MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VI.23.3. Tərbiyəvi tədbirlərin psixoloji cəhətdən əsaslandırılması və məktəblilərin tərbiyəlilik səviyyəsinin müəyyənləĢdirilməsi problemi
- “ məna maneəsinin ”
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
281 281
281 281
281 281
281 281
281 Tərbiyə prosesinin müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsində mühüm rol oynayan amillərdən biri də tərbiyənin məqsədinin düzgün müəyyənləĢdirilməsindən ibarətdir. Tərbiyəçi son nəticədə nəyə nail olacağını aydın dərk etmədən, baĢqa sözlə qarĢısına konkret məqsəd qoymadan yüksək müvəffəqiyyətə nail ola bilməz. Məqsəd aydın olduqda isə onun həyata keçirilməsi üçün səmərəli tərbiyəvi tədbirlərin seçilməsi və tətbiqi də mümkün olur. Tərbiyə prosesində nəzərə alınması zəruri olan cəhətlərdən biri də həmin prosesin tərbiyə olunanın fəaliyyəti ilə əlaqələndirilməsindən ibarətdir. Hər bir yaĢ dövründə o dövr üçün əsas olan fəaliyyət növünə istinad etməklə həmin fəaliyyət prosesində müvafiq tərbiyəvi iĢ aparmaq mümkündür. Ġstər oyun, istər təlim, istərsə də əmək fəaliyyəti elə təĢkil edilməlidir ki, Ģəxsiyyətin formalaĢmasına, onda müsbət keyfiyyətlərin tərbiyə olunmasına gətirib çıxarsın.
əsaslandırılması və məktəblilərin tərbiyəlilik səviyyəsinin müəyyənləĢdirilməsi problemi Tərbiyə iĢinin metodları və formalarının psixoloji əsasları. Tərbiyə prosesinin müvəffəqiyyətlə həyata keçi- rilməsi üçün psixoloji cəhətdən zəruri olan Ģərtlərdən biri tərbiyəvi iĢin metod və formalarının düzgün seçilməsindən ibarətdir. Ona görə də tərbiyəçilərdən biri müvafiq metod və formalardan istifadə etdiyinə görə onun tərbiyəvi tədbiri səmərəli nəticə verir. Əksinə, baĢqa birinin tərbiyəvi metodlardan düzgün istifadə etməməsi nəinki Ģagirdin davranıĢındakı qüsurların aradan qalxmasına səbəb olmur, həm də həmin qüsurların daha dərin köklər salmasına, oraya yeni mənfi əlamətlərin daxil olmasına gətirib çıxarır. Bir cəhə- ti nəzərə almaq lazımdır ki, tərbiyəvi iĢin metod və formalarından həmiĢə Ģablon halında istifadə etmək mümkün www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
282 282 deyildir. Ona görə də psixoloqlar tərbiyəvi metodları tətbiq edərkən aĢağıdakı cəhətləri nəzərə almağı zəruri hesab edirlər:
Ģagirdin daxil olduğu
uĢaq kollektivinin xüsusiyyətləri; üçüncüsü, tərbiyəvi tədbirin həyata keçirildiyi konkret Ģərait. Bu cəhətlər nəzərə alınmaqla seçilən və tətbiq edilən tərbiyəvi tədbir öz bəhrəsini verir. Lakin məktəb təcrübəsi göstərir ki, heç də tərbiyəçilər, müəllimlər bütün hallarda tərbiyəvi tədbirlərdən müvafiq Ģəkildə istifadə edə bilmir, onun düzgün hesab etdiyi tərbiyəvi üsul əksinə mənfi nəticələr verir. Bu mənada tərbiyəvi təsirin müvəffəqiyyəti təkcə tərbiyəçinin öz təsirinə hansı məna verməsindən deyil, eyni zamanda tərbiyə olunanın onu necə, hansı mənada baĢa düĢməsindən də asılı olur. Psixoloqlar belə bir cəhəti aĢkara çıxarmıĢlar ki, tərbiyəvi tədbirin tətbiqi zamanı, müəllim və tərbiyəçilər öz təsirlərində bir məna, Ģagird isə tamamilə baĢqa bir məna görür. YaĢlılarla uĢaqlar arasında baĢ verən bu cür anlaĢılmazlıq psixologiyada “məna maneəsi” adlanır. Bu cür “məna maneəsinin” yaranması tərbiyəvi tədbirin təsir gücünü aradan qaldırır. Məna maneəsi ilə müəllim və valideynlər hələ məktəbəqədər və kiçik məktəb yaĢı dövründə rastlaĢa bilirlər. UĢaqların daha çox küsəyən və tez özündən çıxdığı dövrü olan yeniyetməlik zamanı məna maneəsi daha tez yaranır, daha parlaq təzahür edir və çətinliklə aradan qaldırılır. Psixoloji tədqiqatlar zamanı aĢkara çıxarılmıĢdır ki, məna maneələrinin baĢ vermə səbəblərini bilməyən və bu cür maneələrin yaranmasının qarĢısını almağa çalıĢmayan tərbiyəçi qarĢısında qoyduğu tərbiyəvi vəzifəni həll etməkdə çətinlik çəkir. Həmin məsələnin mahiyyətini açmağa çalıĢaq. Zahirən məna maneələri onunla xarakterizə olunur ki, sanki uĢaq böyüklərin dediklərini eĢitmir. Əslində isə uĢaq ona deyilən sözü yaxĢı eĢidir, hətta onu təkrar da edə bilir. Lakin həmin sözün mənasını qavramır. Psixoloqlar müəyyən etmiĢlər ki, məna maneəsi həm uĢağın qarĢısında
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
283 283
283 283
283 283
283 283
283 hansı tələbi qoymasından asılı olmayaraq, konkret adama münasibətdə, həm də kimin irəli sürməsindən asılı olmayaraq, konkret tələbə münasibətdə özünü göstərə bilir. Hər iki halda tərbiyəvi tədbirin metodlarından düzgün istifadə olunmaması faktı məna maneəsinin yaranmasına, nəticədə isə tərbiyəvi tədbirin təsirinin aradan çıxmasına səbəb olur. Konkret adama münasibətdə məna maneəsinin ya- ranması ən çox tərbiyəçi tərəfindən uĢağın davranıĢ motivinin nəzərə alınmaması, uĢaqda olmayan motivi bir növ ona bağlamaq nəticəsində baĢ verir. Məsələn, uĢaq xəstəliyinə görə dərsdən gedir. Müəllim onu da dərsdən qaçan baĢqa uĢaqlarla birlikdə cəzalandırır. Yaxud, onu təhqir edən yoldaĢlarına qarĢı cavab qaytaran uĢağı da o birisi kimi inti- zamsız, xuliqan adlandırır. Bu hal bir neçə dəfə təkrar olunduqda Ģagirddə müəllimə, tərbiyəçiyə qarĢı məna maneəsi yaranır. Nəticədə həmin müəllimin ən ədalətli tələbi belə Ģagird tərəfindən ədalətsiz tələb kimi qarĢılanır. Lakin konkret adama qarĢı məna maneəsi müəllim tamamilə obyektiv, düzgün hərəkət etdiyi halda, Ģagirdin öz davranıĢ motivini dərk edə bilməməsindən asılı olaraq da yarana bilər. Məsələn, müəllim tapĢırığı yerinə yetirməyən Ģagirdi haqlı olaraq danladığı, cəzalandırdığı halda, Ģagird kitabı olmadığına görə cəzalandırmanın ədalətsiz olduğunu zənn etməsi sayəsində yaranan məna maneəsini buna misal göstərmək olar. Konkret tələbə münasibətində özünü göstərən məna maneəsi isə tamamilə baĢqa səbəblərdən irəli gələ bilir. Məsələn, tərbiyəçi müsbət nəticə vermədiyi halda eyni tələbi dəfələrlə təkrar edir. Nəticədə bu cür tələblərə uĢaq o qədər alıĢır ki, onu bir növ qavramamağa baĢlayır. Təcrübə göstərir ki, bu cür məna maneələrinin yaranması Ģagirdlərlə aparılan tərbiyə iĢinin çətinləĢməsinə, bir növ nəticəsiz qalmasına səbəb olur. Ona görə də müəllim Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|