Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 12 BEYNƏLXALQ TİCARƏTDƏ QİYMƏTLƏR 12.1. Məsələnin nəzəriyyəsi və qiymətlərin təsnifatı
- Dünya bazarlarında qiymətlərin müxtəlifliyi
Fəsil 12 BEYNƏLXALQ TİCARƏTDƏ QİYMƏTLƏR 12.1. Məsələnin nəzəriyyəsi və qiymətlərin təsnifatı Qiymət anlayışı, onun məzınımu və mahiyyəti İqtisadi nəzəriyyəyə görə, qiymət - dəyərin çevrilmiş formasıdır. Dəyər (qiymətlilik) - əmtəənin həcminin (miqyasının əhəmiyyətliyinin) daxili meyarıdır. Dəyər pulla ifadə olunarsa, qiyməti müəyyən edir. Aristotelin vaxtından istehlak və mübadilə dəyəri anlayışları fərqləndirilir. İstehlak dəyəri
əmtəənin insanların tələbatlarını ödəmə qabiliyyətini əks etdirir. Mübadilə dəyəri - əmtəənin başqa əmtəələrə dəyişmək qabiliyyəti baxımından qiymətliyidir. İki əmtəənin mübadilə nisbəti onların sabit pul əmtəəsində ifadə olunmuş nisbi qiymətlərini ifadə edir. Əmtəənin mübadilə dəyəri istehsal məsrəfləri (əmək haqqı, mənfəət və renta) əsasında müəyyənləşdirilir. Əmtəənin təbii qiymətinin istehsal məsrəfləri üzrə fonnalaşmasma və faktiki qiymətinin tələbatdan asılı olaraq onun ətrafında tərəddüd etməsinə əsaslanan A.Smit əmtəənin qiymətini bu cür izah edirdi. Əmək - dəyər (qiymətlilik) nəzəriyyəsinin banisi D.Rikardo iddia edirdi ki, «əmtəənin dəyərliyi... onun istehsalı üçün zəruri olan əməyin nisbi miqdarından asılıdır» XIX
əsrin ikinci yarısında neoklassik məktəbin iqtisadçıları diqqətlərini daxili dəyər üzərində deyil, bazar qiymətini müəyyənləşdirən amillər üzərində cəmləşdirirdi. Onlar sələflərindən fərqli olaraq, mübadilə dəyəri nəzəriyyəsini hazırlayarkən əmtəənin faydahlığına müraciət etmişdilər. Qiymət mübadilə dəyərinin səbəbi və mənbəyi olan son faydalılıq həddi ilə müəyyən edilir. Buna əsaslanaraq, A.Marşall bazar qİ3mıətinin tələb və təklifin təsiri altında yaranması ideyasını irəli sürmüşdür. Müasir iqtisadi nəzərij^ə təhlil prosesində dəyərlilik nəzəriyyəsi ilə qiymətin əmələ gəlməsi nəzəriyyəsini bir-birindən ayıran marksist yanaşmasını təkzib edərək, bu istiqamətdə inkişafı davam etdirmişdir. Elmi və ixtisaslaşmış iqtisadi ədəbiyyatda, beynəlxalq ticarət təcrübəsində qiymətin müxtəlif anlayışı ilə qarşılaşmaq olar. Onların bəzilərini nəzərdən keçirək:
(just price) - əxlaq nöqteyi-nəzərindən düzgün kimi
290 dəyərləndirilən qiymət. Bu qiymət təbii ədalətlilik prinsiplərinə istinad edir və bazar qiymətindən fərqli olaraq, resursların allokasiyası (sahələr, regionlar, fəaliyyət növləri arasında bölgüsü) funksiyalarını yerinə yetirmir; •
təbii qiymət (natural price) - əmtəənin bazar dəyəri ətrafında tərəddüd edən dəyərini (qiymətliyini) təsvir etmək üçün A.Smit tərəfindən istifadə olunmuş tennin; •
alternativ qiymət (opportunity cost) - müəyyən əmtəə vahidinin istehsalı üçün zəruri olan iş vaxtının başqa əmtəə vahidinin istehsalı üçün lazım olan iş vaxtı vasitəsilə ifadə olunması; •
transfer qiymətləri (transfer prices) - eyni korporasiyanın müxtəlif ölkələrdə yerləşən bölmələri arasında korporasiyadaxili qiymətlərindən fərqlənən qiymətlər; bu qiymətlərdən mənfəətin köçürülməsi və vergilərin azaldılması məqsədilə istifadə olunur; •
xidmətin şərti qiyməti. Bazar qiymətləri alternativ məsrəfləri əks etdinnədiyi halda, xərclərin təhlili zamanı kölgə qiymətlərinə müraciət olunur. Termindən həmçinin, «adekvat» (amma elmi yanaşma ilə heç bir əlaqəsi olmayan) kölgə qiymətlərinin mövcud olduğu kölgə iqtisadiyyatı təhlil olunarkən istifadə edilir. Tarixən hər hansı şirkətin yaxud tacirin konkret malı satmaq üçün milli sərhədlərdən kənara çıxarması daha yüksək mənfəət normasının axtarıldığını ifadə edirdi və bu halda əmtəənin qiyməti amili həlledici rol oynayırdı. Əmtəənin qiyməti (alınan və ya satılan) alqı-satqı müqaviləsinin ən mühüm şərtlərindən biridir. Buna görə də hər bir xarici ticarət sazişində onun ən mühüm məqamı kimi, qiymət haqqında şərtlər göstərilir. Dünya bazarlarında qiymətlərin müxtəlifliyi Dünya bazarlarında müxtəlif firmaların istehsal etdiyi eyni mallann ayrı-ayrı ölkələrdə yaxud öz mallarını müxtəlif ölkələrdə və hətta eyni ölkənin müxtəlif şəhərlərində satan firmaların bir-birindən fərqlənən çoxsaylı qiymətləri mövcuddur. Beynəlxalq bazarlarda qiymətlərin səpələnməsi beynəlxalq ticarət əlaqələrinin müxtəlifliyi, ayrı-ayrı ölkələrdə, regionlarda istehsal amilləri arasındakı fərqlər, habelə əmtəənin qiymətinin bahalaşmasına yaxud ucuzlaşmasına təsir göstərən başqa, 0 cümlədən siyasi amillərin təsiri ilə izah olunur. Bu amillərə aşağıdakılar daxildir: •
•
vergi, gömrük, büdcə siyasəti; 291 •
resursların ölkələr və ölkə daxilində hərəkətindəki sürət arasında fərqlər; •
daxili və xarici ticarətə dövlət müdaxiləsi dərəcəsinin müxtəlifliyi və s. Qeyd olunmalıdır ki, dünya bazarı istənilən milli bazarla müqayisədə xeyli mürəkkəb təzahürdür. Məsələn, dünya bazarları üçün rəqabətin daha kəskin olması və dövlət müdaxiləsinin özünəxas fonnaları xarakterikdir. Hər bir ölkənin qiymətin əmələ gəlməsinə və qiymətlərin hərəkətinə müxtəlif tərzdə təsir göstərən qanunları vardır. Burada konkret əmtəənin (onun əvəzedicilərinin) dünya bazarının konyunkturunun öyrənilməsinə, onun bazara çıxarılmasına çəkilən xərcləri və s. nəzərə almaq lazımdır. Bunlar tranzaksiya yaxud marketinq xərcləri adlandırılır. Qiymətlərin növləri. Dünya bazarının konyunkturasının uçotu və təhlili üçün qiymətlərin aşağıdakı növlərindən istifadə olunur və onlar nəşr edilir; •
•
xarici ticarətin statistikası qiymətləri (yerinə yetirilmiş sazişləri və xarici ticarət qiymətlərinin dinamikasını əks etdirir); •
birja kotirovkalarmm qiymətləri (birjada müvafiq qiymətlərlə yerinə yetirilən əməliyyatları təsbit edir); •
(əmtəənin konkret növlərinin bazar qiymətlərini daha dolğun əks etdirir). Kontrakt qiymətində qiymətin ölçü vahidi, bazis, valyuta, təsbit olunma üsulu və qiymətin səviyyəsi müəyyən olunur.
müəyyən oluna bilər; •
düjün və s.) formasında; •
malda əsas maddənin bazis tərkibi (filizin, kimyəvi məmulatın və s.) əsasında çəki vahidlərində; •
asılı olan çəki vahidlərində; •
sonradan təsbit olunan qiymət kontraktın icra olunması prosesində təyin edilir; bu halda təsbitolunmanm və qiymətin səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi prinsipi əvvəlcədən razılaşdırılır (bunlar onkol qiymətləri adlandırılır).
s. xərclərin qiymətə daxil edilib-edilmədiyini təyin etdiyinə görə kontraktın 292
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|