Маданият назарияси

 
 
                                           
6
 Лотман Ю.М, Статьи по типологии культуры. Тарту. 1970. 7.б. 

---

 
 
 
12 
2-mavzu. MADANIYAT RIVOJLANISHINING ASOSIY 
QONUNIYATLARI 
 
Ma’ruza rejasi: 
1.
 
Moddiy va ma’naviy madaniyat,  ularning o‘zaro aloqadorligi.
 
2.
 
Madaniyatning shaxs va jamiyat hayotida tutgan o‘rni.
 
3.
 
Madaniyat boyliklari (madaniy qadriyatlar).
 
 
 
   Madaniy  rivojlanish    jarayonining  o‘ziga  xosligi  shundaki,  madaniyat 
hodisasi har doim shakl va mazmun, borliq va munosabat, narsaning mavjudligi va 
uning ramziy  mazmuni uyg‘unligiga ega bo‘ladi. Madaniyat moddiy va ma’naviy 
qismlarga  bo‘linib, ular bir-birlarini   taqozo qilgan holda  o‘zaro aloqada, o‘zaro 
ta’sirda      rivojlanadi.  Moddiy  madaniyat  har  doim  ma’lum  bir  ma’naviy 
madaniyatning  timsoli  hisoblanadi,  o‘z  navbatida  ma’naviy  madaniyat  ham 
qaysidir narsa, belgi, tasvir, ramzlarda moddiy uyg‘unlikda mujassam bo‘ladi. 
Moddiy  madaniyatning  ma’naviyatdan  tarixan  ayriligi  faqat  insoniyat 
taraqqiyotining  boshlang‘ich  davrlarigagina  xosdir.  Jamiyatda  ma’naviy  faoliyat 
maxsus  sohaga  aylangach  ahloqiy  mezonlar,  din,  san’at,  huquq,  siyosat,  fan 
shakllanib, ma’lum doiradagi kishilar bu soha bilan shug‘ullana boshlaydi. 
Uzoq  vaqtlar  mobaynida  fanda  madaniyat  deganda  faqat  ma’naviy  madaniyat 
nazarda  tutilgan.  CHunki,  borliqni  haqiqat,  yaxshilik,  go‘zallik  belgilaydi  deb 
hisoblangan.  O‘sha davrda ilmiy tadqiqotlarning asosini fan, axloq, nafosat tashkil 
etgan.  Natijada,  jamiyatning  moddiy  hayotini,  uning  iqtisodiyotini  o‘rganishga 
e’tibor berilmadi. Moddiy madaniyat tadqiqot uchun zarur deb  hisoblanmagan. 
Industrial  jamiyatining  vujudga  kelishi,  uning  texnikaviy  taraqqiyoti  va  yangi 
texnologiyalarning  joriy  etilishi  madaniyatshunoslarni  inosniyat  tomonidan 
yaratilgan moddiy madaniyatning barcha namunalarini o‘rganishga majbur qildi. 
Kishilarning  tabiat  va  jamiyatni  qayta  o‘zgartirish  borasidagi  amaliy  faoliyati, 
ularni  ijtimoiy  ishlab  chiqarish  va  takroriy  ishlab  chiqarish  bilan  bog‘liqligi, 
moddiy  madaniyatning  o‘ziga  xos  sohalarga  bo‘linishi  madaniyatshunoslikda 
muayyan tadqiqotlarga zaruriyat tug‘dirdi. 
Moddiy  madaniyatning