Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
76 Adətən, aşıqların tərcümeyi-halını yazmaq, daha doğrusu bərpa etmək çox çətindir. Bunun üçün doğru, ən etibarlı mənbə aşığın öz şeirləridir. Çünki bu şeirlərdə aşıqlar öz həyatlarına dair mühüm hadisələri bu və ya digər şəkildə ifadə etməyə çalışırlar. Bu işdə aşığı görən, tanıyan, sevən şəxslərin xatirə- ləri də tədqiqatçının köməyinə çatır. Beləliklə, müəyyən şəkil- də də olsa, aşığın tərcümeyi-halı yarana bilir. Molla Cümənin tərcümeyi-halında ən mühüm məsələ onun anadan olma tarixidir. Sovet hakimiyyəti illərində folklor toplayanlar, tədqiqatçılar, ədəbiyyatşünaslar Molla Cümənin anadan olma tarixini müxtəlif şəkillərdə - gah təxmini (H. Əlizadə), gah da əsərlərinə əsasən (F.Qasımzadə, Ə.Axund- zadə, P.Əfəndiyev) göstərmişlər. Aşıq özü şeirlərinin birisində Həsənə müraciətlə belə deyir: Min üç yüz otuz iki Tarixdədir indi sənə, Altmışa çatmış yaşım, Sevda sərdə durur yenə. Üzülüb bürcü-bədən Üstdən gedir gündən-günə, Tapşırır Molla Cümə Oğul, sənə dönə-dönə: Sidq ilə yaxşı tutub Göz yetir dəftərə, Həsən! Yazdığım bu dəftəri Saxla yadigara, Həsən! Parçada göstərilən hicri tarixi miladiyə çevriləndə 1914- cü illər olur. Deməli, 1914-cü ildə Molla Cümənin yaşı altmışa çatıbsa, onda aşığın təxminən 1854-cü ildə doğulduğu aydın- laşır. Hər halda bu tarixə inanmalıyıq, burada səhv olsa da bir- 77 iki il ola bilər. Başqa bir şeirində aşıq özünün kim olduğu haqqında belə bir məlumat verir: Aşıq anasıyam, şairlər kökü, Gəzərəm dünyada divanə təki, Mahalım Göynükdür, şəhərim Şəki, Layisqi kəndinin binasıyam mən. Binəm Layisqiyə düşübdür mehman, Pədərim Salahdır, madərim Reyhan, Vələdim Həsəndir, əxim Süleyman, Familim Molla Oruc ədnasıyam mən. Molla Cümə ilk təhsilini Aşağı Göynük kəndində Hacı İbrahim Əfəndinin mədrəsəsində almışdır. Az müddət içərisin- də ərəb, fars dillərini mükəmməl öyrənmişdir. Ancaq o mədrə- sədən tez uzaqlaşmışdır; gözəl təbə, şairlik istedadına malik gənci şeir, söz daha çox cəlb etmişdir. Molla Cümə öz şəxsi mütaliəsi ilə klassik Azərbaycan ədəbiyyatını, onun xüsusilə Vaqif, Vidadi, Zakir, Nəbati kimi sənətkarlarını, aşıq yaradıcı- lığımızı, xalq ədəbiyyatımızı dərindən öyrənmiş, özü də gözəl bir sənətkar kimi yüksəlmişdir. Cümənin atası Saleh kişi əkinçiliklə məşğul olmuşdur. O, yeganə oğlu Cüməni də kiçik yaşlarından təsərrüfat işlərinə alışdırmışdır. Təbiətin gözəl mənzərələri qoynunda böyüyən Cümə kiçik yaşlarından sinədən şeir qoşmağa başlamışdır. Öz şəxsi bacarığı, təbii istedadı sayəsində dövrünün tanınmış sə- nətkarları səviyyəsinə yüksələ bilmişdir. Sonralar bütün ömrü boyu Molla Cümənin əsas sənəti, peşəsi əkinçilik olmuşdur. Qax, Zaqatala, Balakən varlılarının zəmisində biçin biçmiş və bundan aldığı zəhmət haqqı ilə ailəsini dolandırmışdır. Qızı Reyhan deyir ki, olüncə atamın əlindən oraq, yaba düşməmişdir. Molla Cümənin tərcümeyi-halında olan ən qaranlıq yer- lərdən birisi onun ölümü məsələsidir. Bu barədə müxtəlif rəva- 78 yətlər söylənir. Bütün bu müxtəlif variantda olan rəvayətlərin birləşdiyi nöqtə odur ki, Molla Cümə səhvən öldürülmüşdür. Guya onu öldürəndən sonra tanımışlar. “Nuxa fəhləsi” 10 Molla Cümənin ölümü haqqında belə bir qeyd vermiş ki, 1920-ci ilin may ayının əvvəllərində XI Qızıl Ordunun hissələri Nuxadan Zaqatalaya doğru gedərkən, bu yolun ətrafındakı kəndlərin varlıları orduya müqavimət göstərmək fikrinə düşürlər. Burada atışma başlayır. Bir çox yoxsul kəndli ordu ilə onlara qarşı çıxanların arasında qalır. Molla Cüməyə də bu vaxt güllə dəyir... Cümənin həyatından danışarkən bir cəhəti də qeyd etmək lazımdır: o da əksər şeirlərində adı çəkilən “İsmi Pünhan” məsələsidir. Məlumdur ki, bu söz gizli ad mənasındadır. Görü- nür aşığın bir gözəlin, məşuqənin, başqa sözlə desək, öz sevgi- lisinin adını gizli saxlamaqda bir məqsədi varmış. “İsmi Pünhan” Molla Cümənin tərcümeyi-halı, həyatı, fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Bu məsələdən söhbət açanlar deyirlər ki, Molla Cümə varlı bir ailədən olan qıza aşiq olmuş, lakin onun adını çəkə bilməmiş, gizlətmişdir. Aşığın öz şeirləri İsmi Pünhan haqqında daha doğru fikir yüütməyə material verir. Necə dad etməyim, aman, ay fələk! İsmi Pünhan mənə zəlalət eylər! -beyti ilə başlanan qoşmanın son bəndi belədir: Fələk məni döndəribdi Məcnuna, İnsan salmaz insanı bu zülümə, Göynüyün ətrafın bu Molla Cümə Hər günü dörd yolla ziyarət eylər. Bu şeir güman etməyə əsas verir ki, İsmi Pünhan məhz Göynükdən olmuşdur. Yaxud “Axtaran” rədifli başqa bir qoşmanın son bəndində deyilir: 10 “Nuxa fəhləsi”, 1961, №27 79 Mən cununam, kimə verim öyüdü, Yandım desəm, tez tökərlər nöyüdü, Cümə ölüb, tapılmasa meyidi, İsmi Pünhan obasını axtarın. Yaxud: Könül dönsə, bu dostluğu atarıq, Yol uzaqdır, özüm bihal, at arıq, Cümə səni sevəndəydi, a tarix, Min iki yüz doxsanıncı sənədə. Həmin tarixi miladiyə çevirəndə 1873-cü il alınır. Cümənin anadan olduğu il 1854-cü il qəbul olunanda, o zaman İsmi Pünhanı sevəndə 19 yaşı varmış. Belə misalları Cümənin şeirlərindən çox gətirmək olar. Nəticə belədir ki, həmin qız Molla Cümənin dərs aldığı mədrəsə sahibinin, o yerin ən böyük dindarının qızı imiş. Lakin zaan keçdikcə İsmi Pünhan məşuqə, aşiq, sevgili mənasından kənara çıxmış, aşığın, ümumiyyətlə həyat idealı, arzusu, diləkləri kimi özünü göstərmişdir. Molla Cümə incə zövqə malik, insanın daxili, ruhi hisslərini gözəl, təsirli ifadələrlə inikas etdirməyi bacaran lirik bir şairdir. Cümə əsil məhəbbəti, saf, təmiz insani eşqi yüksək tutur, var-dövlət heç vaxt maraqlandırmır. Onun varı, dünyası gözəl bir həmdəmdir. Aşığın malı, dövləti yaxşı, mehriban insanlar, dostluq, səxavət, qonaqpərəstlik, alicənablıq olmuş- dur. Bu gözəl insani keyfiyyətləri aşıq kimdə görmüşsə, ona can qurban etmiş, onu tərifləyib sevmişdir. Ona görə də Molla Cümə haqqında xatirə söyləyən qocalar deyirlər ki, min manat versəydin o insansız yerdə bir kəlmə söz oxumazdı. Cümə üçün əsil mənada insanlar məclisi lazım idi, onda ürəyi açılar, təklif- siz də oxuyardı. Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|