112
BİRİNCİ KİTAB
Madyan, marə əs - madyan
Piy, kimtə (yə) - yağ, piy (heyvanda)
Pansəbəh, pəsfərdu, pərsəba (yə) - biri gün
Avardən, rasundən - gətirmək
Sok, asant, hasant - yüngül
Şari, niki (yə) - sevinc
Heyvan, heyvu, çeruvu (yə) - heyvan
Zindəquni, zistikəni - dolanacaq
Əvriişüm, dara (yə) - ipək
Xari, zimi - torpaq
Bəd, zubin -p is
Pişətə, süftə - əvvəl
Nük, tazə - təzə
Nərdü, sülüm, pilokon - nərdivan
Öüsinə, nəqül, qissə, m ə’əsi (yə) - nağıl
Bəxşiş, pişkəş - hədiyyə
Daldə, saye - kölgə və s.
Tat
dilinin
yuxarıda
göstərilən
özünəməxsus
leksik
vahidlərindən yaranmış sinonimlərdən başqa, bu dilin öz sözləri ilə
leksik-semantik eynilik təşkil edən eyni məfhumlu sinonimlər də
vardır. Bunlar, əsasən, ərəb, Azərbaycan, rus və sair dillərdən bu
dilə keçmiş eyni mənalı leksik vahidlərdən ibarət sözlərdir ki,
bunlar da tat dili leksikasımn mühüm bir hissəsini təşkil edirlər.
Aşağıda tat dilinin özünəməxsus kök sözləri ilə başqa dillərdən,
xüsusilə,
Azərbaycan dili vasitəsilə alınmış eyni semantik mənalı
leksik vahidlərdən yaranan sinonimləri nəzərdən keçirək:
Rast (Q.) - düz (az.) - doğru, düz
Arakərə, rükərə (Q.) - çoy (az.) - çay (axan)
Xasteyi, nükəı ə (Q.) - söymişi (az.) - sevgili
Qəy, ambar (Q.) - bul (az.) - çox
Kəllə (Q.) - süri (az.) - sürü
Ləçəğ (Q.) - yəqluq (az.) - yaylıq (baş örtüyü)
Vəlk (Q.) - vərəq (az.) - vərəq
Siyə (Q.) - qara (az.) - qara
AZƏRBAYCAN TATLARININ DİLİ
113
Tələrzə (Q.) - qizdirmə (az.) - qızdırma (xəstəlik)
Bazu, dəs (Q.) - qul (az.) - əl
Xürs (Q.) - oyi (az.) - ayı
Fərzənd (Q.) - əyəl (ər) - əlad (ər) - övlad
Nərəkə (Q.) - buğa (az.) - buğa
Ayağulə əs (Q.) - ayqır (az.) - ayğır
Şərm (Q.) - əyib (ər) - xəcalət
Büz (Q.) - keçi (az.) - keçi
Kələzən, pirəzal (Q.) - qəri (az.) - qan
Kələmərd, pirəmərd (Q.) - qucə (az.) - qoca
Sərsüz, gicbəsər (Q.) əqülsüz, dəli (az.) - dəli
Ziba (Q.) - güzəl (az.)
- gözəl
Çin (Q.) - əı aq (az.) - oraq
Çarpa, çerovo (Q.) - həyvun (ər.) - heyvan
Dumor (Q.) - kürəkən (az.) - kürəkən
Kəlu, qurd (Q.) - buğoz (az.) - boğaz (bədən üzvü)
Pələng (Q.) - qaplan (az.) - pələng
Xuk (Q.) - donquz (az.) - donuz
Xunə (Q.) - bit (Ə., “beyt” sözündən) - ev
Butə (Q.) - kulə (az.) - kol
Tuxum (Q.) - toyfe (az.) - nasul (ər.) - tayfa, nəsi
Mürs (Q.) - zulum (ər.) - zülm
Səroncon (Q.) - həzuri (ər., “hazır” sözündən)
Həzürluq (az.) - hazırlıq
Bəxt (Q.) - qismət (ər.) - bəxt
Södəgər (Q.) - alverçi (az.) - alverçi
Tarik (Q.) - zulmat (ər.) - qaranlıq
Diivanə, cinlu, cingir (Q.) - dəlu (az.) - dəli
Mihmun (Q.) - qunaq (az.)
- qonaq
Pənt (Q.) - dügmə (az.) - düymə
Qədminə (Q.) - qədimi (ər.) - qədim
Nuboxundə (Q.) - məktəb (ər.) - işqulə (r.) - məktəb
Bibinə, qirmic (Q.) - çimdil (az.) - çimdik
Ambar (Q.) - çuxlə (az.)
- çoxlu