Kiş 2012 / sayi 60 01-18 bilig
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tahtakurusu Türküsü
- Açıklamalar
• Bläsing, Sokakta Aldım Bir Tane, Evde Oldu Bin Tane • 38 • bilig KIŞ 2012 / SAYI 60 büyük zarar vermektedir. Sokmasıyla birlikte vücuda tehlikeli ve ölümcül mikroplar bulaştırmaktadır. Bu yüzden tahtakurusugiller vb. bayağı korku- lur bir şeydi. Hastalık ve ölüm getirebilen böylesi bir böcek çeşidi Alectoro- bius tholozani’dir. Bu şeytanı burada hikaye etmem gerekmez, bunu daha önce Movassaghi çok ilginç ve ayrıntılı makalesinde yaptı (2001). Schweinitz 1910 yılında yayımlanan gezi notlarında (127-128) şu ilginç ve fevkalade dehşetli hikâyeyi aktarmaktadır: “Eski zamanlarda Buhara’da bir zindan varmış, içindeki esirleri işkence etmek üzere orada tahtakuruları yetişti- rilip zavallı mahkûmların yanına bırakılmış”. Eğer bu korkunç rapor doğruysa tıpkı pirana balıkları gibi tahtakurusu orduları tutuklulara saldırıp kan eme eme onlara en ıstıraplı şekilde can verdirmiştir. 73 Diğer bir şark seyyahı olan Schuyler’se gezi notlarında (1876) 74 ilk bakışta inanılmaz, ama hakikaten olağanüstü mühim olan şu bilgiyi vermektedir: “Pire, bit gibi dünyaca bilinen haşerat türleri tüm Orta Asya’da fevkalade yaygındır. Fakat, ne tuhaf ki, Rus- ların gelişine dek tahtakurusu orada hiç bilinmemekteydi. Taşkent ve bütün menzil duraklarında şimdi çok yaygındır, ama Buhara ile Kokand’da henüz bilinmez”. 75 Bence tam güvenilir bu verileri dikkate alınca, tahtakurusu konu- suna dair (1) al-Kāşġarī’nin al-baqq, yani tahtakurusundan bahsetmemesi 76 ve (2) tahtakurusu isimlerinin Türkçede geç ortaya çıkması gibi karanlık noktalar aydınlanmaya başlar. Bence bu Türklerin Batı Asya, Orta Doğu ve Akdeniz topraklarına açılmadan önce Cimex lectularius türünü büyük olasılıkla pek bilmediklerini gösterir. Cimex lectularius mutedil iklim şartlarını tercih eden bir böcektir. Bu nedenle buna örneğin Karadeniz bölgesi çok uygundur. Tür- kistan’daki çöl ve dağlar, havası genellikle kuru olduğundan müsait yaşam şartlarını sağlamamaktadır. Akdeniz bölgesinde Cimex lectularius da Eskiçağ- dan beri iyi bilinmektedir ve Roma zamanında Caesar’ın lejonlarıla Kuzey Avrupa’ya gelmiştir. Fakat Cimex lectularius’un ne zaman ve nasıl Orta As- ya’ya vardığı daha tam belli değildir. Bu ilginç sorunun aydınlatılması için mutlaka değişik yönlerden kapsamlı araştırmaların yapılması gerekir. Xatınıŋ bĕtlĕ baş bulsa, öyĕŋ qandala bulır (Tatar halkının atasözü) “Kadı- nın başı bitli olursa, evinde qandala [da] olur” (İsänbät 1959: no. 3556), yani pislik demek tahtakurusu demek, tahtakurusu demek pislik demek diye düşünürseniz, yine yanılıyorsunuz. Pire, bit gibi böceklerden farklı olarak tahtakurusunun pislik ile aslında alakası yoktur, çünkü ab-ı hayat’ı yalnız- ca kandır. Bu nedenle buna ekseriyetle sıcakkanlı hayvanların ve insanların oldukları yerlerde -pis olsun, temiz olsun, fark etmez- rast geliriz. Konakçı kanının donmasını önlemek üzere tahtakurusu iğne şeklindeki hortumunu • Bläsing, Sokakta Aldım Bir Tane, Evde Oldu Bin Tane • 39 • KIŞ 2012 / SAYI 60 bilig cilde soktuktan hemen sonra taze yaraya tükürüğünden zerk edip ortalama 5-10 dakika doya doya kan emer. Böylesine edepsiz bir böcek olmakla birlikte “alçacık boylu Hasan Ali’miz 77 edebî dünyanın kağıt beyazı üzerindeki siyah satırlarına sürüne- rek kendine uygun bir-iki minder aralığı bulmayı becerdi. Fakat “ağşam olunca” Anadolu türkülerine nasıl karıştığını bir dinleyin! Tahtakurusu Türküsü Ağşam olunca kederim artar Zalım tahtakurusu ettiğin yeter Ufacık iğnesi zehirden beter Usandım elinden tahtakurusu Varamam yatağa canım sıkılır Ne kadar teklifsiz gelir sokulur Yukarıdan aşşağı tek tek dökülür Yaktın vücudumu tahtakurusu Sarılmış boynuma hakkını ister Şaşırdım Allahım yolumu göster Ufacık yavruların koynumda besler Usandım elinden tahtakurusu Alacağı var gibi sıkı sarılır Elimi değersem karnı yarılır Yatağa geç varsam bana darılır Şaşırdım elinden tahtakurusu Her koğuşta elli altmış kişi var Her biriyle ayrı ayrı işi var İnci gibi kırılası dişi var Usandım elinden tahtakurusu Vücudum da yara oldu sızılar Günde de bin tane yavru kuzular Hiç birini tutamaz avcı tazılar Bulamadım çaresini tahtakurusu Tam akşam olunca kederim artar Tuhtakurusu ettiğin yeter Ufacık iğnesi hançerden beter Usandım elinden tahtakurusu • Bläsing, Sokakta Aldım Bir Tane, Evde Oldu Bin Tane • 40 • bilig KIŞ 2012 / SAYI 60 Bu da bir böcüktür yuvasız gezer Deve gaterini yasdığa dizer Bunların elinden kim olsa bezer Bitirdin bizleri tahtakurusu Zehire boyanmış sivri iğnesi Günde onbeş yavru yapar annesi Gözümü yumunca yürür hepisi Aldattın bizleri tahtakurusu Besteci/Derleyen: Cemal Pakne Kayseri, Develi yöresine ait türkü (Özbek 1975: 340-341) 78. . Dur, dur, bu kadar tahtakurusu artık yetti! Ama şunu da asla unutmayalım Aç qandala açı tĕşlär ve ne yazık ki, Qandala ɣ a daru yuq! Tabiattaki düş- manları da azdır, sadece Qırmıska qandalanı qırır (İsänbät 1959: no. 3537, 3538, 3569). Yetti, bitti! Açıklamalar 1 •kandalay: İzmir; Manisa; Kırım göçmenleri–Bursa; Eyüp–İstanbul • kandalayan: İstan- bul • kandağay: Başhöyük–Kadınhanı-Konya • kandalar: Haşhaşı–Erzincan (DS 2620b). 2 Almanca (Bett-)Wanze, İngilizce Bedbug, Fransızca Punaise; Familyası: Tahtakurusugiller (Cimicidae). 3 Rengi de bilmecelik oldu, krş.: Benim bir kuşum var kahverengi / kahvelerde çalar cengi / bekle kuşum bekle, yaz gelecek / sana da bir pay gelecek. - Tahtakurusu (Başgöz & Tietze 1973: no. 57.2). 4 Ama kendine göre! Qandala da üz balasına: - tätiyĕm, sin bik xuš islĕ digän, di (Tatar atasözü) “Qandala da yavrusuna: ‘Güzelim, sen çok hoş kokulusun’, demiş, derler” (İsänba ̈t 1959, no. 3542). Pis koku bir feromondan gelmektedir. Tehdit edildiğinde tah- takurusu tehlike işareti olarak bu feromonu bırakınca diğerleri kaçıp saklanmaktadır. 5 Cimex lectularius’a dair daha ayrıntılı bilgi için bk. Levinson & Levinson 2004. 6 Ağızlardan: (Iğdır-Kars; Yozgat) tahdabiti (DS 4732a; Gemalmaz 1978: 298). 7 • tahtakehlesi: Afşar, Pazarören Pınarbaşı-Kayseri • beşik biti: Senirkent-Isparta • görük: Samsun • görüt: Sinop; Samsun; Erzurum • karut: Samsun; Lâdik-Samsun • karot: Bağlıca– Ardanuç-Artvin • korda: Rize (DS 4732a, 643a, 2162b, 2164a, 2672a, 2667a, 2924b). 8 Krş. (Konya) ıvacık “tahtakurusu yavrusu” (DS 2497b), eğer bu yavru yumurtadan yeni çıkmış bir yavru olursa, böylesi yorum mümkündür: “- Rum. (Kapadokya) “ βὸ (“- ᾠὸν) “yumurta” (Andriotis 1974: no. 6695) + Tü. -cık eki. Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|