Ma’ruza Mashg’ulotlarining ta’lim texnologiyasi

25 - расм. Гонококкли стоматит

Tilning zararlanishi doimo yara-membranozli tavsifga ega bo‘ladi. Umuman, boshida tilning ventral ustki qismi, keyinchalik esa hamma tomoni shikastlanishi mumkin. Shilliq qavat och-qizil va shishgan ko‘rinishda bo‘lib, ekssudatli papula paydo bo‘ladi, kasallik zo‘rayganida shikastlangan joylardan sariq-yiringli ajralmalar ajraladi va bu ajralmalarda gonokokklar aniqlanadi. Har qanday tashqi ta’sirlar (masyerasiya, mayda jarohatlar) eroziya va yoriqlarni yuzaga keltiradi, ular esa tezda yaraga aylanib, qonaydi va sariq-kulrang fasod bilan qoplanadi. Tilning orqa ustki qismidagi ko‘p sonli eroziya va yaralar o‘tkir allyergik glossitni eslatadi.

Escobar V. hammualliflari bilan (1984), gonokokk bilan shikastlangan o‘choqlar, ko‘pincha ikkilamchi infeksiya hisobiga og‘irlashishini va maxsus davolash usullari qo‘llanilmasa, uzoq vaqtgacha saqlanib qolishini ko‘rsatib byerdi. Qo‘llaniladigan mahalliy antiseptiklar ikkilamchi infeksiya bilan kurashishga yordam byeradi, ammo yaralarning epitelizasiyasiga deyarli yordam byermaydi.

STAFILOKOKKLARStafilokokkni birinchi bo’lib R.Kox (1878),L.Pastyer (1880) furunkul yiringidan topgan.A.Ogston(1882) va F.Rozenbax (1884) stafilokokklarning morfologik va kultural xususiyatlarini xamda ularning patogenlik rolini aniklashgan.Stafilokokklar mikrokokkoseya oilasining stafilokokkus zotiga kiradi.

Morfologik va tinktorial xususiyatlari Stafilokokklarning diametri 0,5-0,9 mkm bo’lib,dumalok shakldadir. mikroskopda karaganda ular uzum shingiliga uxshash joylashgan bo’lib kurinadi.Bunday joylashuv ularning asosiy belgisidir.Stafilokokklarning kapsulasi ,sporasi, shuningdek xarakat organi bulmaydi.Gram musbat buyaladi. Maxsus muxitlarda mikrokapsula xosil kiladi.Kultural va biokimeviy xususiyatlariStafilokokklar oziq muxitlariga talabchan emas, turli oziq muxitlarida xam usavyeradi.Oziq muxitdagi rn-7,2-7,4 va 37 gradus Sda yaxshi usadi.Nafas olishi asosan aerob,kisman fakultativ anaerobdir.Probirkadagi suyuk oziq muxiti yuzasida kalin,nam,yaltirok rangli parda xosil kilib usadi. Stafilokokkning koloniyasi dumalok ,yuzasi burtib chikkan,chetlari tekis,diametri 2-4 mm buladi.Pigmenti kupincha ok, ba’zan tilla ranglieki limon pustidek sarik bulishi mumkin.Pigmentlari sutli oziq muxitlarda uy xaroratida yeruglik yaxshi tarqalgan sharoitda. Bu pigmentlar suvda erimaydi,aseton, spirt,efirda yaxshi eriydi.Stafilokokklarning ba’zi shtammlari konli agarda ustirilganda koloniyalar atrofida gemoliz zonasi xosil buladi.Bulonda ustirilganda bir tekisda loykalanish va probirka ostida chukma xosil qilish bilan xaraktyerlanadi.Uglevodli oziq muxitlarida laktoza,glyukoza,maltoza,mannit,saxaroza,gliserinni parchalab kislota xosil kilmaydi.Bu xodisa saxarolitik fyermentlaryerdamida amalga oshiriladi.Proteolitik fyermentlari yerdamida kazeinni eritadi,jelatinni yumshatadi va boshqa oksil substratlarini parchalaydi. Antigenlik strukturasi.Stafilokokklarda proteinli A-antigen u barcha tilla rang stafilokokklar uchun umumiy va polisaxaridli A,B,S- antigenlari bor Stafilokokklar baktyerosinlar ajratadi.Ular shu zotga daxlli mikroorganizmlarga nisbatan antagonistik ta’sir etadi.

Tilla rangli stafilokokklar orasida 40ga yakin fagovar farklanadi.Turli xil ob’eklardan ajratilgan stafilokokklarning tipga mansub faglari epidemiologik axamiyatga ega.Xususan kuzgatuvchining manbai va yukish yullarini aniklash masalalarida katta axamiyat kasb etadi.Stafilokokklarning turlari. Xosil kilgan pigmentlariga karab stafilokokklarni uch turga ajratish mumkin:staph. aureus, staph.epidermitis,staph.saprophyticus.1)Tilla rang stafilokokk-kupincha yiringli prosesslarda uchraydi va stafilokokklar orasida eng patogen xisoblanadi.2)Ok rangli safilakokk uning patogenligi va bioximiyaviy xususiyati tilla rangli stafilokokka karaganda pastrok.

Rezistentligi.Xar xil fizik va ximik ta’sirlarga chidamli,shuning uchun ular suv,xavo,tuprok,ruzgor buyumlarida topiladi.100 gradus S da darxol uladi .70gradus S da 10-15 min dan sung uladi.Ular past tempyeraturalarga,muzlatishga,kuritishga,kuesh nuri ta’siriga chidamlidir.Sulema(1:1000)15-20 min.uladi.MaTerialda yiring,oksil,balgam bulsa fenol ishlatilmaydi, chunki u oksillar koagulyasiyasini chakiradi,natijada mikroorganizmlar tirik koladi.Stafilokokklar yashil brilliant ta’siriga juda sezgir.Toksin xosil qilishi.Patogen stafilokokklar bir necha turli ekzotoksin xosil kiladi.Stafilokokklarning toksinlari tarkibidagi gemotoksin,leykosidin,letatoksin,netrotoksin va entyerotoksin deyilgan xar xil ta’sir etuvchi bulaklari bor.Patongen stafilokokklarda zaxarli moddalardan tashkari plazmokoagulaza,gialuronidazalesitinaza,DNK-aza,fibrinolizin,fosfataza deb ataluvchi fyermentlar xam bor.Plazmokoagulazasi borligi bilan tilla ranglisini boshqa turlaridan ajratish mumkin.Kupchiligi penisillinni parchalovchi penisillinnazani ishlab chikaradi.Patogenligi.Shoxli mollar,otlar,chuchkalar,tovuklar stafilokokkgasezgir.Laboratoriya xayvonlaridan kuenlar,ok sichkonlar,mushuk bolalari sezgirdirlar.Infeksiya manbai - kasal odam,Bakteriya tashuvchilar.Yukish yullari.Xavo-tomchi,xavo-chang,oziq-ovkat orkali, maishiy kontakt.Patogenezi.Stafilokokklar Teri va shillik pardalardan kirib oladi.Kasallik patogenezini mikrob xususiyatlari fyermentlar,ekzotoksinlar,bakTerial xujayra moddalari bilan ta’minlaydi.Bundan tashkari mikroorganizm immun sistemasi xolatiga xam boglik.Kuprok Teri va Teri ostikletchatka zararlanadi,natijada piodyermiyalar,furunkullar,panarisiyalar paydo buladi.Kupchilik vaqt stafilokokklar ikkilamchi kasalliklar keltirib chikaradi,masalan grippda pnevmoniya kasalligini.Xususan akushyerlik praktikasida stafilokokklar roli juda katta,chunki yangi tugilgan chakaloklar ularga juda sezgir.Stafilokokkli infekiyalar orasida ovkatdan buladigan intoksikasiya aloxida urin tutadi.Stafilokokklar kuzgaydigan kasalliklar.Stafilokokklar odam Terisida va shillik pardalarda saprofit xolda yashovchi mikroblardir,ba’zi patogen stafilokokk xam uchraydi.Stafilokokklar panarisiya,piodyermiya,abssess,furunkul, karbunkul,xolesistit,sistit,angina,mastit,ostiomielit,sepsis,septikopiemiya,toksiko-infeksiya jaroxat infeksiyalarni kuzgashimumkin.120 dan ortik nozologik birlikda etiologik faktor-bu stafilokokklar.BakTeriologik diagnozi.Diagnoz uchun kasallikning turiga kura xar xil maTeriallar tekshirib kuriladi.Yiringli prosesslarda furunkul,karbunkul,abssesslar)yalliglangan organda olingan yiring tekshiriladi.Bu maTerialni tekshirishda avval preparat tayyerlab uni Gram usulida buyab,mikroskopda karaladi.Uzum shingiliga uxshab joylashdi.Agar kasal odamda sepsis gumon kilinsa,diagnozni aniklash uchun kasaldan 8-10 ml konolib 100-200 ml bulonga ekiladi va mikrobning toza kulturasini topishga xarakat kilinadi.Asosiy tekshirish usullari:mikroskopik,mikrobiologik,biologik.Profilaktikasi.Sanitariya-gigiena,sharoitlarini yaxshilash,kasallar,Bakteriyatashuvchilarni faolrok aniklash,kasalxona,davolash idoralarida rejimga rioya qilish.Spesifik profilaktikani travmatizmga,infeksiya yuqilishiga moyil odamlar uchun stafilokokkli anatoksinni emlab utkaziladi.Umumiy profilaktikaga:yashash,ishlash sharoitlarini yaxshilash,vitamin etishmaslik travmatizmning oldini olish,tugrukxonalarda,jarroxlik bulimlarida,bolalar muassasalarida,ishlab chikarish korxonalarida sanitariya gigiena koidalariga kattik rioya qilish,badan,kulni toza tutish,tugrukxona, jarroxlik bulimlarida sistematik ravishda dezinfeksiya utkazish,xodimlarni stafilokokk tashuvchilikka muntazzam tekshirishlar kiradi.Davolash.Oldini olish uchun piofag qo’llaniladi.Surunkali infeksiyalarni davolashda autovaksina qo’llaniladi.Anatoksin tyerapiya ishlatiladi.Antibiotiklardan penisillin kuchli ta’sir kiladi.Immunitet.Antimikrobli va antitoksinli immunitet deyish mumkin.Juda zaif,uzok davom etmaydi.Residiv buladi.

Ko’k yiring taekchalari - Pseudomonas aeruginosa A.Lukke tomonidan 1862 y topilgan.U Pseudomonadoceae oilasi,Pseudomonas zotiga kiritilgan.Bu Bakteriyalar shartli-patogen mikroorganizmlardir.Ular atrof muxitga keng tarqalgan odam va xayvonlar organizmida bo’lib turadi.Bakteriyalar kasallining yiringli,najasi bilan ajratib kasallik yukish faktorii bulish oziq moddlar,suv,tuprok,turli predmetlarni ifloslashi (infisirovanie)mumkin.Morfologiyasi.Polimorf,xarakatchan (lofotrix),gramanfiy buyala-

di.Xajmi 1,5-3,Ox 0,5-0,8 mkm.Surtmalarda yakka-yakka eki qisqa (kalta)zanjir sifatida kurinadi(joylashadi).Sporasiz.Ba’zan xujara Bilan birikmagan kapsulaga uxshash shillimshik parda xosil kiladi.Kultural xususiyatlari.Kat’iy aerob.Oddiy sun’iy oziq muxitlarda yaxshi usadi.Gushtli-peptonli agarda yumalok,sillik,shilimshik koloniyalar,gushtli peptonli bulonda (shakarli)kandli bulonda loykalanish va chuchka xosil kiladi.Agardagi koloniyalari xajmi 2-5 mm,rangi binafsha-xavorang. Fermentativ xususiyatlari.Fakat gaz xosil kilib glyukoza,galaktoza,arabinoza,ksilozani fyermentlaydi.Indol xosil kilmaydi,syerovodorodni kam chakiradi.Gemolizin ajratadi.Proteolitik xususiyati yaxshi rivojlanmagan:jelatinani va qotgan zardobni yumshatadi.

Chidamliligi.Tashqi muxit faktorlari ta’siriga chidamli 60S 1 soat davomida,fenol 2% li bulsa,uldiradi,chang tarkibida,jaroxatlangan to’qimalar kurib kolgan bulsa 2 xaftagacha ular tarkibida saklanib koladi.Toksinlari.Gemolitik,sitotoksik ta’siriga ega bo’lgan toksinlar,leykosidin (odam leykosidinlarini eritadi)xam endotoksini bor. Antigen strkturasi.O-va N- antigenlari bor.Bakteriyalarning ajratilgan kulturalarini qaysi O-syerogruppaga daxlliligini aniklash uchun O-zardoblarni kullab agglyutinasiya reaksiyasidan foydalaniladi.Patogenligi. Ko’k yiring taekchasiga kuenlar,sichkonlar,dengiz chuchkachalari sezgir.

Infeksiya manbai.Kasallik manbai bo’lib, kasal odamlar,mikrob tashuvchilar xisoblanadilar.Yukish yullari xavo-chang yuli bilan yuqadi.Tabiiy sharoitda bu Bakteriyalar tuprok,suv,o’simliklarda saklanib turadi,kuygan jaroxatlangan joylardan ajratib turadilar,siydik yullaridan chikadilar.Patogenezi.Ko’k yiringli taekchalar Ko’kyiring infeksiyalar kuzgatuvchilari bo’lib xisoblanadilar.Bu mikroblar yirinngli yalliglanish prosessini chakiradilar.Yalliglanishning kayerda-paydo bulishi infeksidarvozasigaboglik:ojag,jaroxat,nafas olish yullari. Ko’k yiring taekchalari bilan zararlanganlar yiring xamda doka boylamlari Ko’k-yashil rangga buyaladi.Immunitet.-Bu kasalliklarda immunitt kuchsiz va kam vaqt davom etuvchi buladi.