7
metodologiyasmm aparılmasmı və yeni kənd təsərrüfatı bitkiləri sortlarmm
alınmasmı tələb edəcək.
FAO-
ııun son proqnozalrma görə 2050-ci ildə əlavə 2,3 milyard nəfəri
doyurmaq üçün dünya k
ənd təsərrüfatı istehsalı 70 faizədək artmalıdır.
Proqnozlar göst
ərir ki, ən böyük həcmdə məhsullar əkin sahələrinin
artırılması hesabına deyil, məhsuldarlığm artırılması və artıq istifadə edilən əkin
sah
ələrinin intensiv becərilməsi yolu ilə əldə ediləcək. Dünyada zəruri olan
istehsalm artırılmasmm 90 faizi məhsuldarlığm artırılması və intensiv becərilməsi
hesabına və yalnız 10 faizi əkin sahələrinin genişləndirilməsi hesabına gözlənilir.
İnkişaf edən ölkələr üçün FAO bunu 80/20 nisbətində qiymətləndirir. Lakin,
torpaqlarm az miqdarda olan ölk
ələrdə praktiki olaraq bütün artım məhsuldarlığm
artırılması hesabma əldə edilməlidir.
M
əhsuldarlığın artırılması problemi iqlim dəyişikliyi təsiri altmda özünü
daha k
əskin biruzə verir.
Əgər temperatur artıq aşağı düşərsə, bu ərzaq məhsullarının dünya
istehsalmm potensialına ciddi təsir göstərər və qarğıdalı kimi əsas bitkilərin
m
əhsuldarlığı kəskin aşağı düşə bilər. Temperaturun aşağı düşməsi daha çox cənub
enlikl
ərdə Afrikada, Asiyada və Latın Amerikasmda nəzərə çarpacaq və burada
lazımi tədbirlər görülməzsə məhsuldarlıq 20-40 faiz aşağı düşə bilər.
Yeni texnologiyalar v
ə onlarm tətbiq edilmə metodlarmm yaxşılaşdırılması
iqlim d
əyişikliyi və su ehtiyyatlarmın həcminin aşağı düşməsi ilə mübarizədə
əhəmiyyət kəsb edəcək.
M
əhsul yığımmdan sonra itkilərin azaldılması hesabma kənd təsərrüfatı
istehsalmm artırılması innovasiyalar tələb edən daha bir problemli sahədir.
İstehsalın artırılması üçün yeni fermer metodlarınm və texnologiyalarmm
t
ətbiq edilməsi vacib olan bır sira sahələr mövcuddur:
- Fermerl
ər tərəfindərı kənd təsərrüfatı istehsalı vasitələrinin istifadəsinin
effektliyinin yaxşdaşdırılması.
Buna z
ərurət təbii ehtiyatlarm azalması, təbii yanacaq, azot və fosfor kimi
ehtiyatlara qiym
ətlərin artımı zaman yaranacaq. Kənd Təsərrüfatının müdafıəsi
münasib
ətində böyük ümidlərin bağlandığı metodlardan biri torpağın sıfır dərəcədə
işlənməsi (torpaq qatmın çevrilməməsi) - bu metodu istifadə edən feraıalar
yanacağın sərfmi təxminən 2/3 hissəsi qədər aşağı salır, eyni zamanda torpağı
karbon 4-oksidind
ən təmizləyirlər.
Bununla yanaşı, gübrələrdən istifadəni, kənd təsərrüfatında azotun istifadə
miqyaslarınm artırılması və bioloji-bağlı azotun təchiz olunma miqyasının
artırılması yolu ilə daha effektiv istifadə yolu ilə əldə etmək olar. Su daha bir
resursdur, o üst axmların yığımı və torpaqda rütubətin saxlanılması metodikasmm
yardımı ilə effektiv istifadə edilməlidir.
K
ənd təsərrüfatı bitkilərinin yeni növlərinin işlənib hazırlanması.
Bitkil
ərin düzgün becərilməsi metodikası yüksək məhsuldarlığı yaxşılaşdırılmış
bitki sortlarmm bec
ərilməsinə gətirib çıxara bilər ki, bu da itkilərin azaldılmasma
v
ə kənd təsərrüfatını iqlim dəyişikliyinin nəticələrinə və su resurslarmın
çatışmazlığına daha dayanıqlı etməyə yardım edər. Lakin
FAO-nun sənədində ətraf
8
mühit
ə və insan sağlamlığına mümkün təsir edə biləcək neqativ təsirindən
qorunması məqsədilə yeni texnologiyaların diqqətli təhlininin vacibliyi qeyd
edilmişdir.
K
ənd təsərrüfatı elmi-tədqiqatyeniliklərinə investisiyaların artırılması.
Bu faktı nəzərə alsaq ki, elmi-tədqiqat yeniliklərinə investisiyaların qoyuluşu kənd
t
əsərrüfatına dəstəyin ən effektiv üsuludur, elmi-tədqiqat yeniliklərinə iri dövlət və
f
ərdi qoyuluşlar vacibdir, çünki kənd təsərrüfatı müasir texnologiyalardan və
metodlardan istifad
ə edilməsindən gəlirlər əldə edir. Eyni zamanda iqlim
d
əyişikliyi və su ehtiyatlarmm sürətlə azalması ilə kənd təsərrüfatında tədqiqatlara
v
ə yeniliklərə daha böyük həcmli investisiyaların qoyuluşuna tələbat artırılmalıdır.
Mövcucl olan "m
əhsuldarlıqda çatışmazlığın" örtülməsi. Bu gün bir çox
fermalar istehsal ed
ə bildiyindən daha az ərzaq istehsal edir, çünki onlar
t
əkmilləşdirilmiş toxumlarm üstünlüyündən və hal- hazırda mümkün olan
bitkil
ərin becərilməsi metodikalarmdan istifadə etmirlər. Bu hal maliyyə
çatışmazlığı, məlumatlarm məhdudluğu, məlumatlarm yayılması üzrə xidmətlərin
yet
ərincə inkişaf etməməsi və lazim olan texniki səriştənin əldə edilməsi üçün
yet
ərincə imkanlarm olmaması səbəbindən irəli gəlir.
1.2.
Dünya taxıl bazarının vəziyyəti
2012-ci ild
ə FAO tərəfindən hazırlanmış taxıl üzrə dünya istehsalının ilk
proqnozu 2011-ci ill
ə müqayisədə 1 faiz artım (və ya 27 milyon ton artıq) - 2 371
milyon ton n
əzərdə tutulur. Yem taxılının və düyünün istehsalının həmçinin artımı
gözl
ənildiyi halda buğdanın yığımı azala bilər.
D
ənli bitkilərin ümumi istehlakı gözlənildiyi kimi 2012 - 2013-cü illərdə 1,4
faiz 2 357
milyon tonad
ək, bununla yanaşı yem taxılının istehlakı, ərzaq taxılının
istehlakı isə əhalinin artımına uyğun artacaq. Digər tərəfdən, bioyanacağın istehsalı
üçün taxılın sənaye istehlakı güman ki, bir neçə il sürətli artım illərindən sonra bir
q
ədər yavaşıyacaqdır.
Dünya istehsalı və istehlakının ilkin proqnozlarına uyğun olaraq 2013-cü
ild
ə kənd təsərrüfatı mövsümün axırına taxılın dünya ehtiyatlarının 524
milyon
tonad
ək artma, təxminən 9 milyon və ya 1,7 faiz ilkin ehtiyatların səviyyəsindən
yüks
ək olma ehtimal olunur. Bu hal dünya ehtiyatlarının qiymətləndirməsinə görə
22 faiz s
əviyyəsində saxlanılması istehlak nisbətində heç bir əhəmiyyətli
d
əyişikliklərə gətirib çıxarmamalıdır. Əsas dənli bitkilər arasında yem taxılının və
düyünün
ehtiyatlarının artırılması ilə yanaşı buğdanın dünya keçici ehtiyanlarının
azalması proqnozlaşdırılır. Yem taxılının artımının proqnozlaşdırılmasında
ehtiyatların istehlaka nisbəti hələ də təhlükəli, çox aşağı - 14,3 faiz
s
əviyyəsindədir, bu isə 2011- 2012-ci illərin göstəricisindən bir qədər yüksəkdir.
2012-2013-cü ill
ərdə, proqnozlara görə taxılın dünya ticarətinin həcmi 295,5
milyon tona çatacaq, bu da 2011-2012-ci il göst
əricisindən bir qədər yüksəkdir.
Bel
ə artım əsasən buğda təklifinin gözlənilən azalmasını artıqlaması ilə
kompensasiya ed
ən qarğıdalının istehsalının artımı ilə bağlıdır, eyni zamanda düyü
ticar
əti sabit səviyyədə proqnozlaşdırılır.
2012-ci ilin aprel
ayında dənli bitkilərin FAO qiymətlərinin indeksi orta
hesabla 224 b
ənd təşkil etmişdir, bu da mart ayının göstəricisindən 2 faiz aşağıdır,
bunula yanaşı bütün dənli bitkilər təklifin yüksək konyukturası fonunda
qiym
ətlərin aşağı dinamikasını göstərir. Aprel ayında ötən ilin müvafiq ayı ilə
müqayis
ədə buğda üzrə qiymətlər 21 faiz, qarğıdalı üzrə 15 faiz, düyü üzrə 4 faiz
aşağı olmuşdur.
Dünya taxıl bazarı
Dünya balansı
2010/11
2011/12
qiym
ətlən-
dirm
ə
2012/13
proqnoz
2012/13-cü ild
ə
2011/12-ci il
ə
nisb
ətində
d
əyişikliklər
milyon ton
%
İstehsal
2 253.7
2 344.1
2 370.7
1.1
Ticar
ət
281.4
293.1
295.5
0.8
İstehlak, cəmi
2 275.4
2 324.7
2 357.2
1.4
Ərzaq
1 059.4
1 073.4
1 084.7
1.1
Yeml
ər
763.8
789.8
806.6
2.1