M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
94
Məsələ burasındadır ki, Qafqazın ali ruhani nümayəndələri də seminariyanın açılmasına ehtiyac olduğunu etiraf etməyə başlamışlar. Belə təhsil müəssisəsinin vacibliyini Zaqafqaziya şeyxülislamı Abdusalam Axundzadə qeyd etmiş, ilk addım kimi ali hakimiyyət orqanları qarşısında məsələ qaldırmışdı. Onlar razılıq versə də, şeyxin vəfatı bu işin davam etdirilməsinə mane olmuşdu. Sonralar bu məsələ ilə şeyxülislam Axund Pişnamazzadə məşğul olsa da, vəsait çatışmazlığı ucbatından seminariyanın açılmasına nail ola bilməmişdir. C.Hacıbəyliyə görə, vəsait tapmaq, vəqfin və məscidlərin yardımı ilə, şübhəsiz, seminariya açmaq olardı. Müəllif göstərir ki, ruhanilərimizin kədərli, ağır vəziyyətə düşməsinə seminariyanın olmamasından başqa digər səbəblər də var. Qəzetin növbəti nömrələrindən birində verilmiş məqalədə bu səbəblərdən bəhs etməzdən əvvəl, C.Hacıbəyli oxucunun diqqətini «Kaspi»nin 264-cü nömrəsində Tiflisdən verilmiş bir xəbərə cəlb edir. Xəbərdə bir seminariyanın açılması ilə bağlı görülən tədbirlərdən bəhs olunur. Göstərilir ki, ruhani və dünyəvi şəxslərdən ibarət Komissiya Tiflis seminariyasının proqramını, Nizamnamə və ştat cədvəlini hazırlamaqla məşğuldur. Komissiyanın qənaətinə görə, seminariya iki yolla yarana bilər: ya müstəqil, ya da hansısa dini məktəbin yenidən qurulması ilə. Komissiya ikinci yolu seçmişdir. C.Hacıbəyli əmindir ki, Komissiyanın işinə Tiflisdən başqa Qafqazın digər şəhərlərindən də ziyalı müsəlmanlar cəlb edilməlidir. Yalnız Tiflisin Komissiya üzvlərinin iştirakı ilə indiki tələblərə cavab verə bilən dini mərkəzin açılması müşkül məsələdir. Xalqını, onun mənəvi, maddi dəyərlərini yüksək qiymətləndirən, tərəqqi və maarif naminə yorulmadan çalışan C.Hacıbəyli ayrı-seçkiliyin, müxtəlif təriqətlərin qərəzli mübarizəsinin qatı əleyhdarı olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, seminariyanın açılması ilə bağlı məsələlərdən bəhs olunarkən tez-tez «şiə» sözünün işlədilməsi Ceyhun bəyi narahat edir. Böyük qələm sahibi yazırdı ki, seminariyaya bütün müsəlmanların – həm şiələrin, həm də sünnilərin ehtiyacı var. Seminariyanın açılmasına münasibət bu cür olsa, ruhanilərin tərbiyəsindəki nöqsanları aradan qaldırmaq, Avropada İslam barəsində yayılan qərəzli söz- 95
sö hbətlərin qarşısını almaq olar. Məqalənin sonuncu hissəsində (8 dekabr, № 274) müəllif ruhanilərin vəziyyətinin qeyri-qənaətbəxş olması səbəblərini izah etmək üçün onların gəlir mənbəyinin açıqlanması vacibliyini göstərir. O, yazır: «Ruhanilərin müəyyən gəlir mənbəyi yoxdur. Onlar təsadüflərin hesabına yaşayırlar». C.Hacıbəyli təsadüflərin nədən ibarət olduğunu da qeyd edir ki, oxucuda mollanın həyat tərzi, gəlir mənbəyi barədə tam təsəvvür yaratsın. Molla gözləməlidir ki, xeyir və ya şər məclisində kimsə ona müraciət edəcək, yaxud yoldan ötən bir kəs uzun Ramazan gecəsində atasının ruhunu şad etmək xəyalına düşəcək, ya da ki, məhərrəmliyin sonunda mərsiyəxandan sonra növbə mollaya çatacaq. Bunlardan başqa, həm də pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olan mollalar da var ki, onun gəlirinə qəpik-quruş əlavə etmək olar. C.Hacıbəyli göstərir ki, tək mollanın yox, ruhanilərin bütün təbəqəsinin, hətta şeyxülislamın belə gəliri azdır. İqtisadi çətinliklər istər-istəməz mollada da «yaşamaq uğrunda mübarizə» şüarı ilə çalışmaq keyfiyyəti aşılayır. Təbii ki, belə vəziyyətdə ümumxalq mənafeyin şəxsi mənafeyə qurban verilməsi şansı çoxalır. Molla təbii olaraq məktəb açan, elmə səsləyən dünyəvi ziyalıların timsalında öz rəqibini görür. Ziyalıların əsl niyyətlərindən xəbərsiz mollalar mədəni-maarifçilik işini onlara qarşı çevrilmiş akt kimi qəbul edirlər. Mollanın yaşadığı, işlədiyi ərazidə məktəbin açılması mədrəsədən axına səbəb olur ki, bu da onun cibinə zərbə vurur. Şübhəsiz, belə vəziyyət mollanı haldan çıxarır. Əgər mola iqtisadi cəhətdən tam təmin olunsaydı, heç şübhəsiz, minlərcə məktəbin açılması onu qıcıqlandırmaz və «rus işqolu»nun ünvanına söyməzdi. C.Hacıbəylinin fikrincə, vəziyyət bu cür davam etsə, kütləvi, mənəvi, fiziki şikəstliklər baş verə bilər. Bu gün ruhanilərin iqtisadi təminatı birinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edən məsələlərdəndir. Bu, 1914-cü ildə keçirilmiş müsəlmanların qurultayında da qeyd olunmuşdur. Böyük publisist ruhanilərin ehtiyacından bəhs edərkən çox vacib bir məsələni də vurğulamışdır. Onun qənaətinə görə şəxsi və əmlak münasibətlərində müsəlman ruhanilər də xristian ruhanilərə aid hüquq və imtiyazlardan istifadə etməlidirlər. C.Hacıbəyli məqalənin sonunda ruhani dünyasında ediləcək
96
dəyişikliklərin rəhnini iki məsələnin təxirəsalınmadan həll olunmasında görür: təlim-tərbiyə və təminat. Cəmiyyətdə bəziləri də mollaların iqtisadi mübarizəsini dinlə elmin, köhnəliklə yeniliyin, cəhalətlə işığın mübarizəsi kimi qiymətləndirir. Göründüyü kimi, İslamın mahir bilicisi və istedadlı qələm sahibi C.Hacıbəyli ru haniliyin mövcud problemlərini çox obyektiv şəkildə araşdırmış, çıxış yolunu göstərmiş, bununla da həm, yalnız «ifşa etməklə» məşğul olan qafqazlı həmkarlarını qınamış, həm də Avropada «fanatizm», «dözülməzlik» kimi ibarələrlə aləmə car çəkən ideoloqlara tutarlı cavab vermişdir. C.Hacıbəylinin gənc yaşlarında «Kaspi»də dərc etdirdiyi İslamdan bəhs edən yazılarını onun sonrakı illərdə – xüsusilə mühacirət dövründəki çox dəyərli tədqiqatlarının bünövrəsi hesab etmək olar. Xeyriyyəçilik ötən əsrin əvvəllərində digər ictimai işlərdən heç də az əhəmiyyət daşımayan, əksinə xalqın taleyi və mədəni-mənəvi inkişafı baxımından mühüm hərəkat idi. Təsadüfi deyil ki, həmin dövrdə elm, mədəniyyət, təhsil kimi sahələrin tərəqqisində, ümumiyyətlə xalqın maariflənməsində bu hərəkatın müstəsna xidmətləri olmuşdur. «Kaspi» qəzeti Bakıda xeyriyyəçiliyin yayılması, təşkilatlanması sahəsində çox ciddi işlər görmüşdür. Qəzetin səhifələrində «Cəmiyyəti-xeyriyyə», «Səadət», «Nicat», «Nəşri-maarif» cəmiyyətlərinin, ayrı- ayrı xeyriyyəçilərin fəaliyyəti müntəzəm işıqlandırılır, onların qiraətxana, kitabxana, məktəblər açması, kitablar nəşr etməsi, imkansız, lakin istedadlı şagird, tələbələrə, ehtiyacı olanlara yardım göstərməsi, təcrübəli müəllimlərin qayğı ilə əhatə olunması istiqamətindəki fəaliyyətləri yüksək dəyərləndirilirdi. «Kaspi»də xeyriyyəçilik problemləri mövzusunda yazan müəlliflər arasında Ceyhun Hacıbəyli xüsusi fəallıq göstərir, xeyriyyəçilik, onun problemləri ilə bağlı çox ciddi məqalələr qələmə alırdı. Maraqlıdır ki, Ceyhun bəy bu qəbildən olan yazıları hazırlayarkən yalnız faktları toplamır, müqayisə etmir, müşahidə aparmır, araşdırmır, eyni zamanda xeyriyyəçilik işində, xeyriyyə cəmiyyətlərinin fəaliyyətində, tədbirlərində yaxından iştirak edir. Mövzuya doğma münasibəti və
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|