M. Ə. MƏMMƏdov
Yüklə 1,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
rind ən biri olması haqqında elmi fikir son zamanlarda for- malaşmışdır. Məlum olduğu kimi, bu fikir birmənalı qarşı- lanmır. Bu yaxınlara qədər Amerika kitabxanaşünasları, o cüml ədən kitabxanaşünaslıq sahəsində bir çox qiymətli mo- noqrafiyaları və nəzəri fikirləri olan C.X.Şira kitabxananın struktur quruluşunda üç elementin – sənədin, oxucunun və kitabxanaçının olduğunu qeyd etmiş və bu quruluşu üçbu- caqla müqayis ə etmişdir. (9. 285) XX əsrin kitabxana işinin inkişafında baş verən mühüm n əzəri və praktiki dəyişikliklər, hesablama texnikasının inki- şafı, informasiya istehsalı və yayılması sahəsində əldə edil- miş yeni mütərəqqi iş üsulları, texniki vasitələrin, ilk növ- b ədə kompyuter texnikasının kitabxana işinə tətbiqi maddi- texniki bazanın kitabxana işində mühüm və əvəzedilməz rola malik olmasını irəli sürdü. Dünya kitabxanaşünaslığında bu problemin h əllinə ciddi elmi-tədqiqatlar həsr edilməyə və h ərtərəfli öyrənilməyə başlandı. H ər bir dövrdə maddi-texniki bazanın inkişaf səviyyəsi, daim mövcud v əziyyətin ümumi inkişaf səviyyəsini müəy- y ən edən əsas faktor olmuşdur. Bu amil cəmiyyətin bütün f əaliyyət və təsərrüfat sistemində mühüm əhəmiyyət daşımış, h ər hansı fəaliyyət sahəsində onun inkişaf səviyyəsi həmin sah ənin ümumi inkişafını təmin etmişdir. M ədəniyyətin mühüm bir sahəsi və informasiya ehtiyatlarının bazası kimi kitabxana işi daim ölkənin iqtisadi qüdr ətindən və səviyyəsindən aslı olaraq inkişaf etmiş və c əmiyyətdə öz sosial funksiyasını malik olduğu maddi- texniki bazanın müqabilində yerinə yetirə bilmişdir. Qeyd etm ək lazımdır ki, kitabxananın əsas elementləri 32 sistemind ə mühüm yer tutan maddi-texniki baza elementi kitabxanaşünaslığın digər elementləri ilə qarşılıqlı əlaqədə öyr ənilir (memarlıq, texniki elmlər və s.) Rus kitabxanaşünas alimi Y.N.Stolyarovun özünün 1981-ci ild ə nəşr etdirdiyi “Библиотека: Структурно-функ- циональный подход” monoqrafiyasında bu problemin hər- t ərəfli tədqiqi əsasında maddi-texniki bazanın kitabxananın dördüncü elementi olması fikrini əsaslandırmışdır. Y.N.Stol- yarovun bu fikri dem ək olar ki, kitabxanaşünas alimlər tərə- find ən birmənalı qəbul edilmiş və rus kitabxanaşünaslığında öz h əllini tapmışdır. Görk əmli kitabxanaşünas alim, Azərbaycan milli ki- tab xanaşünaslıq elminin banisi prof. A.Xələfov “Kitabxana- şünasliğa giriş” dərsliyində göstərir ki, maddi-texniki baza- nın tərkibinə kitabxananın binası, avadanlığı, kitab fondu, mebeli, kitabxanadaxili n əqliyyat, kitabxana proseslərini av- tomatlaşdırma və mexanikləşdirmə vasitələri, surətçıxarma, çoxaldıcı texnika, enerji ehtiyat hissələri, rabitə vasitələri, kompyuter v ə s. daxildir. Kitabxana sistemi daxilində kitab- xana f əaliyyətinin optimallaşdırılması üçün maddi-texniki bazanı funksiyalarına görə iki hissəyə bölmək olar: 1) kitab- xana prosesl ərinin müntəzəm aparıldığı kitabxana binası, otaqlar, qurğular; 2) kitabxana fəaliyyətinin müxtəlif növlə- rini vahid prosesd ə birləşdirən texniki kommunikasiya qurğuları(texniki vasitələr və avadanlıqlar). Bu qeyd olunan vasit ələrin məcmusu hər bir kitabxa- nanın normal fəaliyyətini təşkil edir. Belə ki, fondun, oxucu- ların, kitabxanaçıların qarşılıqlı əlaqəsi onun zəminində baş verir. 33 Göründüyü kimi, maddi-texniki baza kitabxana siste- minin bütün dig ər elementləri kimi, sistemdaxili əlaqələrin yaranmasında və qarşılıqlı əlaqələrin mürəkkəb proseslərində bilavasit ə iştirak edir, bu elementlərin daha da təkmilləşməsi üçün şərait yaradır. Maddi-texniki bazanın kitabxana sistemi daxilind ə əsas elementlərindən biri kimi qəbul edilməsi sis- temin strukturunu daha da t əkmilləşdirmiş, onun vəzifələrini aydınlaşdırmış, sistemin işləmə mexanizmini dinamik etmiş, kitabxana işinin və kitabxanaşünaslığın inkişafına əhəmiy- y ətli təsir göstərmişdir. Maddi-texniki bazanın bir element kimi q əbulu kitabxanaşünaslığın bir sıra elmlərlə, məsələn: arxitektura il ə, bir çox texniki elmlərlə, kompyuter texnikası v ə informatika ilə əsas qarşılıqlı əlaqəsini ortaya çıxarmışdır, onların birgə fəaliyyəti üçün perspektivlər açmışdır. M əhz bu səbəbdən də kitabxanaşünaslıqda maddi- texniki baza elementi kitabxananın quruluşunu təşkil edən dig ər elementlərlə bir səviyyədə öyrənilir. Ona görə ki, hər bir element dig ər elementin fəaliyyətinə şərait yaradır. Bu istiqam ətdə xarici ölkə kitabxanaşünas alimlərinin kifay ət qədər elmi-tədqiqat işləri və təcrübi nailiyyətləri olsa da, Az ərbaycanda kitabxananı təşkil edən “maddi-texniki baza” elementi ayr ıca elmi-tətqiqat obyekti və predmeti olma mışdır. M əlumdur ki, XX əsrdə Azərbaycanın ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi v ə mədəni həyatında inkişaf prosesi heç də dinamik v ə tam uğurlu olmasa da, onu tam uğursuz da hesab etm ək olmaz . XX əsrin sonunda Azərbaycan Respublikasının müstə- qil dövl ət kimi dünya birliyinin ölkələri siyahısına qoşul- 34 Yüklə 1,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|