MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Özünütərbiyə və onun motivləri.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
287 287
287 287
287 287
287 287
287 Düzgün tərbiyə almıĢ adam müəyyən bir iĢi icra etməyi qərara alır və öz niyyətini həyata keçirir. QarĢısına qoyduğu məqsədə nail olmaq üçün bütün baĢqa arzuları, maneələri aradan qaldırır. Ġradi davranıĢ adlandırılan bu cür davranıĢın təhlili göstərir ki, həmin davranıĢın əsasında Ģüurlu tənzim motivasiyası təmayülü mexanizmi dayanır. Bu zaman insan Ģüurlu olaraq bir təmayülün, meylin qiymətini artırır, digər təmayülün qiymətini isə azaldır. ġübhəsiz heç də insan həmiĢə özünün motivasiya təmayülünü əldə edə və onu lazımi istiqa- mətdə yönəldə bilmir. Belə olduqda iradi davranıĢ həyata keçmir. Beləliklə, deyilənlərdən bir daha aydın olur ki, insanın tərbiyəliliyinin mühüm
kriteriyalarından biri
onun davranışının ixtiyarilik səviyyəsindən, özünün tələbatlarına yiyələnə bilmək səviyyəsindən ibarətdir. ġübhəsiz, tərbiyəliliyin müəyyən səviyyəsində insanın mədəni davranıĢ formalarına, cəmiyyətdə qəbul olunmuĢ birgəyaĢayıĢ norma və qaydalarına, məiĢət və peĢə vərdiĢlərinə və özünü apara bilməyin digər cəhətlərinə yiyələnməsini də nəzərə almamaq olmaz. Bu keyfiyyətləri asanlıqla müĢahidə etmək mümkün olduğuna görə, bizə belə gəlir ki, insanın motivasiya sahəsinə əsasən onların barəsində asanlıqla fikir yürütmək mümkündür. Lakin tərbiyəlilik həmin zahiri əlamətlərə diqqətlə yanaĢmağı da tələb edir. Onlar insanın həmin sahəyə təlabatları ilə motivləĢən davamlı davranıĢ forması kimi özünü göstərə bilər, eləcə də yalnız zahirən mənimsənilmiĢ davranıĢ da ola bilər. Ġkinci halda Ģa- girdlər təzyiqin, nəzarətin təsiri altında ondan tələb olunanların hamısına əməl edir, nəzarət olmadıqda isə müvafiq davranıĢ tərzini yerinə yetirmirlər. Buradan isə aydın olur ki, müvafiq davranıĢ forması Ģəxsin tələbatına çevrilməmiĢdir və həmin adam bu sahədə tərbiyəli deyildir. Deməli, nəzarət, məcburiyyət olmadan düzgün və
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
288 288
əsasları
Tərbiyənin idarə olunması problemi. Tərbiyə kor-koranə bir proses olmayıb, idarəolunan prosesdir. Tərbiyə prosesi ona görə idarə olunan prosesdir ki, onun məqsədi, motivləri, funksiyaları və gözlənilən nəticələri mövcuddur. ġübhəsiz bunların hər birini nəzərə almaq və tərbiyə iĢini onlara müvafiq Ģəkildə təĢkil etmək elə onun idarə edilməsi de- məkdir. Bir cəhəti də qeyd etmək lazımdır ki, tərbiyə həm xarici, həm də daxili idarəetmə imkanlarına malikdir. Xarici idarəetmə tərbiyə olunanlardan deyil, tərbiyə edənlərdən asılıdır. Burada müəllim və tərbiyəçilərin, tərbiyəvi iĢi həyata keçirən kollektivin fəaliyyəti diqqəti cəlb edir. Ona görə də məktəblinin Ģəxsiyyətinin öyrənilməsi tərbiyə prosesinin idarə edilməsinin mühüm bir amilidir. Bunsuz məktəbli Ģəxsiyətini formalaĢdırmaq da çətin olardı. Bu cür xarici idarəetməyə tərbiyəvi üsul və vasitələrin düzgün seçilməsi və s. amillərə istinad edilməsini də aid etmək olar. Lakin tərbiyənin idarə olunması təkcə xarici formada gedə bilməz. Tərbiyə prosesində biz konkret canlı insanın, fərdin Ģəxsiyyətini formalaĢdırırıq. Ona görə də bu prosesdə həmin fərdin özünün bu prosesə münasibəti, özündə bu və ya digər keyfiyyəti aĢılamaq cəhdi də mühüm rol oynayır. Bu isə tərbiyədə daxili idarəetmənin zəruriliyini irəli sürür. Belə daxili idarəetmə isə özünütərbiyə prosesində həyata keçir və özünüidarə rolunu oynayır.
Ģüurlu olaraq qarĢısına qoyduğu məqsədə, ideal və inamlarına müvafiq Ģəkildə öz Ģəxsiyyətində dəyiĢikliklər etməyə yönəlmiĢ fəaliyyətindən ibarətdir. Özünütərbiyənin həyata keçməsi üçün Ģəxsiyyətin və onun özünü dərk etməsinin
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
289 289
289 289
289 289
289 289
289 müəyyən
inkĢaf səviyyəsinin, özünün hərəkətlərini baĢqalarının hərəkətləri ilə müqayisə zamanı təhlildən istifadə edə bilmək qabiliyyətinin, eləcə də daim özünütək- minləĢdirmək ustanovkasının olması tələb edilir. ġəxsiyyətin özünütəkminləĢdirməsi onun cəmiyyətdəki həyati tələbatları və fəaliyyəti ilə, inkiĢafı ilə Ģərtlənir. Ġnsanın yaĢadığı ictimai Ģərait, aldığı təlim və tərbiyə onun özünütərbiyəsində həlledici rol oynayır. Ġctimai həyatı, eləcə də onu əhatə edən mühitin tələblərini, öz qüvvə və imkanlarını aydın dərk etmək əsasında insanın öz həyatını daha münasib əsaslar üzrə qurmaq üçün arzu etdiyi keyfiyyətləri özündə inkiĢaf etdirməsi və ya malik olduğu Ģəxsi keyfiyyətləri dəyiĢdirməkdən ötrü özünə Ģüurlu, planlı, məqsədəuyğun və müntəzəm surətdə təsir etməsi, rəftar və
davranıĢını təkminləĢdirmək qayğısına qalması
özünütərbiyə adlanır. Həyati faktlar özünütərbiyənin geniĢ imkanlara malik olduğunu bir daha təsdiq edir. Bir çox görkəmli adamlar uĢaqlıqdan pis təlim-tərbiyə almalarına, onların Ģəxsiyyətində bir sıra qüsurların olmasına baxmayaraq gənclik və sonrakı dövrdə özünütərbiyənin köməyi ilə öz Ģəxsiyyətlərinin yüksək inkiĢaf mərhələsinə yüksələ bilmiĢ,
davranıĢ və
fəaliyyətlərindəki qüsurları, aradan qaldıra bilmiĢlər. Məsələn, görkəmli rus yazıçısı L.N.Tolstoyun özünün etirafına görə o, uĢaqlıq və ilk gənclik dövründə öz xarakterində, davranıĢında olan qüsurları, o cümlədən tənbəllik, lovğalıq, Ģöhrətpərəstlik və s. kimi mənfi cəhətləri aydın Ģəkildə görə bilmiĢ və həmin qüsurlara qarĢı ciddi döyüĢ elan etmiĢdir. Bütün həyatı boyu özündə əməksevərlik, humanizm, düzgünlük, cəsarətlilik keyfiyyətləri tərbiyə etmiĢdir. Həyatdan özünütərbiyənin mahiyyətini açan yüzlərcə bu cür faktlar gətirmək mümkündür. Bunların hamısından bir ümumi cəhət aydın olur ki, insanın özünü, öz hərəkətlərini idarə etməsində özünütərbiyə əvəzolunmaz əhəmiyyətə Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|