MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
278 278 fəaliyyət sahəsidir. Bu prosesdə daha yaĢlı nəsl özünün təcrübəsini, ehtiraslarını, inamını kiçik nəslə verir. Tərbiyə Ģəxsiyyətin daxili və xarici amillərin təsiri altında baĢ verən inkiĢafının idarə olunmasıdır. Ona görə də Ģəxsiyyətin necə formalaĢması, bu prosesə təsir edən amillər diqqəti birinci növbədə cəlb edən cəhətlərdəndir. Bu baxımdan ilk növbədə nəyi tərbiyə etmək məsələsi, baĢqa sözlə Ģəxsiyyətin strukturu, əlamət və keyfiyyətləri, xassələrini dəqiqləĢdirmək lazım gəlir. Məlum olduğu kimi, Ģəxsiyyət hər bir keyfiyyəti bir-biri ilə ayrılmaz Ģəkildə bağlı olan bir vahiddir. Ona görə də Ģəxsiyyətin hər bir əlaməti baĢqa əlamətləri ilə əlaqəsindən asılı olaraq çox vaxt tamamilə fərqli xarakter daĢıyır, özünə- məxsus əhəmiyyət kəsb edir. Ona görə də tərbiyə prosesində Ģəxsiyyətin formalaĢmasının bu cür cəhətlərinin nəzərə alınması zəruridir. BaĢqa sözlə, insanı hissə-hissə deyil, bir Ģəxsiyyət kimi tam halında tərbiyə etmək lazımdır. ġəxsiyyətin əlamət və keyfiyyətlərinin əlaqəsini, qarĢılıqlı təsir imkanlarını nəzərə almadan onun düzgün, məqsədəuyğun formalaĢmasına nail olmaq mümkün deyildir. VI.23.2. Məktəb yaĢı dövründə Ģəxsiyyətin forma- laĢmasının psixoloji Ģərtləri
Tərbiyədən söhbət açarkən biz birinci növbədə məktəbli Ģəxsiyyətinin formalaĢması haqqında düĢünürük. BaĢqa sözlə, məktəbin və müəllimin imkanları dairəsində, Ģəxsiyyətin formalaĢması pedaqoji psixologiyada ən zəruri məsələ kimi qarĢıda durur. Hələ məktəb yaĢının ilk günlərindən tərbiyə iĢinin düzgün qurulmaması, pedaqoji baxımsızlığın hökm sürməsi Ģagird Ģəxsiyyətində arzu olunmayan keyfiyyətlərin formalaĢmasına gətirib çıxarır. Bu cür mənfi keyfiyyətləri aradan qaldırmaq isə yenidəntərbiyə iĢi tələb edir ki, bu da əvvəlcədən yeni keyfiyyətləri formalaĢdırmaqdan qat-qat çətindir. www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
279 279
279 279
279 279
279 279
279 Hər Ģeydən əvvəl nəzərə almaq lazımdır ki, tərbiyə böyüməkdə olan nəslin Ģəxsiyyətinin formalaĢması prosesinin idarə olunmasından ibarətdir. Ona görə də bu proses özünün xüsusi psixoloji mexanizminə malikdir. Bu mexanizmi nəzərə almadan tərbiyə iĢində müvəffəqiyyət qazanılacağı barədə dü- Ģünmək olmaz. Burada birinci növbədə tərbiyə prosesinin mahiyyətini təĢkil edən və psixoloji nöqteyi-nəzərdən bir- birilə bağlı olan aĢağıdakı cəhətlərə diqqət yetirmək lazım gəlir: tərbiyə olunan və tərbiyə edənin xüsusiyyətləri, onların qarşılıqlı münasibətləri, tərbiyənin məqsədi, tərbiyə prose- sində istifadə olunan yollar. Məhz buna görə də tərbiyə prosesini düzgün idarə edə bilmək üçün həmin cəhətlərin hər birinin xüsusiyyəti nəzərə alınmalıdır. Yalnız bu zaman tərbiyə prosesində Ģəxsiyyətin tələbatları, maraq və meylləri, dünyagörüĢü, əqidə və idealları, qabiliyyət və xarakteri lazımi Ģəkildə formalaĢdırıla bilər. Tərbiyə prosesində biz daima inkiĢaf edən, keyfiyyətcə dəyiĢən uĢaqlarla iĢləməli oluruq. Tərbiyə olunan həmin uĢaqlar özlərinin Ģəxsiyyətlərinin psixoloji xüsusiyyətlərinə, tələbat və motivlərinə görə bir-birlərindən fərqlənirlər. Ayrı- ayrı yaĢ dövrlərində bu fərqlər müxtəlifləĢir və özünəməxsus tərbiyəvi iĢ tələb edir. Ona görə də tərbiyə prosesində müvəffəqiyyət qazanmaq üçün birinci növbədə tərbiyə olunanların yaĢ və fərdi xüsusiyyətlərini öyrənmək və nəzərə almaq lazımdır. Psixoloji tədqiqatlar göstərmiĢdir ki, Ģagird Ģəxsiy- yətinin təĢəkkülündə həlledici yeri təkcə onun fəaliyyətinin düzgün təĢkili, Ģagirdin əxlaqi davranıĢ təcrübələri toplaması tutmur, eyni zamanda burada düzgün əxlaqi davranıĢ motivlərinin tərbiyə edilməsi də mühüm rol oynayır. Bu baxımdan Ģagirdlərin tələbat sahəsinin öyrənilməsi mühüm əhəmiyyətə malikdir. Çox vaxt Ģagirdin davranıĢındakı bu və ya digər cəhət onun tələbatı ilə bağlı olur. Bir motiv kimi tələbatlar Ģagirdin davranıĢını Ģərtləndirir. Buradan tərbiyə www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
280 280 prosesində psixoloji cəhətdən diqqəti cəlb edən və nəzərə alın- ması zəruri olan bir tələb-Ģagirdin davranıĢına qiymət verərkən onun motivini müəyyənləĢdirmək tələbi meydana çıxır. Psixoloji tədqiqatlar sübut etmiĢdir ki, motivdən asılı olaraq eyni fəaliyyət nəticəsində Ģagirdlərdə müxtəlif əxlaqi keyfiyyətlər formalaĢa bilər. Bu cəhəti nəzərə alaraq psixoloji ədəbiyyatda belə bir müddəa irəli sürülür ki, tərbiyə iĢində baĢlıca cəhət düzgün davranıĢ motivlərinin yaranmasına, əməli iĢdə əsas tutulmasına və bütün oxĢar situasiyalarda Ģagirdin eyni dərəcədə əxlaqi davranmasına nail olmaqdır. Tərbiyə prosesində müvəffəqiyyət qazanmaq üçün tərbiyəvi tədbirin tətbiq edildiyi konkret Ģəraitin nəzərə alınması da həlledici əhəmiyyətə malikdir. Adətən, konkret Ģərait nəzərə alınmadan tətbiq olunan Ģablon tərbiyəvi tədbir istənilən nəticəni vermir, bəzən hətta mənfi təsir göstərir. Tərbiyəvi tədbir o zaman daha səmərəli rol oynayır ki, burada müəllimin pedaqoji təxəyyülü iĢtirak etsin. Belə olduqda müəllim konkret Ģəraitdən asılı olaraq tətbiq etdiyi tədbirin nə kimi nəticə verəcəyini qabaqcadan görə bilir. Ona görə də daha səmərəli, Ģəraitə daha uyğun tərbiyəvi tədbirin həyata keçirilməsi mümkün olur. Bununla əlaqədar olaraq tərbiyə iĢini düzgün təĢkil etmək üçün “ĠnkiĢafın sosial Ģəraitinin” (L.S.Vıqotski) nəzərə alınması da zəruridir. Bunun üçün tərbiyəçi birinci növbədə öz Ģagirdlərinin inkiĢafının sosial Ģəraitini aĢkara çıxarmalı, tərbiyə iĢini ona uyğunlaĢdırmalıdır. Tərbiyəçi uĢağın inkiĢafının sosial Ģəraitini öyrənmək üçün ilk növbədə onun yaĢadığı obyektiv Ģəraitlər sistemini, digər tərəfdən onun həmin Ģəraitə münasibətinin xarakterini aĢkara çıxarmalı və təhlil etməlidir. Bu ona görə zəruridir ki, həyat Ģəraiti Ģagird Ģəxsiyyətinin formalaĢmasını bilavasitə, avtomatik olaraq birbaĢa təyin etmir, o, uĢağın həmin Ģəraitdə hansı qarĢılıqlı münasibətdə, qarĢılıqlı təsir prosesində olma- sından asılıdır. Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|