L ü Ğ Ə t V ə e n s I k L o p e d I y a L a r

D İL L İ-H Ə Y A L I
DİLLİ  -   HƏYALI  Son  də  anan  kimi 
dillisən (S. Vəliyev);  ...Ananın yanında cavan 
oğlandan  daha  çox  həyalı  bir  gəlin  kimi 
dolanan  Səməd,  indi  ananın  da  belini  yay 
kimi  əyirdi  (Ə.Vəliyev).
DİLLİ  -   QA RA DİNMƏZ  Sən  nə  dilli 
oğlansan! (S.Vəliyev);  Görmürsən  qaradin- 
məztn  bırıdır.
DİLLİLİK -  QARADİNMƏZLİK  Uşaq 
adəli xilafına olaraq, bu axşam bir az dillilik 
edirdi  (Ə.Əbülhoson);  Onun  qaradinməzliyi 
gediş-gəlişə maneçilik  törətdi.
D İN A M İK -STA TİK  Dinamik  fellərdə 
hərəkət,  iş.  aktivlik,  statik  fellərdə  isə  hal- 
vəziyyol. passivlik  var.
DİNC -  NARAHAT Məmmədhəson əmi 
dinc adamdır (C .Məmmədquluzadə);  Vahab­
zadə  bu  sözün  ən  yaxşı  mənasında  narahat 
bır şairdir (M.Hüseyn).
DİNCƏLMƏK  -   İŞLƏMƏK  Gah  yal­
quzaq  kımı  ulayır külək, galı da quduz kimi 
yatır,  dincəlir  (S.Vurğun);  Mən  texnikumu 
hıtırıb hir sənət qazanacaqdım, başqalan kimi 
namusla işləyəcəkdim (S.Qədirzadə).
DİNCLİK  -   NARAHATLIQ  Dedim 
Şirin  şey  varını  həvatda  dindik  kimi? 
(S.Rüstəm), Etiraf etməliyəm ki. bu narahat­
lıq mənə həm də ləzzət verir (S.Qədirzadə).
DİNDAR  -   KAFİR  Dindarın  bu  sözü 
Mələyin  ürəyini  yaraladı.  Hu kafirlərə  ina­
nanları  haqq yola qaytar (D.Haqverdiyev).
DİNLƏMƏK  -  SÖYLƏMƏK  Rəis sızı 
məmnuniyyətlə  dinləyir  (İ.Əfəndiyev); 
Mən sizə əqidəmi  söylədim (M.İbrahimov).
DİNMƏK  SUSMAQ Daha dinmədilər. 
Susdular artıq  (M  Rahim)
DİNMƏZ 
ZƏVZƏK  Lyzən  fikirdə, 
kefsiz,  dinməz,  yəqin  burada  bir  hikmət 
vardır ( 0 .Hacıbəyov): Çox zəvzək adamdır.
DİNMƏZLİK  ZƏVZƏKI.İK  Əsgərin 
dinməzimin  o  buna  görə  də  pis  yerə  yoz­
murdu  (Ə Əbulbəsəıı).  /ə\zəkliyinə  görə 
lıaını ondan  uzaqlaşır
DİNSİZ 
MÖMİN  Dinsizin öhdəsindən 
imansız gələr (Ata  söziı);  Mərhum Zeyııəh
DİVANƏ -  AĞILLI
xanım  mömin,  müsəlman  bir Allah  bəndosi 
idi (Q.Qantəmir).
DİRÇƏLMƏK  -   XƏSTƏLƏNMƏK
Uşaq  böyümüş,  rongi  açılmış,  dirçəlmiş, 
çcvikləşmişdi  (Mir  Colal);  Əziz  on  iki  ya­
şında olanda bərk xəstələnmişdi (Ə. Vəliyev).
DİRİBAŞ  -   MAYMAQ  Xala,  sən  nə 
diribaş qansan? (N.Vəzirov); Bir nəfər mənə 
demişdir  ki,  bəzi  maymaqlar  açan  qıfılın 
içərisinə qoyur (MTalıbov).
DİRİBAŞLIQ  -   MAYMAQLIQ  Biri  o 
birilərindən  diribaşlığı,  hazırcavablığıyla 
seçilirdi  (M.Eynullaycva);  Maymaqlıq  edib 
Ağasəfimi  əldən  buraxmısan  (C.Əmirov).
DİRİLİK  -   YOXLUQ  Bır  söz  ki  bır 
cavanın dirdiyinə səbəb olacaq, onu demək 
günahdır (Ə.Haqvcrdiycv); Qaynım həmişəki 
kimi indi də Midhədın yoxluğunu mənə hiss 
etdirməyə çalışırdı  (M.Hüseyn).
DİRİLMƏK  -   ÖLMƏK  Öləcəyəm,  bır 
də diriləcəyəm (C.Cabbarlı).
DIRMANMAQ -   DÜŞMƏK  At belində 
yavaş-yavaş  dırmanırıq  dağlara  (S.Rüstəm); 
Qaraca qız  armudları  dərib,  pişiyi  qucağına 
alaraq  yerə diişdä (S.S.Axundov).
DIŞARI  -  İÇƏRİ  Di  onda  mən  cəhrəni, 
xurcunu qoyum içəri, qapını bağlayım gedək 
(Ə.Haqvcrdiycv);  Bacı, köpəkdən qorxuram. 
dışarı çıx  (S.S.Axundov).
DİŞİ  -   ERKƏK 
...Hər  yuvada  bircə 
dişi arı olar, ona şah deyərlər (S.S.Axundov); 
Drkək  atı  yəhorləyib  minəndə  ixtiyarsız 
olaraq  gülürəm (Ə. Vəliyev).
Dİ$İCİK 
KRKƏKCİK  llı>/.ı  bitkilorin 
qönçələrində olduğu  kıını pambığın qönçə­
sində də crkəkcik  və dişirik  var  idi  (Ə.Vəli­
yev).
DİŞLƏMƏ -  ŞİRİN  Bəlkə, biri çayı şırııı 
içməyəcək. Dişləmə içəcəkdir (S.S.Axundov)
DİŞLİ  -   ÖLÜVAY  Özün  bilirsən  kı. 
oıılar dışlı  tayfadırlar (I.Şıxlı);  Onun  tələs- 
rnəklə  ışı  yoxdur, ölüvaydır ("l lldtız").
DİVANƏ  -   AĞILLI  Əqlını  ıtırıb  qız. 
divanədir (S.Rüstəm);  Ağıllı  ıliişmən  ııadan 
dostdan  yaxşıdır (Ata  sözü).

---

DOLAŞMAQ -  AÇILMAQ
çaşıb  donmuşdu  (Mır  Colal);  Süd  kimi 
aydınlıq  idi  (Ə.Volıycv).
DOLAŞMAQ -  AÇILMAQ Ayı zənciri 
ilə  ağaca  dolaşıb  dartınır  vo  bağırırdı 
(S.S.Axundov);  Bir  azdan  zabit  əmr  verdi, 
salı sahilə bağlayan kəndirlər açıldı (S.Qədir- 
zadə).
DOLAYI  -   BİRBAŞA  Lakin  demədi, 
dönüb birbaşa  yuxarı qalxdı  (M.İbrahimov); 
öu görüşdən dolayı çox şad olub bağa girdik 
(Ə. Haqverdiyev).
DOLĞUN  -   ARIQ  Qapını  açan  dolğun 
bır  qadın  idi  (CƏmırov);  Yanaşı  əyləndi­
yimiz Tel adlı arıq, lap uşağa oxşayan gənclə 
artıq dostlaşmışıq (S.Sərxanlı).
DOLĞUN  -   ZƏİF  Kəramətin  çil,  dolu 
çöhrəsi  kimi dolğun  da  səsi  vardı  (Ə.Əbül- 
həson);  Arvad, hələ o lazım deyil,  uşaq çox 
zəifdir. danışdırma (S.S.Axundov).
DOLMAQ 
BOŞALMAQ  Bir  yandan 
boşalır,  bır  yandan  dolur.  Sirrini  verməyir 
sirdaşa dünya (S.Vurğun).
DOLU -  ARIQ Dolu qadın onun  sözünü 
təsdiq  etdi  (C.Omirov);  Arıq  kişi  bir  az  da 
ona  tərəf çəkilib  dilini  işə  saldı  (S.Qədir- 
zado).
DOLU  -   XALİ  Abbas  kişi  dolu  bır 
heybə  hazırlayıb  yəhərin  qaşına  saldı  (Mir 
Cəlal);  Ancaq dünya xali deyil  (S. Vurğun).
DOLU  -   YARIMÇIQ  Baqin  göyərtəsi 
yükdaşıyan adamlarla d/dıı  idi (M.Rzaqulu­
zadə).  Sözü  yarımçıq  qalmış  arvad  təsdiq 
etdi  (M.İbrahimov).
DOLUXSUNMAQ  -   GÜLÜMSÜN­
MƏK  Kazım  doluxsundu  (1.Şıxlı);  Gülüm­
səyirdi,  kirpikləri  titrəyirdi  (S.Qədir/adə).
DOLUŞMAQ  -  ÇIXMAQ  Məktəblilər 
dəstə-dəstə;  Doluşdu  dərs  otağına  (M.Dil­
bazi). Səhər tezdən dııruh yaxşı  fikirlər, nəcib 
hisslərlə evdən çıxarsan («')  Vəliyev)
DOMBALMAQ 
ÇÖKMƏK  Gözləri 
isə  qışqırdıqca,  elə  bil,  daha  da  dombalır 
(D «Jhiillıəsəıi); Oıııın  gözləri  çökmüşdü.
DOMUŞMAQ 
AÇILMAQ  Arabanın 
boynumla  çömbəlmiş,  domtışuh  oturan
42
D O S T -  RƏQİB
Osgor  hordon  şallağı  tovlayıb  kolloro  qış­
qırır  (Ə.Voliycv);  Əhmədin  boğazı  açıldı, 
dili  söz tutdu (Ə.Voliycv).
DOMUŞUQ  -   AÇIQ  Homişo  domuşuq 
vəziyyət  alardı.  Açıq  yaxasından  görünən 
sarğı qabaqdan da qana bulaşmışdı (S.Qədir- 
zadə).
DONQAR  -   ŞUMAL  O  donqar  kişi 
çıxıb poçta yönəldiyi  vaxt Həmid dayıya rast 
gəldi (Ə.Əbülhəsən); Gedon boylu, enlikürək. 
şumal bir oğlandı  (S.Qədirzadə).
DONQULDANMAQ 
-  
SUSMAQ 
Gileygüzarov  öz  qoyun  gözlərini  tavana 
zilləyib  qəzəblə  donquldandı  (S.Rüstəm); 
Gücü ona çalırdı  ki, susurdu (S.Qədirzadə).
DONMAQ -  AÇILMAQ Dondu cığırlar, 
izlər;  Bu gedişin qəsdi  no? (H.Hüseynzadə): 
Qiymət  içəri  girəndə  elə  bil  onun  donu 
açıldı (Ə.Voliycv).
DONMAQ  -   ƏRİM ƏK  Hələ  deyirlər 
ki,  dənizin  suyu  sahildən  xeyli  uzaqlara 
qədər  donub  (M.Rzaquluzadə);  Yaz  gələn 
kimi  dağların  qarı  əriyir,  yağış  yağır 
(Ə.Voliycv).
DONMAQ -   İSİNMƏK  -  Nə səbəbə su 
qaynayanda  buğ  olur,  niyə  donanda  bər- 
kiyir? (C.Məmmədquluzadə);  Xörəyi  isidib 
gətirdi  (Ə.Voliycv)
DONUQ  -   İSTİ  İki  dızı  üzərində 
dikələrək donuq  və  şübhəli  baxışlarla  məm 
süzdü  (A.Şaiq);  Ocaqlar  çatılır,  ev  qızır 
haman;  Humay  bürünmüşdü  isti  yorğana 
(S. Vurğun).
DONUQLUQ  -   AÇIQLIQ  Məhərrəm 
heç  vaxt  baş  aça  bilmirdi  bu  donuqluqdan 
(M.Lynullaycva);  Parisə gəldikdən sonra o, 
birinci dəfə  ıdı  kı.  şəhəri  belə  ürək  açıqlığı 
ilə seyr edirdi (S.Qədirzadə).
DOST  -  ƏĞYAR  Heç bundan  yaxşı  şey 
olarını  kı.  qəlbdən  istədiyin  dostdan  m ək­
tub alasan! (N  Nərimanov);  Dayandı başımız 
əğvıır içində ərşi-əlaya  (M.S.Ordubadi)
DOST -  ROQİB I lər şeyin təzəsi, dostun 
köhnəsi  (Ala.  sözü);  Artıq  mövqelərim

---