.V. Osnovы spestialnoy fizicheskoy podgotovki sportsmenov, M, FiS, 1988 g., 330 s.

21. Garipov A.T. Faktornaya struktura i metodika skorostno-silovoy podgotovki yunыx voleybolistov, Avtoref. diss.k.p.n., M., 1990 g., 23 s.

22. Godik M.A. Kontrol v prostesse sportivnoy trenirovki, V kn. «Podgotovka futbolistov», M., 1977 g., s. 18-29.,

23. Godik M.A. Pedagogicheskie osnovы normirovaniya i kontrolya sorevnovatelnыx i trenirovochnыx nagruzok, Avtoref. diss. D.p.n., M., 1981 g., 42 s.

24. Jeleznyak Yu.D. Yunыy voleybolist, M., 1988 g., 190 s.

25. Jeleznyak Yu.D. Sportivnaya orientastiya i otbor (Voleybol. Uchebnik dlya IFK), M., FiS, 1991 g., s. 122-129.

26. Jeleznyak Yu.D., Ivoylov A.V. Voleybol (Uchebnik dlya IFK), M., FiS, 1991 g., 239 s.

27. Zastiorskiy V.M. Sportivnaya metrologiya, M., 1982 g., 256 s.

28. Zuoza Aurelius-Kazis Kazevich Vliyanie stelenapravlennыx urokov fizicheskoy kulturы s elementami voleybola na povыshenie urovnya fizicheskoy podgotovlennosti mladshix shkolnikov, Avtoref. diss. k.p.n., Minsk, 1989 g., 20 s.

29. Ivoylov A.V. Voleybol, Uchebnik dlya ped. institutov, Izd-e 3-e, pererab., Minsk. VSh, 1985 g._t 261 s.

30. Kerimov F.A. Sport kurashi nazariyasi v usuliyati, T., 2001 y., 286 b.

31. Kondak N.N. Razvitie prыjkovoy vыnoslivosti u voleybolistov na osnove modelirovaniya otvetnыx reakstiy organizma, Avtoref, diss.k.p.n., Kiev, 1985 g., 26 s.

32. Matveev L.P. Osnovы obщey teorii sporta i sistemы podgotovka sportsmenov. Kiev, 1999 g.. 318 s.

33.Rixsieva A.A., Nasriddinov F.N., Rixsiev A.I. Fizicheskoe sostoyanie shkolnikov i sportivnoy molodeji. – T.: Ibn Sin, 1992.-152s.

34. Naraliev M.A. Faktornaya struktura i metodika sover-shenstvovaniya skorostno-silovoy podgotovlennosti voleybolistov, Avtoref. diss. k.p.n., M., 1987 g., 23 s.

35. Nasimov R.S. Kompleksnaya ostenka texniko-takticheskoy podgotovlennosti yunыx voleybolistov 10-17 let, Avtoref. k.p.n., M., 1990 g., 23 s.

36.Usmonxodjaev T., Xujaev A. Harakatli o’yinlar, 1992, B.3-4.

37.Usmonxodjaev T.S. Nauchno-pedagogicheskie osnovы fizicheskogo sovershenstvovaniya detey v svyazi s ix dvigatelnoy aktivnostyu. Avtoref.diss. ...dok.ped.nauk. – Tashkent, 1995. – 49s.

38. Osnovы upravleniya podgotovkoy yunыx sportsmenov, (pod red. Nabatnikovoy M.Ya.), M., 1982 g., 280 s.

39. Piloyan R.A. Nachalnыy etap v mnogoletney podgotovke borstov, Uchebnoe posobie, Malaxovka, 1991 g., 81 s.

40. Platonov V.N. Podgotovka kvalifistirovannыx sportsmenov, M., FiS, 1986 g., 284 s.

41. Platonov V.N. Obщaya teoriya podgotovki sportsmenov v olimpiyskom sporte, Kiev, 1997 g., 584 s.

42. Titar V.A. Fizicheskaya podgotovka. Voleybol, Uchebnik dlya institutov fizicheskoy kulturы, M., FiS, 1991 g., s. 160-165.

43. Topыshev O.P., Belyaev A.V., Fomin E.V., Kasmaliev O.S. Dinamika fizicheskoy podgotovlennosti voleybolistov v podgotovitelnom periode. TiPFK, № 3, 1988 g., s. 54-56.

44. Filin V.P. Teoriya i metodika yunosheskogo sporta, Uchebnoe posobie dlya IFK i TFK, M., 1987 g.

45. Fomin E.V. Issledovanie faktorov opredelyayuщix vzaimosvyaz fizicheskoy i texnicheskoy podgotovki voleybolistov, Avtoreferat, VNIIFKa, M., 1980 g., 26 s.

46. Fomin V.E. Vzaimosvyaz fizicheskoy podgotovlennosti i texniki napadayuщego udara v voleybole, TiPFK, № 9, 1985 g.,s.11-13.

47. Fomin E.V. Spestialnaya fizicheskaya podgotovka yunыx voleybolistov. Metodicheskaya razrabotka dlya studentov GЦOLIFKa, M., 1986 g., 41 s.

48. Salamov R.S. «Sport mashg’ulotlarining nazariy asoslari» O’zDJTI. Nashriyot matbaa.T-2005.

49.Salomov R. Sovershenstvovanie obrazovatelnogo prostessa podgotovki bakalavrov po napravleniyu «Fizicheskaya kultura i sport». Avtoref.diss…dokt.ped.nauk. Tashkent. – 2003g’38 s.

50. Salamov R.S; Yunusova Yu.M. «Jismoniy tarbiya nazariya va usuliyati» O’quv qo’llanmasi. O’zDJTI. Tip.T-1997.

Seytxalilov E.A. Pedagogicheskie osnovы ozdorovitelnoy napravlennosti uchebno-vospitatelnogo prostessa v obщeobrazovatelnыx shkolax Uzbekistana. Diss.nauch.dok. dok.ped.nauk. Tashkent, 2000 – 60 s.

51.Seytxalilov E.A. Ta’lim sifati ustuvorligi - o’zgarmas talab. //Fan-sportga T. 2004 - № 1 – b. 20g’24 .

52.Yunusova Yu.M. Organizastiya i metodika fizicheskoy kulturы v obщeobrazovatelnыx shkolax respubliki Uzbekistana.- T.:2002. 120 s.

53.Yarmulnik D.N., Faktorovich L.M., Usmanov X.A. Metodicheskaya razrabotka po obrabotke eksperimentalnыx dannыx.- T.: 1989.g’ 44 s.

MUNDARIJA

Kirish		3
I Bob.	Muammoning o’rganilganlik darajasi	6
1.1.	5-9 sinf o’quvchilariga voleybol dars o’tkazish uslubiyati	6
1.2.	Yosh voleybolchilarni tarbiyalashda texnik tayyorgarlikning mohiyati, mazmuni va xususiyatlari	11
1.3.	Holatlar va harakatlanish, dastlabki holatlar	16
1.4.	To‘p uzatish	18
1.5.	To’pni o’yinga kiritish texnikasi	22
1.6.	Hujum zarbalari	25
1.7.	Himoya texnikasi	27
1.7.1.	To‘pni qabul qilish	27
1.7.2.	To‘siq qo‘yish	30
1.8.	To’pni pastdan qabul qilishni takomillashtirish mashqlari	32
1.9.	Yosh voleybolchilarning jismoniy tayyorgarlik	35
II Bob.	Tadqiqotning uslubiyati, pedagogik tajribaning mazmuni va tashkil qilish tartibi	46
2.1.	Tadqiqot uslublari	46
2.2.	Ilmiy adabiyotlar manbalarini tahlil qilish va amaliy tajribalarni umumlashtirish	46
2.3.	Test mashqlari	46
2.4.	Pedagogik kuzatish va nazorat testlari	47
2.5.	Pedagogik tajriba	47
2.6.	Matematik statistika uslublari	48
2.7.	Tadqiqotning tashkil qilinishi	48
III Bob.	Tadqiqot natijalari va ularni taxlili	49
3.1.	Voleybol sport turini texnik tayyorgarlikni shakllantirishda harakatli o’yinlardan foydalanish samaradorligi (jismoniy tarbiya o’qituvchilari va murabbiylar nigohida)	49
3.2.	Voleybol to’pini uzatish texnikasini shakllantirishda harakatli o’yinlardan foydalanish samaradorligi	52
3.3.	Zarba berish texnikasini shakllantirishda harakatli o’yinlardan foydalanish samaradorligi.	56
Xulosalar		60
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati		61